Διάβασα αυτές τις μέρες ένα βιβλίο που έχει εκδώσει ο Επιμορφωτικός Σύλλογος Καλυβίων Αττικής, με τίτλο “Απαντα Χρίστου Ν. Πέτρου – Μεσογείτη (1909-1944).
Ο Χρίστος Πέτρου που γεννήθηκε το 1909 στα Καλύβια Αττικής, έγραφε το όνομά του με γιώτα και υπέγραφε τα δημοσιεύματά του με το ψευδώνυμο “Μεσογείτης”.
Είχε επιλέξει αυτό το ψευδώνυμο από την ονομασία της ευρύτερης περιοχής του χωριού του, που είναι “Μεσόγεια”.
Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε στο σχολείο του χωριού του, συνέχισε στο Σχολαρχείο Κεραταίας, στο Γυμνάσιο Κορωπίου και στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών. Αριστούχος σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσής του τελειώνει το 1932, το Πανεπιστήμιο Αθηνών, επίσης με άριστα και μετά τον στρατό διορίζεται καθηγητής φιλολογίας στη Δημόσια Εμπορική Σχολή Πειραιά.
Στην Αρχαιολογική Υπηρεσία πέρασε το 1936 και διορίστηκε αμέσως σαν επιμελητής Αρχαιοτήτων στο Ηράκλειο Κρήτης, όπου έμεινε μέχρι το 1939 με εφόρους πρώτα τον Μαρινάτο και κατόπιν το Νικόλαο Πλάτωνα.
Ο Χρίστος Πέτρου ήταν από το 1936 μέχρι το 1939 επιμελητής Αρχαιοτήτων Κρήτης και είχε υπό την εποπτεία του την περιοχή της Ανατολικής Κρήτης. Το παραπάνω διάστημα εποπτεύει το ανασκαφικό έργο της Ελληνικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, κάνοντας και ο ίδιος ανασκαφές, αλλά εποπτεύει και τις ανασκαφές των ξένων αρχαιολογικών αποστολών.
Ανεβαίνει στο Οροπέδιο Λασιθίου για να επιβλέψει τις ανασκαφές που γίνονται εκεί πάνω. Αναφέρει ανασκαφές στο Καρφί, τον Κάστελλον, την Τραπέζαν, την Κολώνα, το Αστιβιδερό, την Κοπράνα… Διαμένει στο χωριό Τζερμιάδων και γνωρίζεται με τους κατοίκους της περιοχής.
Εντυπωσιάζεται από το τοπίο. Οι ανεμόμυλοι, τα βουνά, τα χωριά γύρω-γύρω, ο κάμπος, τα δέντρα, η γαλήνη της φύσης, η ευφορία του εδάφους, τα προϊόντα, οι εργατικοί άνθρωποι, “”η αυθόρμητος και ενεπιτήδευτος φιλοξενία των” τον εκπλήσσουν, και γράφει:
“Νομίζει κανείς, ότι έχει κλεισθεί μέσα εις ένα θαυμάσιον κήπον και εννοεί καλύτερα τον λόγον, ο οποίος ώθησε την φαντασίαν των αρχαίων να τοποθετήσουην εις το επιβλητικόν και μεγαλοπρεπές αυτό περιβάλλον την γέννησιν του Διός.
Αλήθεια, μόνον εις το μεγαλείον αυτό της αρμονίας και της αισθητικής γαλήνης ήτο δυνατόν να γεννηθή ο ύψιστος των θεών”. (Σημείωση: Δεν αλλάζω την ορθογραφία και γενικά τις λέξεις στα αποσπάσματα που παίρνω).
Διαβάζοντας τα ‘Απαντα του Χρίστου Πέτρου διαπιστώνει κανείς ότι ήταν ένας πολύ αξιόλογος άνθρωπος, με μεγάλη προσφορά στις επιστήμες της αρχαιολογίας, της ιστορίας και της λαογραφίας. Ασχολείται με πολλά πράγματα πέραν από την επιστήμη του. Γράφει ποιήματα, κάνει μελέτες για την κρητική δημοτική ποίηση. Μελετά τη ζωή των κατοίκων του Οροπεδίου και βέβαια δημοσιεύει μελέτες και συπεράσματα των ανασκαφών στις Κρητικές Σελίδες και στην Επετηρίδα της Εταιρείας Κρητικών Σπουδών.
Αναφέρει για το Λασίθι ότι “με τας ανασκαφάς τας οποίας διενεργή ιδίως εις την περιοχήν του χωρίου Τζερμιάδων, η Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών, το Λασίθι αρχίζει να καταλαμβάνη εις την αρχαιολογίαν θέσιν επιφανή”.
“Τας ανασκαφάς διεξάγει ο Εταίρος της Σχολής κ. I. Pendlebury βοηθούμενος από την κυρίαν και μαθητρίας της Σχολής”.
Έχοντας διαβάσει – μελετήσει τα Άπαντα του Χρίστου Πέτρου, προσπαθώ να δώσω μια εικόνα από τη σύντομη παρουσία αυτού του “μεγάλου ανθρώπου” σ’ αυτή τη ζωή, αλλά και να μεταφέρω το πώς είδε αυτός το Οροπέδιο και τους ανθρώπους του τα έτη 1936-1939.
Εντυπωσιάζεται κανείς διαβάζοντας την σύντομον περιγραφή του Λασιθίου και των κατοίκων του, την οποίαν κάνει. Η περιγραφή ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και το κείμενό του “είναι πολύ δυνατό”. Αυτός είναι και ο λόγος που δίδω κάποια αποσπάσματα, όπως τα έγραψε ο ίδιος. Γράφει:
”Θα έπρεπε να ασχοληθή ιδιαιτέρως κανείς με τα χωρία και τους κατοίκους του Λασιθίου. Προξενούν εντύπωσιν και εμφανίζουν εις την ερευνητικήν διάθεσιν του επισκέπτου μεγάλον ενδιαφέρον.
Είναι αληθές, ότι τα χωριά της περιοχής αυτής μένουν ακόμη οπισθοδρομικά. Είναι τελείως ασυγχρόνιστα και ανεξέλικτα και συνεχίζουν ως προς τον οικοδομικόν των ρυθμόν παμπάλαιαν παράδοσιν. Τα σπίτια είναι αναρριχημένα εις τας κλιτύς των γύρω υψωμάτων κατά συστοιχίας και στερούνται αυλών. Έχουν συσσωρευθή τα μεν επί των δε και αποτελούν ενιαία σύνολα τα οποία διαχωρίζουν τα κατά διαστήματα στενορρύμια. Εάν δεν υπήρχον και αυτά το κάθε χωριό θ’ απετέλει μίαν αδιαχώριστον ενότητα οικιών, οπότε θα ήτο δυνατό να το περιέλθη κάποιος, ολόκληρον περπατών επί της στέγης των οικιών του. Η στέγη των είναι επίπεδος και έχει κατασκευασθή με αδιάβροχον σχιστολιθικήν άργιλον, το λεγόμενον “δωματόχωμα ή λεπίδα”.
Αναφέρει στη συνέχεια ότι το εσωτερικόν των σπιτιών είναι σκοτεινόν “και ο αήρ βαρύς και αποπνικτικός”.
“Αλλά την όλην αυτήν ανυπόφορον και φοβερά ανθυγιεινήν ατμόσφαιραν επιβαρύνει ακόμη περισσότερον η συνδιαμονή ανθρώπων και ζώων.
Εν αντιθέσει προς την άθλιαν εμφάνισιν των οικιών και των χωριών, οι κάτοικοι του οροπεδίου προκαλούν αρίστην εντύπωσιν. Είναι δραστήριοι και εργατικώτατοι. Έχουν έντονον την τάσιν προς δράσιν και έκτακτον δραστηριότητα. Και εις το σημείον τούτο διαφέρουν κατά πολύ από τους άλλους κατοίκους της Κρήτης προ παντός των πεδινωτέρων περιοχών, οι οποίοι είναι υπομονητικώτεροι και νωθρότεροι εις τας εργασίας των. Εκείνοι είναι ταχύτεροι νευρικώτεροι και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι την μεγάλην αυτήν ανησυχίαν και ζωτικότητα οφείλουν εις την επίδρασιν του ελαφρού και λεπτού κλίματος.
Επίσης και από ψυχολογικής απόψεως εμφανίζουν οι Λασιθιώται μεγάλο ενδιαφέρον. Συγκεντρώνουν όλα τα προτερήματα του τύπου του κρητικού. Είναι ψυχικώς ισοροπημένοι. Εχουν οξείαν αντίληψιν, εύστροφον πνεύμα και είναι ευδιάθετοι και χαριτωμένοι εις όλας τας εκδηλώσεις των, και εις την εργασίαν των και εις τους διασκεδάσεις και συναναστροφάς των και εις τα πειράγματα και εις την οργήν των. Είναι θυμόσοφοι και φιλοσοφικοί. Έχουν μιαν έμφυτον ευγένειαν αισθημάτων και γενικώς εμφανίζουν αρκετήν ψυχικήν καλλιέργειαν.
Και απέναντι των ξένων έχουν αισθήματα λεπτά και ευγενικά. Η φιλοξενία των είναι τελείως φυσική, αυθόρμητος και ανεπιτήδευτος. Δεν κρύβει καμμίαν υστεροβουλίαν φαίνεται ως μία αναγκαία ψυχική εκδήλωσις.
Νομίζω ότι δεν είμαι υπερβολικός, αν υποστήριξω, ότι εκεί επάνω εις το Λασίθι, υπάρχει το ωραιότερον τοπίον της Κρήτης και εν από τα εκλεκτότερα κομμάτια της Κρητικής ψυχής».
Ο Χριστός Ν. Πέτρου – Μεσογείτης, μετατέθηκε από το Ηράκλειο στο Ναύπλιο όπου έμεινε όλη τη διάρκεια της Κατοχής, αφού πρώτα πολέμησε στο αλβανικό μέτωπο.
Δυστυχώς γι’ αυτόν, την οικογένειά του, την επιστήμη, την οποίαν υπηρετούσε και για τον τόπο μας γενικά τον Ιούνιο του 1944, μπήκε στο νοσοκομείο Ευαγγελισμός Αθηνών, με πόνους στη μέση και τον Σεπτέμβρη πέθανε από καρδιακή εμβολή, σε ηλικία 35 ετών.
* Ο Γιάννης Τζαγάκης είναι συνταξιούχος δάσκαλος