Επιτέλους έφθασε η ώρα να μάθω τι σημαίνει αυτή η λέξη. Τούρκικη λέξη, όπως και τόσες άλλες, που χρησιμοποιούνται στο λεξιλόγιό μας. Σ’ αυτό βέβαια βοηθήθηκαν από τον αρθρογράφο της “Νέας Εφημερίδας” με ημερομηνίες 6 και 7 Δεκεμβρίου του 1922.
Το ψευδώνυμό του είναι ΜΑΓΔΗΣ. Όπως επίσης έμαθα τι σημαίνει αρμπεδδές ή αρμπεντές, από το Λεξικό τουρκικής προέλευσης στο κρητικό ιδίωμα του αγαπητού φίλου και σεβαστού μου καθηγητή κατά την φοίτησή μου στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου, Βασίλη Ορφανού. Μία έκδοση της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης, η οποία συμπεριελήφθη στο εκδοτικό πρόγραμμα του 2014.
Θα ξεκινήσω όμως την αναφορά μου αυτή με καποια αυτούσια αποσπάσματα του προαναφερόμενου αρθρογράφου της “Νέας Εφημερίδας” του Δεκέμβρη του 1922:
«- Μητέρα, μα γιατί φορεί φέσι η λαλά (γιαγιά); Σήμερα το πρωί την είδα που χτενίζονταν, στη γωνιά του κρεβατιού της και μου φάνηκε παράξενο…
– Για να ρωτούν οι κουζουλοί, να μαθαίνουν οι φρόνιμοι! Όλο ρωτάς και άλλη δουλειά δεν κάνεις. Δεν πιάνεις το βιβλίο σου να διαβάσεις μια στάξη; Παράξενο μου φαίνεται με τους δασκάλους που σε παινούνε πως παίρνεις τα γράμματα εύκολα…
– Μα εγώ μητεράκι, σε ρώτησα γιατί πρώτη φορά που το είδα στάθηκα και περίμενα ίσα με την ώρα που έβαλε το μαύρο τζεμπέρι και το τύλιξε καλά καλά, που δε φαίνεται καθόλου.
– Παλιά μόδα ήτανε παιδί μου. Θαρρείς πως μόνο εδά κάνουνε τσι μόδες. Αυτές αρχίσανε από τον καιρό που εστάθηκεν ο κόσμος Χάιντες, εδά να κάμεις εκείνο που σου είπα και άφησε τη γιαγιά μου στην ησυχία της. Ξέρεις πως την αγαπώ. Δεν αγαπάς κι εσύ τη γιαγιά σου;
– Αϊ, πε μου σκιας μητέρα, ηντά ‘ναι ο αρμπεδδές; Toυ πατέρα έρχονται πολλοί στο ντουκιάνι (καφενείο), κάθα μέρα και του λένε πως οι Τούρκοι, χωρίς άλλο θα κάνουν αρμπεδδέ του Αγίου Νικολάου την ημέρα και τσι θωρώ στενοχωρημένους, πράμα κακό θα είναι.
– Να μου κάνεις τη χάρη να ζουλπώσεις (να μαζευτείς) και να μην πεις κιανενούς αθιβολή. Ακούς ίντα σου λέω; Όπου δεν σε σπέρνουνε, να μην πας να φυτρώνεις».
«Δεν πέρασε όμως πολύς καιρός και νάτος ο αρμπεδδές… Πάντες οι μαθητές του σχολείου υπό την επιδοκιμασία του διδασκάλου αντιγράφομεν απο ’χειρογράφου ποίημα σατυρίζον την αποτυχούσαν επιχείρησιν και περιορίσασαν αυτήν εις το στάδιον της αποπείρας.
Δύο και μόνον στίχους εκ των πολλών διετήρησεν η μνήμη μου:
Εξέ ‘χεν ο Δεκέμβριος, μια βροχερήν ημέραν, οι Τούρκοι εκάμαν αρμπεδδέ να πάρουν τη σημαία.
Χαιντέρ μπαμπάς κατέβαινεν από τα Ουτσουλέρια μιαν αμπωσθιά του παίξανε κι ήκανε καντυλέρια». Όλα αυτά διασώζονται από τον αρθρογράφο ΜΑΓΔΗ. Τα Ουτσουλέρια είναι όνομα περιοχής, εκεί που σήμερα είναι το πάρκο με τον τεκέ, απέναντι από το Πολιτιστικό Κέντρο.
Αρμπεδδές σημαίνει η εξέγερση του όχλου και η διατάραξη της κρατούσης τάξεως σε κάποια χώρα, σ’ έναν τόπο, με αποτελέσματα αιματηρά. Τετοιες εξεγέρσεις δεν ήταν σπάνιες από τα πολύ παλιά χρόνια της σκλαβιάς. Το νησί μας πλήρωσε ακριβά με αίμα αλλά και με δημεύσεις αγαθών αυτά τα καπρίτσια των αγάδων.
Ιδιαίτερα η πολιτεία του Μεγάλου Κάστρου υπέστη τους παρακάτω αρμπεδδέδες: α) του Αγριολίδη στα 1822 με οκτακόσια θύματα β) του Σακκά (νεροκουβαλητή) το 1860, οπότε εφονεύθηκαν μερικοί και διεπομπεύθηκε ο Μητροπολίτης Διονύσιος, τον οποίο κατόπιν οι Βούλγαροι στην Ανδριανούπολη του εκρίζωσαν τη γενειάδα του γ) της αλλαξοβασιλείας του 1876, όταν στον θρόνο ήρθε ο εστεμμένος δολοφόνος, ο ερυθρός Σουλτάνος όπως το έλεγαν τον Χαμίτ ε) ο αρμπεδδές της σημαίας του Αγίου Νικολάου για τον οποίο σήμερα μας δίνεται η αφορμή να αναφερθούμε στο άρθρο μας αυτό και φυσικά ο αρμπεδδές της 25ης Αυγούστου του 1898 που είχε 350 θύματα και τον πυρπολισμό των χριστιανικών συνοικιών της Καστρινής Πολιτείας.
Εκείνη η βροχερή μέρα της 6ης Δεκεμβρίου ξημέρωσε μελαγχολική. Ο κόσμος στα σκοτεινά είχε ετοιμασθεί να πάει στην εκκλησία. Λίγο προτού ξημερώσει για τα καλά, οι πιστοί με έκπληξη παρετήρησαν την σημαία του Αγίου Νικολάου την οποία είχαν κάνει οι ευλαβείς της συντεχνίας των οινοπωλών μεταξωτή, με τα εθνικά χρώματα πολυτελέστατη, είχε μεταβληθεί από τον εσπερινό και εκυμάτιζε με κόκκινο ύφασμα σε αντικατάσταση του κυανού χρώματος. Αυτό το απαίτησε ο μουτεσαρίφης (ο έπαρχος) δηλαδή για να μην ερεθίζονται οι Μουσουλμάνοι.
Οι εκκλησιαζόμενοι στον Άγιο Μηνά ήταν λίγοι, αλλά αργότερα έγινε κοσμοπλημμύρα. Το μόνο εξαιρετικό ήσαν οι πυκνές περιπολίες στους δρόμους πλησίον της Εκκλησίας και οι αρκετοί νιζάμηδες γύρω από την συνοικία του Αγίου Μηνά. Οι νιζάμηδες ήταν Τούρκοι στρατιώτες. Φυσικά ο τότε αείμνηστος Φωτιάδης Πασάς είχε δώσει εντολή στον έπαρχο προκειμένου να λειτουργήσει ο νόμος και να προστατευτούν οι Χριστιανοί.
Πράγματι ο στρατιωτικός διοικητής Κρήτης, ονόματι Νετζίπ, που σημαίνει Ευπατρίδης, έδειξε μοναδική διαγωγή και με αυστηρή διαταγή του, δεν έγινε αιματοχυσία. Η ακολουθία εξελίχθηκε ομαλά. Εκείνη την ημέρα ο Μητροπολίτης Μελέτιος, γέροντας, κουφός, από την Κάλυμνο η καταγωγή του, χειροτονούσε Αρχιμανδρίτη τον Διονύσιο, έπειτα Επίσκοπο Ρεθύμνης.
Ο χειροτονούμενος στεκόταν υποκλινής ενώπιον της ωραίας πύλης, διαρκώς προσευχόμενος με τεμάχιο του Αγίου Άρτου επί της παλάμης. Τότε ακούστηκαν οξείς κραυγές, απελπιστικές φωνές «Παναγία μου, Άγιε Μηνά μου, πρόφταξε, Άγιε Νικόλαε, βοήθησέ μας». Ο Διονύσιος κάτωχρος δεν κινήθηκε από τη θέση του, ούτε βήμα. Ο δε Μητροπολίτης επρόβαλε από την ωραία πύλη ατάραχος, επιβλητικός και τους συνεβούλευσε: «Δεν είναι τίποτα παιδιά μου, ησυχάστε» και συνέχισε την ιεροτελεστία. Οι κραυβές συνεχίζονταν και υπήρξε μένος, φανατισμός. Θαύμα θεωρήθηκε το πώς δεν εκπυρσοκρότησαν όπλα και πώς δεν φονεύθηκαν άνθρωποι.
Οι Τούρκοι ετράπησαν σε άτακτο φυγή. Πρέπει όμως να τονισθεί ότι υπήρξε και οργανωμένη άμυνα εκεί που υπήρχε παλιά σχολείο στην οδό Κατεχάκη, στο λεγόμενο πλατύ σοκάκι. Εκεί είχαν παραταχθεί ο Γιαννίκος (Ιωάννης Σαατσάκης), ο Αντώνης Μπαμπάς (Βολιτάκης), ο Αντώνης Χανιώτης (Καληγιάννης), τα αδέλφια Γεώργιος και Νικόλαος, οι Γερωνυμάκηδες, ο Ζαχαρίας και ο Χαραλάμπης (Πατρωνάκηδες), ο Εμμανουήλ Σπετσώτης (Σερμετζάκης) και μερικοί γενναίοι χωρικοί, οι οποίοι τυχαία βρέθηκαν στο Ηράκλειο, στην πρώτη γραμμή. Έτσι έγινε την 6η Δεκεμβρίου στο 1879, σ’εκείνο τον ευτυχώς αναίμακτο αρμπεδδέ του Μεγάλου Κάστρου! Ένα από τους συχνούς και πολλούς αρμπεντέδες!