Όταν ο Κάλβος, την εποχή του απελευθερωτικού Αγώνα, έλεγε πως “θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερία”, εννοούσε πως τα στοιχεία αυτά ήταν απαραίτητα στον αγωνιζόμενο λαό μας.
Η έννοια της αρετής σαφώς επιζητεί την τόλμη-θάρρος και τον ηρωισμό, την έμπρακτη βίωσή του, με ψυχή και κουράγιο.
Το πραγματικό θάρρος, η τόλμη, είναι προϊόν εσωτερικής διαδικασίας, συναποτελούμενο από σκέψεις, συναισθήματα και θέληση. Και τα τρία στοιχεία αυτά έχουν ως στόχο και μέθοδο την ελεύθερη ηθική πράξη. Μάλιστα, την καλή προαίρεση του αγώνα για την Ελευθερία, προσωπική ή εθνική.
Με αυτές τις αρχές, ο νέος Ελληνισμός αγωνίστηκε διαχρονικά ως και την εποχή της Αντίστασης και της Δικτατορίας με αρετή και τόλμη. Το θάρρος, η τόλμη, έχει ανάγκη και την περίσκεψη, μια άλλη αρετή, που έχει όμως το αγωνιστικό σπαθί στο χέρι, παρέα με την αυτοπεποίθηση, τη γενναιότητα, τον ηρωισμό, καθώς και το πνεύμα της θυσίας για τους άλλους.
Αρνητική, παθολογική μορφή του θάρρους-τόλμης είναι το θράσος και η δειλία, που εμφορείται από τον φόβο και την ατολμία. Ο φέρων τη δειλία λιγοψυχεί, έχει στοιχεία ηττοπάθειας, εμφανίζει εικόνες ανανδρίας. Επιπροσθέτως, το θράσος εμπεριέχει στοιχεία αναίδειας και αδιαντροπιάς. Ο θρασύς είναι αυθάδης και αλαζόνας και επιρρίπτει τα λάθη στους άλλους.
Η μορφή του θράσους και η έλλειψη θάρρους συναντιέται, εκτός από προσωπική και ως ομαδική. Υπήρξαν παλαιότερες ομάδες ατάκτων, εμφορούμενες με το θράσος της ανωνυμίας και της μάζας (boluk asker), όπως ήταν οι βασιβουζούκοι. Ακολουθούσαν πίσω από τον τακτικό, τουρκικό στρατό, χτυπούσαν λεηλατούσαν και έφευγαν.
Δεν χτυπούσαν, όπως έλεγαν οι παλαιοί Κρητικοί, “μπέτη με μπέτη”, στήθος με στήθος, αλλά εκ του ασφαλούς και αυθάδικα. Παρόμοια ήταν και τα μπουλούκια, οι Κούρδοι, οι Τσέτες της Ανατολίας του Κεμάλ στη Μικρά Ασία, μαζί με τον τουρκικό στρατό.
Τα τελευταία χρόνια ενέσκηψε το θράσος ως μπουλούκια της νύχτας, “τα παιδιά της νύχτας”, με καλυμμένα τα πρόσωπα, με πολύ θράσος.
Μικρές μειονότητες, αναρχο-αυτόνομες, που χτυπούν μέσα στη νύχτα ανενδοίαστα, μη έχοντας το θάρρος της πολιτικής αντιπαράθεσης και της ταξικής πάλης.
Και στην εθνική πολιτική ζωή, όμως, το φαινόμενο του θράσους εμφιλοχωρεί σε πολιτικούς χώρους, με εφόδια το πολιτικό θράσος στον τρόπο δράσης τους.
Συγκεκριμένα, ριζοσπαστικές ομάδες, αντισυστημικές, κάνουν θόρυβο, προεκλογικά, μεγαλύτερο από το μπόι τους. Στη συνέχεια, συλλέγουν ανομοιογενή στοιχεία, τυχοδιωκτικά, χωρίς ιδεολογία και γίνονται όλοι ένας αχταρμάς (aktarma), ένα μπουλούκι που αλλάζει συχνά πρόσωπο και ιδεολογία.
Έχει ειπωθεί πως ο δειλός και ο θρασύς, επειδή ντρέπεται να κυκλοφορεί γυμνός, φοράει το ρούχο της τιμιότητος. Η μέθοδος αυτή είναι συχνή πια και στην πολιτική ζωή, στους πολιτικά θρασείς. Δεν έχουν το θάρρος να πουν την αλήθεια, χρησιμοποιούν το ψεύδος.
Τη θολούρα, τη λάσπη, τη διαστροφή και αντιστροφή των εννοιών και των λέξεων, με στοιχεία εθνομηδενισμού.
Υβρίζουν χυδαία τους αντιπάλους, χρησιμοποιούν τον λαϊκισμό των άκρων, φορούν υποκριτικά προσωπεία και είναι μεταξύ τους συγκοινωνούντα δοχεία. Ένα μπουλούκι ασκέρι, χωρίς ιδεολογία, με πολιτική σημαία ευκαιρίας. Κύριος σκοπός τους είναι η ηδονή της εξουσίας και της απόλαυσης, του λουφέ (ulufe) πάση θυσία, δίδοντας την εικόνα ενός βιολογικού και πολιτικού παράδοξου.
Εκείνο, όμως, που έχει ανάγκη η πολιτική ζωή είναι η ιδέα και έννοια της αρετής. Λέξη που πηγάζει από το όνομα του θεού Άρη ως ανδρεία-θάρρος, συνεπικουρούμενη από την έννοια “άριστος”.
Την ποιότητα, δηλαδή, τη γνώση και την παιδεία, στοιχεία που απουσιάζουν από την πολιτική επικαιρότητα. Γιατί, τόλμη-θάρρος θα λέγαμε τελικά ότι είναι ο χτύπος της καρδιάς για τα καθημερινά, τα ατομικά και τα πολιτικά ή τα εθνικά, τα υψηλά όλων των ανθρώπων. Θάρρος που διαθέτει δυναμική στάση για την επιβίωση των επιμέρους ανθρώπων και του συνόλου.
* Ο Αντώνης Σανουδάκης -Σανούδος είναι καθηγητής Ιστορίας της ΠΑΕΑΚ