Η οργανωμένη από το Βλαχάκειο Πνευματικό Κέντρο Άνω Βιάννου παρουσίαση του παραπάνω βιβλίου ξανάφερε στο προσκήνιο την προπολεμική, κατοχική και μεταπολεμική επαρχία Βιάννου, όπως την περιγράφει ο ευπατρίδης Νίκος Κατσαράκης, που την αγάπησε πολύ και τη γνώρισε μέσα από πολλούς και σπουδαίους ρόλους.
Τη Βιάννο της ανάπτυξης και της προόδου, του «Διαφωτισμού» του Μεσοπολέμου, που ανύψωσε το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό της επίπεδο τότε σε μεγάλο βαθμό και ετοίμασε προσωπικότητες κοινωνικής συνείδησης και ευθύνης, άξιες να σηκώσουν αργότερα το δύσκολο αγώνα της ελευθερίας, το βάρος της Εθνικής Αντίστασης.
Ο Νίκος Κατσαράκης, επί εικοσι πέντε χρόνια στην πρώτη γραμμή των ειρηνικών και πολεμικών αγώνων για την πρόοδο και την ελευθερία της επαρχίας Βιάννου, μας δίνει με το κείμενό του πολλά πολύτιμα νέα στοιχεία που διασταυρώνονται με εκείνα του αρχείου του Αλέξανδρου Ραπτόπουλου, με τα διασωζόμενα της Οργάνωσης (Κρητική Επαναστατική Επιτροπή), με τα στοιχεία των ημερολογίων Γ. Κουτεντάκη, Α. Φάκαρου και Θ. Μανιάτη, με τις μαρτυρίες που δημοσιεύονται στην εφημερίδα Βιαννίτικα Νέα, με τις καταγραφές των επιζώντων και με τη σχετική βιβλιογραφία (κυρίως με το βιβλίο του Γεωργίου Χρηστάκη, επιμέλεια Κώστα Στεφανάκη).
Στα Απομνημονεύματα του Ν. Κατσαράκη βλέπομε για πρώτη φορά το ρόλο πολλών προσωπικοτήτων που προστάτευσαν την αγωνιζόμενη επαρχία, όπως ο Λουκάς Τιράνα, ο χωροφύλακας Νίκος Μανουσάκης, ο Χριστακόπουλος, ο Αλεξάνδρου κ.α.
Δίνοντας την τρομοκρατία που επικράτησε το 1944 βοηθά τη σύγκριση με τα γεγονότα της ίδιας περιόδου στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Δίνει όμως και τα άπειρα κατασκοπευτικά τεχνάσματα που εφεύρισκε η άριστα οργανωμένη γερμανική κατασκοπία, για να ελέγξει την αντάρτισσα Βιάννο, την οποία πολλές φορές είχαν απειλήσει οι Γερμανοί πως θα κάψουν. Με λεπτομέρειες παρουσιάζει και το ρόλο των προδοτών που συγκέντρωσαν στη Βιάννο οι Γερμανοί από την υπόλοιπη Ελλάδα και την Κρήτη, καθώς και τη στρατολόγηση των λούμπεν στοιχείων της τοπικής κοινωνίας.
Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώθηκαν από πολλούς επιζώντες, π.χ. πολλοί θυμήθηκαν το μαθητή Νίκο Βιστάκη, γιο του Νομάρχη του Ηρακλείου, ο οποίος ήρθε με μεταγραφή από Γυμνάσιο του Ηρακλείου στο Γυμνάσιο Βιάννου, για να παρακολουθεί τους συμμαθητές του και να δίνει στοιχεία στους Γερμανούς.
Η αφήγηση του Νίκου Κατσαράκη αποτελεί επίσης μια πολύ σημαντική πηγή για την κατάσταση που επικρατεί στην επαρχία μετά την αποχώρηση των Γερμανών το Σεπτέμβριο του 1944. Τα στοιχεία που αναφέρονται στο 1945 και 1946, αφού διασταυρώθηκαν με τα στοιχεία του τοπικού, εαμικού και αντιεαμικού, τύπου, δίνουν άριστα το κλίμα της ταραγμένης εκείνης εποχής.
Εντύπωση μας κάνει π.χ. ότι στην εφημερίδα «Εθνικός Κήρυξ» τον Αύγουστο του 1945 (45 φύλλο) γίνεται λόγος για τα πολιτικά φρονήματα του εκτελεσθέντος στις 3/9/1942 Αλέξανδρου Ραπτόπουλου, αρχηγού των βενιζελικών της επαρχίας και της πρώτης αντιστασιακής οργάνωσης (ΚΕΕ). Κατά την άποψη του Εμμανουήλ Πετράκη οι κομμουνιστές της Βιάννου επαίρονται τάχα ότι ήταν ομοϊδεάτης τους.
Ο Νίκος Κατσαράκης δίνει άριστα τη διάψευση των ονείρων των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και την απογοήτευσή τους, όταν το 1945 βλέπουν να έρχονται τα πάνω κάτω, να επιπλέουν οι απόντες της Εθνικής Αντίστασης, οι «χαμαιλέοντες», όπως γράφει. Βλέπουν να ετοιμάζεται, δηλαδή, ο εμφύλιος.
Πάνω απ’ όλα, όμως, με το κείμενό του ο απομνημονευματογράφος θέλει και προσπαθεί να δώσει το σπουδαίο ρόλο των απλών ανθρώπων της επαρχίας, χωρίς τους οποίους τίποτε δε θα μπορούσε να γίνει. Κατονομάζει τους αγνούς αγωνιστές που στήριξαν με χίλιους τρόπους το αντάρτικο της Δίκτης και ύστερα δημιούργησαν και στήριξαν τον ΕΛΑΣ της Ανατολικής Κρήτης, ξέροντας πως η ιστορία δε θα τους θυμηθεί και δε θα τους αναφέρει ίσως ποτέ.
Αυτούς που με κίνδυνο της ζωής τους τον έκρυψαν και τον συντήρησαν το μεγάλο διάστημα των 29 μηνών, όταν κρυβόταν επικηρυγμένος από τους Γερμανούς, που τον έψαχναν παντού από τις 28 Απριλίου 1942 μέχρι τη μέρα της αποχώρησής τους από την επαρχία.
Όλα αυτά για την ιστορική δικαιοσύνη και την ιστορική μνήμη. Γιατί ο Νίκος Κατσαράκης, ενεργός πολίτης και νομομαθής, είδε την προσπάθεια της δικτατορίας του Μεταξά να περάσει στις συνειδήσεις των Ελλήνων την άποψη πως την ιστορία τη δημιουργούν οι ελάχιστοι ξεχωριστοί, οι ηγέτες, η ελίτ και καθόλου ο λαός, οι πολλοί. Έτσι δίδασκε ο θεωρητικός της δικτατορίας Αθανάσιος Κούμαρος, καθηγητής, που τοποθετήθηκε «αλεξιπτωτιστής» στη νεοδημιουργηθείσα έδρα του Πανεπιστημίου «Γενική Θεωρία του Κράτους».
Είναι, λοιπόν, η προσφορά των Απομνημονευμάτων του Νίκου Κατσαράκη πολύ σημαντική, αφ’ ενός γιατί ξέρει να βλέπει και να γράφει και αφετέρου γιατί αναφέρεται σε μεγάλο χρονικό διάστημα, στο οποίο εξελίσσονται σπουδαία ιστορικά γεγονότα.
Μας ανοίγει παράθυρα στο φως και δαχτυλοδεικτεί τους αναγκαίους τρόπους, για να φύγομε από τους αναπαυτικούς μας καναπέδες και να προσπαθήσομε στις τόσο δύσκολες εποχές που ζούμε να κάνομε το χρέος μας κι εμείς.
Να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα, αφομοιώνοντας τις αξίες της συλλογικότητας και συνειδητοποιώντας την εθνική μας προσωπικότητα.
* Η Άννα Μανουκάκη-Μεταξάκη είναι επιμελήτρια του βιβλίου