Ο δάσκαλος –κάθε δάσκαλος- αγωνιά και μεριμνά για το μέλλον των παιδιών, για το μέλλον του κόσμου μας. Αγωνίζεται μέσω της γνώσης, που είναι η μόνη αληθινή επανάσταση, να βελτιώσει τον κόσμο μας. Γιατί ο δάσκαλος, σύμφωνα με την καζαντζακική επιταγή, «κάνει τα γράμματα άρματα» και πολεμά να ελευθερώσει τον άνθρωπο. Να μαθαίνει τους νέους να διεκδικούν και να ονειρεύονται. Να αντιστέκονται και να κρίνουν κάθε δεδομένη γνώση και αξία. Γιατί με όλα αυτά ανοίγει, σύμφωνα με την άποψη του στοχαστή Πιερ Μπουρντιέ, «δρομολόγια για τη σκέψη και τη ζωή».
Ένας τέτοιος δάσκαλος υπήρξε ο Μανώλης Παπαμαστοράκης, που είχα την εύνοια της τύχης ν’ ακούσω τα μαθήματά του ως μαθητής και τον θεωρώ ακόμη δάσκαλό μου (έγινα κι εγώ δάσκαλος εξαιτίας του). Έχοντας θησαυρίσει σπάνιους πνευματικούς θησαυρούς χρόνια πολλά από πολλές πηγές, γεμάτος περιπέτειες και γνώσεις, έθεσε τους θησαυρούς του στο κοινό τραπέζι των ανθρώπων και μοίρασε απλόχερα σπάνιους πνευματικούς καρπούς σε γενιές πολλές.
Χτες τον αποχαιρετήσαμε. Μέσα σε μια ατμόσφαιρα βαθύτατης ευγνωμοσύνης, μιας γλυκιάς ιλαρότητας και χαρμολύπης για όσα αξιωθήκαμε δίπλα του, εκεί στο επαρχιακό Γυμνάσιο, στα πέτρινα χρόνια, με λαμπρούς και αγαπημένους καθηγητές. Η στεντόρεια φωνή του στ’ αυτιά μας ηχεί ακόμα: «Μην φοβηθείς αυτόν που στήριξε / την πίστη επάνω στην ελπίδα / τον είδα στη ζωή να μάχεται / μα πάντα ανίκητο τον είδα».
Αξία δεύτερη η υπευθυνότητα και η πίστη στην αυταξία του ατόμου: «Δεν θέλω του κισσού το πλάνο ψήλωμα / σε ξένα αναστηλώματα δεμένο! / Ας είμαι ένα καλάμι, ένα χαμόδεντρο, / μα όσο ανεβαίνω μόνος ν’ ανεβαίνω!». Αξία τρίτη η αριστεία.
Όχι με τη φθαρμένη σημερινή έννοια και τον καιροσκοπισμό αλλά με τον πόθο του ωραίου και του υψηλού: «Πάντα μπροστά, ουδέποτε πίσω!». Μαθήματα πολύτιμα σε δύσκολους καιρούς, σε παιδιά που είχαν αφεθεί στο έλεος του ουρανού.
Και όχι μόνο αυτά. Ως διευθυντής του σχολείου ένιωθε βαριά την ευθύνη των εξακοσίων τόσων παιδιών που αντίκρυζε κάθε πρωί απέναντί του. Τον είδα να δακρύζει καλώντας στη ζεστασιά του γραφείου του παιδιά που έρχονταν από τα χωριά τους μουσκεμμένα.
Υποθέτω ότι κάποιες πρωτοβουλίες είχαν κινηθεί από τον ίδιο: Μοιράζονταν συχνά τρόφιμα σε παιδιά. Στις παραμονές των Χριστουγέννων και με πολλή διακριτικότητα χαρίζονταν από το σχολείο ρούχα και άλλα χρειώδη. Θεσπίζονταν ως δώρα βιβλία. Παρέχονταν δωρεάν εισιτήρια στις δαπανηρές για τότε εκδρομές του σχολείου. Και άλλα πολλά. Εμπράγματος ανθρωπισμός. Συγκινητικές χειρονομίες που δύσκολα κατανοούνται σήμερα μέσα στην απατηλή μας ευμάρεια.
Ο Μανώλης Παπαμαστοράκης υπήρξε κατά κοινή ομολογία, ένας χαρισματικός δάσκαλος, που κατείχε τη γνώση σε βάθος και που διέθετε, επιπλέον, το μέγα χάρισμα να την απλοποιεί και να την κάνει ευχάριστη στους μαθητές του. Ευτύχησε να διδάξει γενιές πολλές ανθρώπων, να ζήσει χρόνια πολλά τις αγωνίες των νέων παιδιών και να αγωνιστεί για το μέλλον τους. Και γνώριζε πάντα ότι απευθύνεται σε μη προνομιούχους.
Ποιο ήταν το βασικό του όπλο; Η αγάπη. «Αγάπα για να ζήσεις, ζήσε για ν’ αγαπάς», ήταν το δόγμα του. Αγάπη, που μεταφραζόταν σε απόλυτη συνέπεια και υπευθυνότητα. Η παιδαγωγική αγάπη του, καθώς πήγαζε από το βαθύ ενδιαφέρον για τον μαθητή και την πράξη της διδασκαλίας, ήταν μια αγάπη απαιτητική και αυστηρή, που δεν μπορούσε ποτέ να συναινέσει στο μη ανεκτό, που έθετε πάντα κανόνες και όρια, που βασιζόταν στη δουλειά και την οργάνωση, τη συνέπεια και την υπευθυνότητα. Αγάπη που τον έκανε, όπως και όλους τους δασκάλους μας, ν’ αφήνει κάθε ώρα ένα κομμάτι της ψυχής του στην τάξη.
Αυτό ήταν το υψηλό ήθος του δασκάλου. Αποτυπώνεται και σε άλλα πολλά έργα που δεν μου επιτρέπεται να διακοινώσω. Τα έχει καταγράψει ασφαλώς ο κριτής των πάντων και η ιστορία. Γιατί εκτός από το υψηλό ήθος ο αείμνηστος Δάσκαλος άφησε το αποτύπωμά του στην επιστήμη. Με το βιβλίο του “Νίκος Καζαντζάκης: Ένας μεγάλος δημιουργός”, με τις εκδόσεις και τα πολλά του δημοσιεύματα ο αγαπημένος Λυκειάρχης μας μοιράστηκε απλόχερα κι αφειδώλευτα τις γνώσεις του με την ανθρώπινη κοινότητα, κατέθεσε την πλούσια πείρα του στο κοινό ταμείο του πνευματικού μας πολιτισμού σαν ώριμο καρπό.
Δεν έφυγε λοιπόν ο δάσκαλός μας. Θα μας επισκέπτεται συχνά με την ηδύτητα που ξόδεψε για να μας μεταδώσει τη γνώση. Θα συνεχίσει να μας διδάσκει με το έργο του, να πιστεύει στην αγαθή προαίρεση της ανθρώπινης φύσης και να αγωνίζεται για το καλό, αφού «ουδείς εκών κακός», υποστήριζε. Να αγωνίζεται ν’ αλλάξει τον κόσμο κι αν αυτό είναι ανέφικτο, τουλάχιστον ν’ αλλάξει το μάτι που βλέπει τον κόσμο»!
Στην πνευματική ξηρασία της εποχής μας ο δάσκαλος θα συνεχίζει να συντηρεί «φωλιές νερού μέσα στις φλόγες», κατά το πρόσταγμα του ποιητή, γνωρίζοντας ότι το μέλλον μάς επιφυλάσσει πολλή ξηρασία. Μέσα στη νυχτωμένη μνήμη των καιρών ένας άνθρωπος θα ξαγρυπνά αγωνιώντας για το αβέβαιο μέλλον μας. Είναι ο Δάσκαλος.