– Παππού, ο τρωικός πόλεμος είναι αλήθεια;
Ο εγγονός είναι μαθητής γυμνασίου. Διάβαζε Ιλιάδα από μετάφραση.
-Περισσότερο είναι παραμύθι παρά αλήθεια. Οπωσδήποτε κάποιος πόλεμος, μεγάλος πόλεμος, συνέβη. Στις ανασκαφές μάλιστα έχουν βρει και την αρχαία Τροία, στον λόφο Χισαρλίκ, στα δυτικά μικρασιατικά παράλια της Τουρκίας. Αλλά έτσι όπως τον περιγράφει ο Όμηρος στην Ιλιάδα είναι περισσότερο παραμύθι.
– Είναι όμως ένα ωραίο μεγάλο παραμύθι.
– Ναι, έχεις δίκιο. Όμως ο άνθρωπος, περίεργος για το παρελθόν, σιγά σιγά άρχισε να γυρεύει την αλήθεια. Ήθελε στις διηγήσεις να παραμερίσει το παραμύθι και να μάθει την καθαρή αλήθεια. Όσο ο λόγος ήταν προφορικός, αυτό ήταν αδύνατο.
Όταν όμως εφευρέθηκε η γραφή, άρχισε να γίνεται κάπως κατορθωτό. Αλλά και στα γραπτά του ο άνθρωπος, πάλι, διηγούμενος τα περασμένα κάπως σαν παππούς στα εγγονάκια του, που θα τα διάβαζαν, έβαζε και πολύ παραμύθι, που νοστίμιζε τον λόγο. Έτσι, μετά από τον Όμηρο, έχομε τον Ηρόδοτο.
Σ’ αυτόν βρίσκομε περισσότερη αλήθεια παρά παραμύθι. Αλλά και σ’ αυτόν το παραμύθι βρίσκεται παντού, αν και ονομάστηκε πατέρας της Ιστορίας. Το παραμύθι, με τη φαντασία που χρησιμοποιεί, ομορφαίνει τη διήγηση.
Την κάνει απολαυστική. Γι’ αυτό και ο Ηρόδοτος είναι πολύ ευχάριστος στην ανάγνωση. Τη νοστιμίζει το παραμύθι. Ύστερα ήρθε ο Θουκυδίδης. Αυτός ήθελε να γράψει καθαρή, επιστημονική ιστορία, που σημαίνει αλήθεια. Να παραμερίσει τον μύθο, το παραμύθι. Αυτό ήταν – και είναι και σήμερα ακόμη – πολύ δύσκολο.
Όταν π. χ. ρωτάς κάποιον για ένα γεγονός που συνέβη στον τόπο του, σου διηγείται φυσικά όσα ο ίδιος θυμάται. Και μάλιστα και αυτά είναι επηρεασμένα από τις συμπάθειες ή αντιπάθειες που ο καθένας έχει για την μια ή την άλλη παράταξη στις συγκρούσεις των ανθρώπων μεταξύ τους. Και ο καθένας σου τα διηγείται – χωρίς και ο ίδιος να το καταλαβαίνει – διαφορετικά και παραλλαγμένα.
Ο επιστήμονας ιστορικός πρέπει από αυτά να διαλέξει κατά την κρίση του την αλήθεια. Και αυτό είναι πολύ δύσκολο.
Ο Θουκυδίδης είναι εκείνος που έβαλε τις βάσεις της επιστημονικής ιστορίας: έψαχνε και έγραφε μόνο την αλήθεια. Το ίδιο συμβαίνει και με τις θρησκείες (ιδίως τις αρχαίες θρησκείες), όσες δεν είναι εξ αποκαλύψεως, όπως η δική μας, ο Χριστιανισμός, που είναι η αληθινή θρησκεία…
-Σήμερα όλοι έτσι λένε για τη δικιά τους θρησκεία, παππού, ότι είναι η μόνη αληθινή, τον διέκοψε ο εγγονός. Και φανατίζονται. Οι αρχαίοι όμως δεν είχαν θρησκευτικά μίση μεταξύ τους. Αφού ακόμη και θεούς δανείζονταν ο ένας από τον άλλο…
Ο παππούς κοίταξε παραξενεμένος τον εγγονό. «Αυτός κάπου το διάβασε αυτό» σκέφτηκε. Όμως δεν το σχολίασε. Και συνέχισε.
– Και αυτές ξεκίνησαν από παραμύθια των γιαγιάδων. Και με τον καιρό έγιναν επίσημες θρησκείες.
– Εγώ θα διαβάσω Θουκυδίδη! είπε ο εγγονός.
– Άρχισε με τον Ηρόδοτο, έχω μετάφρασή του στη βιβλιοθήκη μας. Και μετά προχωρείς και στο Θουκυδίδη. Γιατί όσο παραμερίζεται από την διήγηση το παραμύθι, το οποίο είναι το αλάτι που τη νοστιμίζει, τόσο αυτή γίνεται δυσκολότερη στην ανάγνωση. Και μπορεί τελικά και να τη βαρεθείς. Όσο για τις θρησκείες, το θέμα θα το ξανασυζητήσομε.