Μας αποχαιρέτησε σοβαρός, μειλίχιος, όπως πάντα, και πλήρης απ’ το μακρύ και πλούσιο ταξίδι της ζωής του. Έστεκε όρθιος ακόμη, παρά τις δυσκολίες, στις επάλξεις, απ’ όπου αδιάκοπτα, με διαυγή όραση, φρουρούσε Θερμοπύλες ο διεθνώς αναγνωρισμένος Βυζαντινολόγος και Κρητολόγος, ο ευσυνείδητος και υπεύθυνος καθηγητής της Φιλοσοφικής του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Έφυγε ο συνεπής και ευγενής άνθρωπος, ο ακούραστος μελετητής και πολυγραφότατος συγγραφέας Θεοχάρης Δετοράκης.
Το έργο του
Ενδεικτικά: ως Βυζαντονολόγος τα: «Οι Άγιοι της α’ βυζαντινής περιόδου της Κρήτης» (ήταν η διδακτορική του διατριβή), « Ο Κοσμάς ο Μελωδός. Βίος και Έργο», «Ο Ακάθιστος Ύμνος και τα προβλήματά του» και «Η Βυζαντινή φιλολογία, τα πρόσωπα και τα κείμενα»(σύνθεση μεγάλη και μεθοδική, που δείχνει σπάνιο λογοτεχνικό αισθητήριο και συγκρίνεται από τους ειδικούς με το έργο του Krumbacher και του Beck).
Ως Κρητολόγος τα: Τον επιβλητικό τόμο «Βενετοκρητικά Μελετήματα», που εξέδωσε η Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη και περιέχει μελέτες για τους Καζαντζάκη και Πρεβελάκη, για τον κρητικό δεκαπεντασύλλαβο ή πολιτικό στίχο, παρατηρήσεις στο κρητικό Θέατρο και στον Ερωτόκριτο, εργασίες για τα κρητικά μοναστήρια, για κρητικούς λογίους της Βενετοκρατίας, λεξικογραφικές έρευνες, έγγραφα του κρητικού πολέμου του 17ου και άλλες κρητολογικές μελέτες. Επίσης, τον μεγάλο τόμο «Μηνάς ο Μεγαλομάρτυς, ο Άγιος του Μεγάλου Κάστρου», την πολύτιμη «Ιστορία της Κρήτης» και τα ανέκδοτα «Τραγούδια της Κρήτης».
Μην ξεχνάμε πως με την επιμέλειά του έγινε η δημοσίευση του κρητικού λεξιλογίου του Ιωάννη Κονδυλάκη, του Φορτουνάτου και της συλλογής των παροιμιών του Στέφανου Ξανθουδίδη.
Ανεκτίμητη προσφορά του αποτελούν το διδακτικό του έργο κυρίως στο Πανεπιστήμιο και οι εμβριθείς πολυγραφημένες του σημειώσεις, καθώς και οι λεξικογραφικές του έρευνες.
Πολύτιμη ήταν η πολύπλευρη συμμετοχή του στην Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών και στα διεθνή Κρητολογικά συνέδρια των τελευταίων χρόνων.
Στο Κρητολογικό του έργο οι έρευνές του για τη βενετοκρατούμενη και τουρκοκρατούμενη Κρήτη την τελείως ανεξερεύνητη, όπως γράφει, τα σχετικά στοιχεία και η βιβλιογραφία που μας δίνει ανοίγουν δρόμους για τους μελετητές και τη διδακτική ιστορία του αιματοβαμμένου νησιού μας.
Ιδιαίτερα πρέπει να εξαρθεί η προστασία και η αγάπη του προς την παράδοση, τα δημοτικά τραγούδια και τη γλώσσα, που τις λεπτές αποχρώσεις της γνωρίζει «από το γάλα της μάννας του» και τις αφηγήσεις των σοφών γερόντων του Αμαριανού. Η φροντίδα του προς την «καλότυχη» λαϊκή μας γλώσσα, που συχνά σώθηκε από τα ελληνόπουλα της υπαίθρου, όπως ο Θεοχάρης Δετοράκης, γιατί την κράτησαν στην ψυχή τους, την μελέτησαν και την διαφύλαξαν στους δύσκολους καιρούς μας.
«Ιστορία της Κρήτης»
Πόσο ωραία εκλαϊκεύονται στα γραπτά του κείμενα ακόμη και τα πιο δύσκολα νοήματα, ώστε να τα καταλαβαίνουν όλοι οι αναγνώστες. Ο ρέων φυσικά, σαν το γάργαρο νερό της πηγής, λόγος του βιώνεται πεντακάθαρα και στον πολύτιμο τόμο «Ιστορία της Κρήτης», πολύμοχθο, δύσκολο, απαιτητικό και τολμηρό εγχείρημα.
Ο ίδιος το χαρακτήρισε ριψοκίνδυνο και παράτολμο, όμως το ανέλαβε από αγάπη και πόνο για την αγαπημένη του Κρήτη και, ίσως, είναι το έργο της πιο καλής και πιο γλυκιάς του ώρας.
Απολαύσετε στην προτελευταία παράγραφο της εισαγωγής αυτού του έγκυρου, γενικού και εύχρηστου τόμου της Ιστορίας της Κρήτης την υπέροχη ομορφιά της γλώσσας και των νοημάτων του συγγραφέα:
«Παραδίδοντας στη δημοσιότητα το έργο μου αυτό, πρέπει να ομολογήσω και να βεβαιώσω τον αναγνώστη ότι εργάστηκα με συνείδηση βαθιάς ευθύνης και προσπάθησα να διατηρήσω τη νηφαλιότητά μου από την αρχή ως το τέλος, χωρίς να παρασυρθώ από τοπικιστικούς φανατισμούς και ενθουσιασμούς. Με ήρεμη και απροκατάληπτη κρίση απέβλεψα στην απομόνωση και στην έκθεση της ιστορικής αλήθειας. Μ
ε το βιβλίο αυτό αποδίδω στην ιδιαίτερη πατρίδα μου τα τροφεία και απευθύνω στους συμπατριώτες μου, και ιδιαίτερα στους νέους, μια παραίνεση: να αγαπούν την Κρήτη και να διαφυλάξουν το ύφος και το ήθος της. Ο ευλογημένος αυτός μα και μαρτυρικός τόπος αξίζει όλη την αγάπη μας. Είναι ένα ανεξόφλητο χρέος στις φυσικές καλλονές του, στην πολιτιστική προσφορά του, στους ποταμούς των αιμάτων και των δακρύων των ατελεύτητων περιπετειών του, στην υπερηφάνεια και στο πείσμα τους».
Η πορεία του
Ο Θεοχάρης Δετοράκης είχε την καλή τύχη να φτάσει ως άνθρωπος, ως δημιουργός οικογένειας και ως επιστήμων, στην αυτοπραγμάτωση. Αντιμετώπισε τη ζωή του με τη σοβαρότητα που πρέπει να αντιμετωπίζονται τα δώρα του Θεού. Με βάση τις αρχές που κληρονόμησε από την οικογένειά του, σεβάστηκε τον άνθρωπο που είχε μέσα του και τον διπλανό του και τον καθένα, ξεκινώντας από τον οικογενειακό και εργασιακό του χώρο.
Τίμησε τους άξιους γονείς του, τίμιους δουλευτές της γης και λάτρεψε την πολύτιμη σύντροφό του την Άννα, τα παιδιά του, τους συντρόφους τους και τα εγγόνια του. Λάτρεψε επίσης και τα δυο του υπέροχα αδέλφια, τον αείμνηστο Μανόλη και την Άννα, καθώς και τους συντρόφους τους και τα παιδιά τους. Όλοι τους άνθρωποι μεγάλης προσφοράς.
Αγάπησε και τίμησε το χωριό του το Αμαριανό και την ευρύτερη περιοχή-παρών οπότε τον χρειάστηκαν – και ανέδειξε την ιστορία της (βλ. «Αντώνης Τρυφίτσος»).
Υπήρξε άριστος μαθητής, φοιτητής και Δάσκαλος. Και πολύτιμο στήριγμα του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Εκτός από την μελέτη του αντικειμένου της ειδικότητάς του, συνέχισε το έργο των μεγάλων κρητολόγων: Του Στέφανου Ξανθουδίδη, του Νίκου Σταυρινίδη, του Στέργιου Σπανάκη, του Στυλιανού Αλεξίου, του Νίκου Παναγιωτάκη κ.α.
Μελέτησε την Κρητική Λογοτεχνία, τα Ενετικά Αρχεία, όλη την σχετική βιβλιογραφία και μας έδωσε απλόχερα τους καρπούς για να συνεχίσομε.
Πόσα του οφείλει αλήθεια η παράδοση, η Εκκλησία, τα Μοναστήρια, η Γλώσσα, η Ιστορία, η Κρήτη! Όσοι ερευνούμε, όσοι διδάσκομε. Όλοι νιώθουμε ευγνώμονες . Όχι μόνο για το ερευνητικό και συγγραφικό του έργο, αλλά και για το παράδειγμα της πίστης, της αγάπης και της αφοσίωσής του σε ό,τι έκανε, ταπεινά και αθόρυβα.
Με τον χαρακτήρα του αυτό εξέφραζε μια στάση δυναμική με ιδιαίτερη ποιότητα.
Έφτασε εδώ, γιατί ο χρόνος και η ζωή πλούτισε τις κληρονομικές του καταβολές.
Σε χρόνους δύσκολους για την ελληνική ύπαιθρο, διάλεξε μόνος του τον δρόμο του, δεν του τον άνοιξε κανείς. Αυτοδημιούργητος.
Κράτησε τις δοκιμασμένες στο χρόνο αρχές και αξίες και δεν διχάστηκε, δεν διασπάστηκε. Επίσης, δεν φόρεσε ποτέ προσωπεία. Ήταν ο εαυτός του.
Στην εποχή του άγχους ήταν μειλίχιος και ευγενικός, γιατί δεν είχε εσωτερικές συγκρούσεις, συγκρούσεις ρόλων.
Υπήρχε απόλυτη συνέπεια στις σκέψεις, στα λόγια και στις πράξεις του και γι’ αυτό έπειθε τους δέκτες του. Έτσι, εξ αιτίας του πολλοί είδαν αλλιώς την βυζαντινή εποχή, πως τελικά δεν ήταν καθόλου σκοτεινή και στάσιμη.
Ο Θεοχάρης Δετοράκης διήνυσε μια πορεία σεβαστή και αξιοπρεπή, χωρίς να επιτρέψει να τον κυριεύσει πάθος άλλο, εκτός από εκείνο της έρευνας και της δημιουργίας, γι αυτό μοσχοβολούσε γύρω του η νηφαλιότητα και ο σεβασμός. Άφησε πίσω του, εκτός από το σπουδαίο διδακτικό και επιστημονικό του έργο, μια οικογένεια επιτυχημένη, σαν αυτή που τον γέννησε. Πρότυπο στην άναρχη κοινωνία που κλυδωνίζει η απουσία αρχών και αξιών.
Τα παιδιά του, η Μαρίνα και ο Στάθης, θα συνεχίσουν σίγουρα τον δρόμο του πατέρα τους, στην επιστήμη, στο ήθος , στην κοινωνία και στην ανατροφή των δικών τους παιδιών, μέρος της οποίας είχαν αναλάβει ως τώρα ο παππούς Θεοχάρης και η πολύτιμη σύντροφος της ζωής του, Άννα Παπαδάκη.
Εκτός από τα βαθιά και ειλικρινή μου συλλυπητήρια σε όλα τα μέλη της σεβαστής και αγαπητής μου οικογένειας για την μεγάλη απώλεια, εκφράζω την βεβαιότητα πως ο Θεοχάρης Δετοράκης, που αποχαιρετούμε σήμερα με αγάπη, σεβασμό και ευγνωμοσύνη, θα είναι πάντοτε ανάμεσά μας.
Γιατί από σήμερα περνά στο χώρο της Μνήμης και της Ιστορίας, που δεν επηρεάζεται από τη λήθη του Θανάτου.
Γιατί, το έργο του, καρπός του αθόρυβου και αδιάκοπου αγώνα του, με το οποίο επιβλήθηκε στην συλλογική συνείδηση, θα τον συνδέσει με την αιωνιότητα.