Ο πρωταγωνιστικός ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης στην παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας είναι αδιαμφισβήτητος. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, απο την τοπική αυτοδιοίκηση αποξηλώθηκε ένα σημαντικό κομμάτι των πόρων της, με αποτέλεσμα οι τοπικές κοινωνίες και οι τοπικές οικονομίες να αντιμετωπίζουν προβλήματα και δυσκολίες. Οι Δήμοι με τις μεταρρυθμίσεις του Καποδίστρια και μετέπειτα Καλλικράτη επωμίστηκαν σημαντικές αρμοδιότητες και καθήκοντα, χωρίς όμως αυτά να συνοδεύονται πάντα και από την αντίστοιχη υποστήριξη σε χρηματοδοτικό και τεχνικό επίπεδο.
Η σημερινή Κυβέρνηση συμπληρωματικά με το ΕΣΠΑ και το ΠΔΕ μέσω νέων χρηματοδοτικών εργαλείων και της συνεργασίας και του σχεδιασμού των Υπουργείων Εσωτερικών και Οικονομίας και Ανάπτυξης, επιδιώκει να στηρίξει τον ιδιαίτερο ρόλο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με την ενίσχυση των τοπικών κοινωνιών και των θεσμικών τους εκπροσωπήσεων, που είναι οι Δήμοι. Αυτές οι παρεμβάσεις δεν είναι απλώς σημαντικές, αλλά ζωτικής σημασίας στην προσπάθεια παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας.
Προς αυτή την κατεύθυνση, στις αρχές του 2018 ενεργοποιούνται νέα χρηματοδοτικά εργαλεία και ενισχύεται η τεχνική υποστήριξη των Δήμων για την διευκόλυνση στην υλοποίηση αναπτυξιακών έργων και παρεμβάσεων από τους φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Τα νέα χρηματοδοτικά εργαλεία θα λειτουργούν συμπληρωματικά σε ήδη υφιστάμενα ή σε έργα που ήδη υλοποιούνται και στοχεύουν στην στήριξη κυρίως των ΟΤΑ Α’ βαθμού για παρεμβάσεις στον τομέα της ύδρευσης, της αποχέτευσης, της αγροτικής οδοποιίας, της αποκατάστασης των ΧΑΔΑ (χώροι διάθεσης απορριμάτων) και τη δυνατότητα υλοποίησης αντιπλημμυρικών έργων.
Μέσω των νέων εργαλείων θα δοθεί η δυνατότητα αξιοποιώντας χρήματα και από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων σε συνεργασία με το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων και το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, να πραγματοποιηθούν έργα προς αυτούς τους τομείς. Ο αρχικός προϋπολογισμός θα ανέλθει σε 500 εκατ. ευρώ με σχεδιασμό σε ορίζοντα 5ετίας να ανέλθει στα 2 δισ. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα δανεισμού, που δεν επιβαρύνει καθόλου τους Δήμους αφού ο δανεισμός θα καλυφθεί απο το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων. Μπορούμε δηλαδή να κάνουμε λόγο για επιχορήγηση των Δήμων, γι’ αυτό τον λόγο θα εξαιρεθεί από τις ρυθμίσεις που υπάρχουν μέχρι σήμερα, οι οποίες καθορίζουν τη σχέση των ίδιων των εσόδων και των δανείων των Δήμων.
Ταυτόχρονα ανοίγει νέες δυνατότητες πρόσβασης σε πρόσθετους πόρους αλλάζοντας σε σημαντικό βαθμό το τοπίο στον χώρο της χρηματοδότησης κυρίως της τοπικής αυτοδιοίκησης. Ένα δεύτερο χρηματοδοτικό εργαλείο, ένα δεύτερο ειδικό πρόγραμμα ενίσχυσης των Δήμων, θα προορίζεται για την προμήθεια μηχανημάτων έργου, την επιχορήγησή τους που παράλληλα με το Πράσινο Ταμείο θα επιχειρεί την πιστοποίηση των παιδικών χαρών. Οι παιδικές χαρές είναι μεγάλο πρόβλημα σήμερα, με βάση τις νόρμες ασφαλείας που υπάρχουν και πρέπει τάχιστα οι υφιστάμενες παιδικές χαρές να λειτουργούν με τους όρους των αναγκαίων προδιαγραφών. Μέσα από αυτό το δεύτερο ειδικό πρόγραμμα ενίσχυσης των Δήμων θα χρηματοδοτηθεί επίσης η ανέγερση αναγκαίων δημοτικών κτιρίων.
Παράλληλα, το νέο Ταμείο Υποδομών (πρωτοβουλία του Υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης), το οποίο ξεκινάει την λειτουργία του σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων στις αρχές του 2018, θα κινητοποιήσει με την ιδιωτική συμμετοχή πόρους συνολικού προϋπολογισμού 1 δις. Ευρώ. Μέσω του Ταμείου Υποδομών θα παρέχεται χρηματοδότηση (και για φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α’ βαθμού) με ιδιαίτερα ευνοϊκούς όρους για την υλοποίηση μικρών και μεσαίων έργων υποδομής σε όλη τη χώρα όπως ολοκληρωμένες παρεμβάσεις για την αστική ανάπτυξη, ενεργειακή αναβάθμιση δημοτικών κτηρίων, τουριστικές υποδομές σε τοπικό επίπεδο.
Όλα τα παραπάνω λειτουργούν συμπληρωματικά στα ήδη υφιστάμενα χρηματοδοτικά πλαίσια του ΕΣΠΑ και του εθνικού σκέλους ΠΔΕ από τα οποία έως σήμερα υλοποιούνται προγράμματα χρηματοδότησης με δικαιούχους τους Δήμους, τα οποία ξεπερνούν τα 3 δισ. ευρώ. Κρίσιμα για την υγεία και την ποιότητα ζωής των πολιτών ζητήματα βασικών υποδομών, τα οποία τώρα επιτέλους αντιμετωπίζονται μέσω και αυτών των προγραμμάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το δίκτυο ύδρευσης στον Δήμο Ηρακλείου στην Κρήτη, του οποίο ακόμα και σήμερα, εν έτει 2017, μεγάλο μέρος του καλύπτεται από αμίαντο.
Ενδεικτικά, από το πρόγραμμα Υποδομών, Μεταφορών, Περιβάλλοντος, το ΥΜΕΠΕΡΑΑ, τρέχουν ήδη προσκλήσεις ύψους 1,6 δις ευρώ με τελικούς δικαιούχους τους Δήμους (ολοκληρωμένη διαχείριση αστικών αποβλήτων και συλλογή και επεξεργασία αστικών λυμάτων). Επιπλέον, στο κομμάτι της ύδρευσης έχει δεσμευτεί ένα κονδύλι 85 εκατ. ευρώ το οποίο μάλιστα τριπλασιάστηκε σε σχέση με τον αρχικό σχεδιασμό.
Επίσης υλοποιούνται και παρεμβάσεις οι οποίες έχουν να κάνουν και με το αναπτυξιακό αποτύπωμα σε τοπικό επίπεδο. Παράδειγμα η αξιοποίηση του τουριστικού κεφαλαίου των Δήμων, προϋπολογισμού 70 εκατομμυρίων ευρώ, το οποίο ήδη συνάντησε μεγάλη επιτυχία (χαρακτηριστικό παράδειγμα η ενταξη της αναβάθμισης με 1 εκατ. ευρώ για το πάρκο Γεωργιάδη για τον Δήμο Ηρακλείου) καθώς και το πρόγραμμα για την αξιοποίηση κτιριακού αποθέματος που θα χρηματοδοτήσει την τουριστική αξιοποίηση εμβληματικών κτιρίων των Δήμων, με προϋπολογισμό 50 εκατομμύρια ευρώ.
Για την εύρυθμη λειτουργία των ΟΤΑ Α’ βαθμού, σημαντικές είναι και οι παρεμβάσεις στον κοινωνικό τομέα (Υπουργείο Εργασίας) όπως το πρόγραμμα για την εναρμόνιση της οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής (φέτος διασφαλίστηκε η πρόσβαση σε 108 χιλιάδες παιδιά δωρεάν σε παιδικούς και βρεφονηπιακούς σταθμούς). Επίσης, σημαντική παρέμβαση αποτελούν τα κέντρα Κοινότητας που υλοποιούνται σε ολόκληρη τη χώρα μέσω των περιφερειακών προγραμμάτων.
Πέρα όμως από το ΕΣΠΑ, από τα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα, επειδή ακριβώς οι ανάγκες είναι πάρα πολύ μεγάλες και δε μπορούν να καλυφθούν εξ ολοκλήρου από τα διαθέσιμα κονδύλια του ΕΣΠΑ, αυξήθηκε το εθνικό σκέλος του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων. Αυτή ήταν και μια σημαντική προεκλογική δέσμευση της κυβέρνησης, καθώς η αξιοποίηση των εθνικών πόρων με στόχευση στις τοπικές κοινωνίες είναι απαραίτητη για την παραγωγική ανασυγκρότηση.
Το 2017 και παρά τις δύσκολες δημοσιονομικές συνθήκες αυξήθηκε ο προϋπολογισμός του εθνικού σκέλους του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων από τα 700 εκατομμύρια ευρώ στο 1 δισ. ευρώ και βεβαίως η αύξηση αυτή θα συνεχιστεί για τα επόμενα χρόνια, το 2019 θα φτάσει στο 1,5 δισ. ευρώ. Για να μπορέσουν σημαντικές υποδομές να χρηματοδοτηθούν, για πρώτη φορά, υπήρξαν σημαντικές νομοθετικές ρυθμίσεις, όπως είναι η πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση για της ΔΕΥΑ των Δήμων, η οποία επιτρέπει από το εθνικό σκέλος του προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων να χρηματοδοτήσουμε το 100% έργων των ΔΕΥΑ και όχι 30% όπως συνέβαινε μέχρι σήμερα. Τέλος, από το εθνικό σκέλος του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων, υλοποιείται κι ένα ευρύ πρόγραμμα αντιπλημμυρικής προστασίας στους Δήμους όλης της χώρας.
Την τελευταία τριετία έχουν ενταχθεί από εθνικούς πόρους και μόνο, έργα συνολικού προϋπολογισμού που ξεπερνά τα 250 εκατομμύρια ευρώ. Επίσης, ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να γίνει και στο ειδικό πρόγραμμα ύψους 20 εκατ. με τα οποία ενισχύθηκαν 85 ορεινοί και νησιωτικοί δήμοι για την κάλυψη αναπτυξιακών αναγκών που προκύπτουν από τους γεωγραφικούς περιορισμούς, καθώς και στο πρόγραμμα ενίσχυσης δήμων για την αποκατάσταση ζημιών από θεομηνίες και λειψυδρία το οποίο για το 2017 ανήλθε στα 32 εκατ. Συνδεδεμένη με την αδυναμία στην υλοποίηση των αναπτυξιακών προγραμμάτων είναι η κατανομή του προσωπικού των Δήμων.
Οι σημαντικές ανισότητες που παρουσιάζουν οι Δήμοι γίνεται προσπάθεια να καλυφθούν στο βαθμό του εφικτού με παρεμβάσεις και στο θεσμικό πεδίο, γι’ αυτό τον λόγο τον Μάιο του 2016 υπεγράφη Υπουργική Απόφαση, η οποία δίνει τη δυνατότητα αξιοποίησης των δυνατοτήτων που παρέχουν φορείς του Υπουργείου Οικονομίας & Ανάπτυξης, όπως είναι η ΜΟΔ αλλά και φορείς όπως είναι η ΕΕΤΑΑ στην οποία συμμετέχει και η Αυτοδιοίκηση και το Υπουργείο Εσωτερικών για την παροχή τεχνικής υποστήριξης προς τους Δήμους, στη διαδικασία ωρίμανσης και υλοποίησης σημαντικών έργων.
Τα Προγράμματα τα οποία τρέχουν απ’ αυτή την πρωτοβουλία, ήδη έχουν ένα πολύ θετικό αποτέλεσμα, 71 Δήμοι έχουν υποστηριχθεί από το Πρόγραμμα ΟΤΑ Support το οποίο υλοποιείται μέσω της ΜΟΔ για την υποστήριξη των Δήμων, για την υποβολή ολοκληρωμένων και ώριμων προτάσεων στα Προγράμματα του νέου ΕΣΠΑ.
Συνολικά για τους Δήμους σε θέματα διαχείρισης και ελέγχου των προγραμμάτων του ΕΣΠΑ καθώς και σε εξειδικευμένα πολλές φορές ζητήματα τα οποία αντιμετωπίζουν οι Δήμοι και στα οποία πολλές φορές με το δικό τους προσωπικό δεν μπορούν να ανταποκριθούν, υπάρχει μια πολύ μεγάλη προσπάθεια ενίσχυσής τους στις περιβαλλοντικές αδειοδοτήσεις, σε ζητήματα κρατικών ενισχύσεων, σε μελέτες κόστους – οφέλους, σημαντικά δηλαδή στάδια της διαδικασίας ωρίμανσης και υλοποίησης ενός έργου.
Σημαντικές και καινοτόμες είναι και οι δυνατότητες που δίνονται στην τοπική αυτοδιοίκηση μέσα απο τις λεγόμενες Ενεργειακές Κοινότητες ώστενα συμμετάσχει στον εθνικό ενεργειακό σχεδιασμό, παράγοντας παράλληλα όφελος για τις τοπικές κοινωνίες. Το σχέδιο νόμου των Ενεργειακών Κοινοτήτων που κατατέθηκε αυτή την εβδομάδα προς συζήτηση στην αρμόδια Επιτροπή Παραγωγής και Εμπορίου με ειδικές προβλέψεις δίνει δικαίωμα στους ΟΤΑ να συμμετάσχουν σε ενεργειακούς συνεταιρισμούς είτε για κερδοσκοπικό σκοπό ως εναλλακτικοί πάροχοι ηλεκτρικής ενέργειας είτε για ίδιον όφελος με σκοπό την εξοικονόμηση του ενεργειακού τους κόστους.
Ο στόχος της σημερινής Κυβέρνησης μεθοδικά και πάντα στο πλευρό της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι να αντιστρέψει την κατάσταση που επικρατούσε τα τελευταία χρόνια και η οποία είχε ως αποτέλεσμα οι Δήμοι να αντιμετωπίζονται ως ο «φτωχός συγγενής» με λίγους πόρους, πολλές αρμοδιότητες και ακόμα περισσότερες ανάγκες.
Για πρώτη φορά επιχειρείται ουσιαστική υποστήριξη της τοπικής αυτοδιοίκησης με συνδυαστική αξιοποίηση όλων των διαθέσιμων πόρων όσο και με τα νέα εργαλεία παροχής τεχνικής θεσμικής υποστήριξης. Όσον αφορά στις χρηματοδοτήσεις, αξιοποιούνται συνδυαστικά όλα τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά εργαλεία για την υποστήριξη των Δήμων, αλλά και για την κινητοποίηση πρόσθετων πόρων αναγκαίων για την υλοποίηση παρεμβάσεων σε τοπικό επίπεδο.
Όλες αυτές οι παρεμβάσεις, τόσο σε επίπεδο χρηματοδοτήσεων όσο και σε θεσμικό επίπεδο, οι οποίες βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε εξέλιξη και σχεδιάζονται για το επόμενο διάστημα στοχεύουν να αλλάξουν το τοπίο στον χώρο της πρωτοβάθμιας κυρίως τοπικής αυτοδιοίκησης προς όφελος των πολιτών.