Η απόσταση 200 χρόνων από την Επανάσταση του ’21 μας επιτρέπει τον αναστοχασμό, την ανατροπή πολλών μύθων και την προσέγγιση της αλήθειας με επιστημονική μεθοδολογία, αλλά και να κατανοήσουμε τη συμβολή των προσώπων που αγωνίστηκαν με διάφορους τρόπους, ώστε να έχει τελικά ευνοϊκή έκβαση πάρα τις δυσμενείς συγκυρίες που επικρατούσαν στην Ευρώπη.
Η αλήθεια πάντα σωφρονίζει και φωτίζει την πορεία των ατόμων και των εθνών. Αναμφισβήτητο γεγονός είναι ότι η Φιλική Εταιρεία και οι ιδέες του διαφωτισμού ενέπνευσαν συνολικά όλα τα κοινωνικά στρώματα καθώς και η Γαλλική Επανάσταση. Φωτισμένοι πνευματικοί άνθρωποι μετέφεραν ευρύτερα τις ιδέες του διαφωτισμού και παρά τις διαφορετικές προσδοκίες κατόρθωσαν να εμπνεύσουν τις συνειδήσεις και των προεστών και των απλών ανθρώπων και του κλήρου. Ανάμεσά τους πρωτοπόρος υπήρξε ο Αδαμάντιος Κοραής, μια μεγάλη μορφή των ευρωπαϊκών γραμμάτων, ίσως ο μεγαλύτερος φιλόλογος των νεότερων χρόνων.
Για το πρόσωπό του ακόμα και στα σχολικά κείμενα υπήρξαν αρκετές λανθασμένες απόψεις. Παρερμηνεύτηκαν και οι απόψεις του για το γλωσσικό ζήτημα, αλλά υποτιμήθηκε και η μεγάλη του συμβολή στο φωτισμό του γένους. Είναι ευχάριστο ότι εξαιρετικοί μελετητές, όπως ο Πασχάλης Κιτρομηλίδης και ο φίλος Νίκος Δ. Βαρμάζης, με μακρόχρονη επισταμένη έρευνα αποκαθιστούν το έργο, τον αγώνα και το μεγαλείο του πρωτοπόρου πνευματικού ανθρώπου. Θα περιοριστώ στην πρόσφατη μελέτη του Νίκου Δ. Βαρμάζη από τις Εκδ. ΓΡΑΦΗΜΑ. Είχε προηγηθεί μια ακόμα εξαιρετική έκδοσή του για τον φιλόλογο Κοραή.
Τίτλος της μελέτης αυτής είναι «ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ ΚΟΡΑΗΣ, αγώνες και αγωνίες του για την απελευθέρωση της Ελλάδας, από τη Γαλλική Επανάσταση ως τη δολοφονία του Καποδίστρια». Χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο συγκεντρώνει τις απόψεις του Κοραή από τη Γαλλική Επανάσταση ως την Ελληνική και στο δεύτερο αναφέρεται στα κείμενά του κατά την Επανάσταση, τις λαμπρές νίκες και τους εμφύλιους πολέμους. Ακολουθούν τέσσερις σελίδες με εργογραφία του Κοραή και δώδεκα σελίδες με επιλογή βιβλιογραφίας. Ο Νίκος Δ. Βαρμάζης έχει εκδώσει δεκαοκτώ επιστημονικά έργα και αρκετές επιμέρους μελέτες.
Αφιέρωσε τη ζωή του στη Μέση και Ανωτάτη Εκπαίδευση ακολουθώντας το παράδειγμα των φωτισμένων δασκάλων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Οι αρετές του έργου αυτού είναι πολλές. Κάθε άποψη που εκφράζει θεμελιώνεται με κείμενα και επιστολές του Κοραή. Φωτίζει κάθε σκοτεινή και αμφισβητούμενη πλευρά. Αναδεικνύει το πάθος του για την πατρίδα και το έθνος, την πίστη του ότι η ελευθερία για να κατακτηθεί πρέπει να προηγηθεί η παιδεία.
Υπάρχει καθαρότητα, αυτή που τον διέκρινε πάντοτε και γοήτευε τους μαθητές του. Τον ευχαριστώ πολύ και συνιστώ ανεπιφύλακτα το βιβλίο σε όσους θέλουν να χαρούν το δροσερό λόγο ενός κειμένου, αυτόν που μας δίδαξαν οι μεγάλοι μας δάσκαλοι της Φιλοσοφικής Σχολής Θεσσαλονίκης που πρωτοστατεί πάντοτε στους αγώνες για τη Δημοκρατία και την αληθινή Παιδεία.
Θα παραθέσω κλείνοντας ένα μικρό απόσπασμα του Κοραή. «Ω πατρίδα μου, δεν πήρα την πένα παρά για να διακηρύξω πρώτος σε όλη την Ευρώπη την αναγέννησή σου που άρχισε και προπαντός σ’ αυτό το τόσο φιλάνθρωπο και φιλόξενο έθνος, στη αγκαλιά του οποίου βρήκα μια νέα πατρίδα, αφότου είχα τη δυστυχία να σε αποχωριστώ. Είναι ένα χρέος που σου ξεπληρώνω και συνάμα μια πρόνοια, την οποία όφειλα να έχω για τη μελλοντική σου δόξα.
Όσον αφορά εμένα, αν είμαι ακόμα προσηλωμένος σε μια ζωή δηλητηριασμένη από την πίκρα των δεινών που σε βαραίνουν, τρέφω την ελπίδα να σε δω να ξαναπαίρνεις σύντομα τη θέση σου ανάμεσα στα άλλα έθνη».