Εδώ και χρόνια η σύνδεση των νέων τεχνολογιών με τις ανθρωπιστικές επιστήμες όπως η γλωσσολογία, η φιλολογία, η αρχαιολογία, η ιστορία, η νομική, η λογοτεχνία, η φιλοσοφία, οι παραστατικές τέχνες και η μουσική, γίνεται όλο και πιο ισχυρή.
Οι νέες τεχνολογίες προσφέρουν δυνατότητες επιτάχυνσης των λειτουργιών επεξεργασίας μεγάλου όγκου δεδομένων. Η ανάλυση, η ανάκτηση και η εξόρυξη πληροφορίας απαιτούν την αξιοποίηση υπολογιστικών συστημάτων καθώς και την υψηλή εξειδίκευση ατόμων στους τομείς της Πληροφορικής και της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ).
Μια ανθρωπιστική επιστήμη που έχει επηρεαστεί σημαντικά είναι η Αρχαιολογία. Η χρήση της ΤΝ τα τελευταία χρόνια έχει φέρει επανάσταση στον χώρο της αρχαιολογίας επιταχύνοντας κυρίως τον ρυθμό των ανακαλύψεων.
Όταν αναφερόμαστε στην αρχαιολογική επιστήμη δεν αναφερόμαστε μόνον στην ανασκαφική διαδικασία αλλά και σε άλλες δραστηριότητες όπως η διαχείριση και καταγραφή των ευρημάτων, η ανάγνωση, η αποκατάσταση κατεστραμμένων ευρημάτων, η συναρμολόγηση θραυσμάτων και η ακριβής αποκατάσταση των κατεστραμμένων τμημάτων.
Το πιο σημαντικό είναι ότι δεν θα χαθούν στοιχεία εφόσον όλα είναι καταγεγραμμένα σε έναν σκληρό δίσκο. Τα δεδομένα κινητά ή ακίνητα ευρήματα υπό μορφή κειμένου, εικόνας ή video που θα βρίσκονται αποθηκευμένα σε μια μεγάλη βάση δεδομένων θα βοηθήσουν σε άλλες εργασίες όπως π.χ. στην αποκατάσταση αγγείων, τοιχογραφιών και επιγραφών με ακρίβεια.
Για τις επιγραφές είναι περισσότερο πολύπλοκο το θέμα καθόσον απαιτούνται και γλωσσικές πληροφορίες. Ήδη έχουν δημιουργηθεί βάσεις δεδομένων με τα πλήρη κείμενα των αρχαίων ελληνικών επιγραφών, ταξινομημένων ανά γεωγραφική περιοχή.
Μια μηχανή αναζήτησης επιτρέπει την αναζήτηση λέξεων ή ακολουθίας χαρακτήρων στο πλήρες σώμα των κειμένων ή με περιορισμό των ευρημάτων σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές.
Η ψηφιοποίηση αρχείων με έξυπνες μηχανές αναζήτησης βοηθά τους ερευνητές να προχωρήσουν σε περαιτέρω έρευνα όπως στη αποκατάσταση κατεστραμμένων τμημάτων μιας επιγραφής. Με μεθόδους ΤΝ και συγκεκριμένα με μηχανικής μάθησης επιταχύνεται η πορεία των ανακαλύψεων, όπως έγινε πρόσφατα στην ανακάλυψη εντυπωσιακών γεωγλυφικών στην περιοχή της Νάσκα του Περού.
Το μοντέλο ΤΝ που αναπτύχθηκε πρότεινε πάνω από 47.000 πιθανά σημεία τα οποία ανέλυσε η ερευνητική ομάδα, καταλήγοντας σε 1.309 υποψήφια σημεία υψηλής πιθανότητας, σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιεύματα.
Νέες τεχνολογίες επιτρέπουν να μελετηθούν και οι υποβρύχιοι αρχαιολογικοί χώροι και να παρουσιαστούν αναδημιουργημένοι στην αρχική τους μορφή όπως ήταν χιλιάδες χρόνια πριν, χάρις στις τεχνολογίες επαυξημένης πραγματικότητας (Augmented Reality).
Με τις νέες εφαρμογές τα σπουδαιότερα μνημεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς ζωντανεύουν ξανά, όπου και αν βρίσκεται κάποιος. Δίνεται η ευκαιρία στους χρήστες να θαυμάσουν μνημεία όπως ήταν στην αρχαιότητα.
Μέσα από την τεχνολογία της επαυξημένης πραγματικότητας, σε συνδυασμό με το 5G και την ΤΝ, μνημεία του παρελθόντος προβάλλονται με εντυπωσιακό τρόπο. Τέτοιου είδους εφαρμογές έχουν ήδη αναπτυχθεί και μπορούν να χρησιμοποιηθούν μέσω κινητών τηλεφώνων.
Στην περίπτωση της Νομικής Επιστήμης εκτός από την ψηφιοποίηση, την αποθήκευση και συνεπώς τη δυνατότητα επεξεργασίας μεγάλου όγκου με εξαγόμενα σύμφωνα με τις ανάγκες του χρήστη, η ΤΝ μπορεί να προσφέρει και άλλες δυνατότητες.
Η εφαρμογή της ΤΝ στην επεξεργασία νομικών κειμένων μπορεί να ακολουθήσει διάφορες μεθόδους. Οι μέθοδοι αυτές είναι δύο ειδών, οι συμβολικές και οι υποσυμβολικές.
Οι συμβολικές στηρίζονται κυρίως στη Λογική ενώ οι άλλες στη Στατιστική στα Νευρωνικά Δίκτυα. Με τον όρο «συμβολική επεξεργασία» εννοούμε ό,τι μπορεί να διατυπωθεί μέσω μιας γλώσσας είτε φυσικής είτε τεχνητής και υπόκειται σε μια συμβολική επεξεργασία.
Η «υποσυμβολική επεξεργασία» εκτελείται σε χαμηλότερο επίπεδο, δηλαδή των νευρώνων, ή των τεχνητών νευρωνικών δικτύων σύμφωνα με την κρατούσα άποψη.
Μια προσφάτως αναπτυσσόμενη μέθοδος δημιουργίας βάσεων γνώσεων είναι η αυτόματη άντληση γνώσεων από κείμενα. Τα κείμενα που περιέχουν γνώσεις μπορεί να είναι νομικού περιεχομένου αφού τα κείμενα αυτά στηρίζονται σε γνώση υπό μορφή κανόνων.
Η άντληση αυτή μπορεί να γίνει είτε με την αυτόματη μετάφραση του γνωσιακού κειμένου σε έναν τυπικό φορμαλισμό παράστασης γνώσης, όπως η Λογική, είτε με την απευθείας επεξεργασία του κειμένου που σκοπεύει στην απάντηση ερωτήσεων με συμπερασμό που προκύπτει ύστερα από απευθείας λογική ανάλυση.
Σημαίνει αυτό ότι ένα σύστημα ΤΝ θα μπορούσε να καταλήξει σε αποφάσεις χωρίς την ανθρώπινη συμμετοχή; Αυτό είναι ένα ερώτημα που τίθεται συχνά και όχι μόνο για περιπτώσεις δικαστικών αποφάσεων.
Όταν μια απόφαση εκδοθεί χωρίς την ανθρώπινη παρέμβαση σημαίνει ότι θα απουσιάζει κάθε συναισθηματική παρέμβαση και κάθε υποκειμενικότητα στην κρίση.
Εγείρεται το ερώτημα: Μπορεί η εφαρμογή της ΤΝ να καταλήξει σύμβουλος αποφάσεων ή να οδηγήσει σε αυτόματη έκδοση αποφάσεων; Μια υπόθεση με θετικά και αρνητικά στοιχεία που χρήζει συζήτησης από ειδικούς και των δυο κλάδων.
Οι δυσκολίες αυτοματοποίησης νομικών αποφάσεων είναι μεγάλες καθόσον η φυσική γλώσσα ακόμη και στα νομικά κείμενα εμφανίζει πληθώρα αμφισημιών.
Μια μεγάλη δυσκολία έγκειται στο ότι το σύνολο των εννοιών μιας λέξης δεν παραμένει διαχρονικά σταθερό αλλά μεταβάλλεται με τις κοινωνικές συνθήκες. Οι μεταβολές αυτές θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη με τη συνεχή ενημέρωση ενός υπολογιστικού λεξικού, ενώ σε αντίθετη περίπτωση θα απαιτείται με την αλλαγή μιας έννοιας να επανακωδικοποιούνται όλα τα κείμενα από την αρχή.
Σημαντικό ρόλο στις δικαστικές αποφάσεις παίζει η Νομολογία δηλαδή η δια δικαστικών αποφάσεων ερμηνεία και εφαρμογή νόμων. Συνήθως αυτές αποτελούν σύνολο αποφάσεων που λαμβάνουν το όνομα του αρμόδιου δικαστηρίου που τις εκδίδει π.χ. Νομολογία Αρείου Πάγου, Νομολογία Συμβουλίου Επικρατείας.
Μπορεί η χρήση του ChatGPT να αντικαταστήσει τον έλεγχο του «νομολογιακού» υλικού; Μη ξεχνάμε ότι το ChatGPT χρησιμοποιεί κυρίως μεθόδους στατιστικής και μπορεί να οδηγήσει σε εσφαλμένα συμπεράσματα. Επομένως η ΤΝ μπορεί να λειτουργήσει βοηθητικά με ελεγχόμενα αποτελέσματα. Η έκδοση αποφάσεων χωρίς τη συμμετοχή του ανθρώπινου παράγοντα είναι ακόμη ανέφικτη.
Στο πεδίο των Καλών Τεχνών η ΤΝ έχει κάνει άλματα προκαλώντας ποικίλες αντιδράσεις. Οι νέες τεχνολογίες προσφέρουν μεγάλες δυνατότητες στον παραγωγό, στον συνθέτη, στον σκηνοθέτη, στον σκηνογράφο, στον μουσικό, και στον ζωγράφο για την υποστήριξη της δημιουργίας των έργων τους ακόμη και για την αυτόνομη δημιουργία έργων.
Οι νέες τεχνολογίες θα τον απαλλάξουν από περιττές εργασίες ώστε να μπορεί να αφοσιωθεί με περισσότερη άνεση στο δημιουργικό μέρος της τέχνης του.
Το θέμα της σύνδεσης των Νέων Τεχνολογιών με τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Όμως για κάθε κλάδο χρειάζεται ιδιαίτερη ανάπτυξη και μελέτη βάσει των πρόσφατων επιστημονικών ερευνών.
Ήδη υπάρχει εκτεταμένη έρευνα στους χώρους της ΤΝ, της Επεξεργασίας Φυσικής Γλώσσας, της Επεξεργασίας Εικόνας και της Επαυξημένης Εικονικής Πραγματικότητας. Άλλοι κλάδοι που ασχολούνται με το αντικείμενο είναι η Γνωσιακή Επιστήμη και η Ψυχολογία.
Με την χρήση των εφαρμογών της ΤΝ σε κλάδους των Ανθρωπιστικών Επιστημών είναι επόμενο να δημιουργούνται προβληματισμοί για την προσαρμογή των θεωρητικών επιστημόνων, των καλλιτεχνών αλλά και των χρηστών σε μια νέα κατάσταση. Οι αλλαγές έρχονται όχι μόνον στον τρόπο εργασίας αλλά και στις εργασιακές σχέσεις.
Αυτό ισχύει από αιώνες όταν στην κάθε τεχνολογική εξέλιξη που εμφανιζόταν ως επακόλουθο των Βιομηχανικών Επαναστάσεων, η κατάργηση παλαιών επαγγελμάτων άνοιγε δρόμους σε νέα και πιο εξειδικευμένα επαγγέλματα.
*Η Ιωάννα Δ. Μαλαγαρδή είναι δρ. Υπολογιστικής Γλωσσολογίας – Ιστορικός