Όσο και να μιλούν για μια κατάσταση μετά-αλήθειας που παραπέμπει ευθέως σε μια κατάσταση μετά-δημοκρατίας, εντούτοις, η δημοκρατία μας είναι και παραμένει αλληλένδετη με την κοινή γνώμη.
Κι αυτή η κοινή γνώμη έχει σαν στιβαρό υπόστρωμα την κοινωνική συνοχή: την προσφορά, την παροχή υπηρεσιών του καθενός μας προς τους άλλους.
Αυτή η κοινωνική συνοχή, που έχει αντέξει τόσες αλλοτριώσεις, τόσα δεινά ενόψει του νέου ατομικισμού που μοιάζει να επιβάλλεται στη δυτική κοινωνία ήδη από την δεκαετία του 1980, αποτελεί μια ζωτικής σημασίας ανάσα για τον κάθε πολίτη.
Μοιάζει να εγγυάται ανεπίσημα πάντα, τη σταθερότητα και τη συνεργασία. Μοιάζει να εμποδίζει τον κοινωνικό αποκλεισμό. Μοιάζει να διασφαλίζει τη μέθεξη σε μια κοινωνία που αδιάλειπτα επιχειρεί να διατηρήσει ένα εύλογο όραμα για το αύριο.
Κι αυτή η συνοχή, αν παρατηρηθεί σαν κοινωνικό φαινόμενο, δείχνει πως είναι αναπόσπαστη στη βάση της από την αλληλεγγύη και τη δημοκρατία. Το αστικό δίκαιο τώρα, δεν παύει να είναι ο κανόνας που διέπει σιωπηρά τις σχέσεις μεταξύ των πολιτών.
Όμως, υπάρχει κι ένα περισσότερο εμφανές, ηθικό δίκαιο που καλύπτει εκείνη την περιοχή του κοινωνικού που άφησε κενή η εξέλιξη του φυσικού δικαίου.
Ένας αγρότης της περιοχής της Αιτωλοακαρνανίας είχε κάποτε συμβουλέψει τον γιο του: «Όλα μπορεί να τα χάσεις, το ηθικό κεφάλαιο μη χάσεις ποτέ». Αποτελεί έρεισμα, στήριγμα βαθύ, πυλώνα της ύπαρξης τούτο το ηθικό κεφάλαιο.
Και η δημοκρατία, σαν πολίτευμα, του επιτρέπει να έρθει στο προσκήνιο, καθώς σε μια ευνομούμενη κοινωνία ή πολιτεία, το καλό και το κακό δεν είναι καθόλου δυσδιάκριτα. Οι εναλλασσόμενες γενιές είναι που καθορίζουν και διατηρούν τα ήθη και το σεβασμό.
Είναι τα κυρίαρχα στοιχεία που δομούν σχέσεις και συμπεριφορές. Και στην Κρήτη σήμερα, δεν υπάρχει κανένα χάσμα μεταξύ των γενεών, όπως ίσως συνέβαινε σε κάποιο βαθμό κατά τη δεκαετία του 1980.
Έχει γεφυρωθεί από τους νεώτερους: συζητούν σαν ίσος προς ίσο με τους γονείς, με τους φίλους των γονέων. Δεν έχουν να κρύψουν τίποτε. Το ηθικό κεφάλαιο διατηρείται και περνά αλώβητο στην επόμενη γενιά.
Η κοινωνική συνοχή, οι αξίες της που την διασφαλίζουν, τώρα σαν ένα πλέγμα ορθολογισμού και σοφίας διακατέχουν ήδη σαν παρακαταθήκη το μέλλον. Και το να υπάρχει κάτι τέτοιο που να σηματοδοτεί από μόνο του ένα μέλλον για όποια κοινωνία, είναι κάτι ιδιαίτερα σημαντικό.
Κι αυτό το μέλλον, αυτός ο ορίζοντας, πολιτειακά, δεν μπορεί παρά να διασφαλιστεί με τη δημοκρατία. Δεν αποτελεί τελικά αυτό το κύριο χαρακτηριστικό της άλλωστε και τον πυρήνα της ομορφιάς της;
Και πώς αλλιώς ο αυθεντικός διάλογος, η ίδια η ελευθερία του λόγου, της τέχνης και της επιστημονικής έρευνας θα καθιστόταν δυνατή χωρίς τις παραπάνω προϋποθέσεις;
Ο Μπάμπης Λάσκαρις είναι κοινωνικός ανθρωπολόγος, μέλος της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας