Πενήντα τέσσερα χρόνια έχουν περάσει και αναπόφευκτα η μνήμη επιστρέφει στο τότε. Στο στρατιωτικό πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967, το οποίο έπιασε τους πάντες στον ύπνο. Πολίτες, αλλά κυρίως κυβερνώντες. Δεν χρειάστηκε κάτι παραπάνω από ένα σχέδιο «έκτακτης ανάγκης», μερικά τανκς να κυκλοφορούν στους δρόμους της Αθήνας, μια γενικευμένη διακοπή των τηλεπικοινωνιών με το κόψιμο των τηλεφωνικών γραμμών, μια κατάληψη των κρατικών ραδιοφωνικών σταθμών (οι μόνοι που υπήρχαν τότε), μια αυστηρή απαγόρευση της κυκλοφορίας και ένα διάγγελμα, στο οποίο ο επικεφαλής των πραξικοπηματιών θα ενημέρωνε τους πολίτες ότι, «εκάμαμεν επανάστασιν δια την σωτηρίαν της πατρίδος»…
Η μαύρη περίοδος της χούντας έχει στιγματίσει ανεξίτηλα την ιστορική μνήμη, μαζί και τα συνακόλουθα ερωτηματικά: Ποιοι αντιστάθηκαν τότε; Ποιοι την αποδέχθηκαν μοιρολατρικά; Ποιοι ταυτίστηκαν και συνεργάστηκαν; Ποιοι βολεψίες όλων των καταστάσεων, όπως χαρακτηριστικά έχει πει ο Γιάννης Σκαρίμπας, επωφελήθηκαν από τη χούντα; Γιατί προφανώς υπήρξαν και τέτοιοι και δεν ήταν λίγοι! Ευνόησαν βέβαια και οι καταστάσεις, γιατί ούτε στην Ευρωπαϊκή Ένωση ήμασταν τότε, ούτε η τεχνολογία είχε προκόψει, ώστε να αποτελέσει έναν πόλο διεξόδου και αντίστασης.
Η τέχνη πάντως ήταν παρούσα! Δεν δείλιασε να αναδείξει, να σχολιάσει, να καταγράψει μια δύσκολη και πολιτικά κρίσιμη για τη χώρα μας εποχή, όπως αυτή της χούντας, με όλα τα εμπόδια της λογοκρισίας που αντιμετώπισε. Θα περιοριστούμε στις κινηματογραφικές μνήμες από τη δικτατορία, που μας ξυπνάνε 13 ταινίες-ορόσημα, μεγάλων ονομάτων, που καταγράφουν μια εποχή και αναδεικνύουν με κινηματογραφική αίσθηση, πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές, ενώ ταυτόχρονα οδηγούν αρκετές θέσεις μπροστά την ίδια την ελληνική κινηματογραφική τέχνη. Εκτός από την προφανή επετειακή σημασία, έχει νομίζω μεγάλο ενδιαφέρον και θεωρώ ότι είναι ιδιαίτερα χρήσιμο σήμερα, για να θυμηθούν οι παλαιότεροι και να γνωρίσουν οι νεότεροι, το αφιέρωμα «Μνήμες δικτατορίας», που παρουσιάζει «η Ταινιοθήκη της Ελλάδος», εντελώς δωρεάν για όλους, μέσα από την ψηφιακή της σελίδα (online.tainiothiki.gr), με την άψογη επιμέλεια της Μαρίας Κομνηνού.
Από σήμερα Τετάρτη 21 Απριλίου έως και τη Μεγάλη Τρίτη 27 Απριλίου, θα προβληθούν συνολικά έντεκα ταινίες μυθοπλασίας και δύο ντοκιμαντέρ, όλα γυρισμένα λίγο πριν, στη διάρκεια, και λίγο μετά τη χούντα. Το καθένα απ’ αυτά τα φιλμ, παρουσιάζει μέσα από την καλλιτεχνική ματιά του δημιουργού του, την πραγματικότητα εκείνης της εποχής, με οπτική πολιτική, κοινωνική, ερωτική, ακόμα και ακραία σεξουαλική. Πρόκειται για ταινίες σπουδαίων σκηνοθετών, που οι περισσότεροι από αυτούς ξεκινούσαν τότε το μακρύ ταξίδι τους στην τέχνη.
Το «Πρόσωπο με πρόσωπο» είναι μια ταινία του Ροβήρου Μανθούλη, που γυρίστηκε το 1966 και σατιρίζει την ανερχόμενη τάξη των νεόπλουτων στη δεκαετία του ’60, μέσα από τις ερωτικές περιπέτειες ενός άβουλου καθηγητή Αγγλικών, ο οποίος κάνει μαθήματα σε νεαρή κοπέλα που προορίζεται για σύζυγος κάποιου Άγγλου επιχειρηματία.
Ο Νίκος Κούνδουρος ξεκινά να γυρίζει το καλοκαίρι του 1966 στην Κρήτη και την ολοκληρώνει το 1967 στο Λονδίνο, στα χρόνια της χούντας και της αυτοεξορίας του στο εξωτερικό, την ταινία «Το πρόσωπο της μέδουσας», με πρωταγωνίστρια μια γυναίκα χωρίς σεξουαλικές αναστολές, που όπως η μέδουσα «ρουφάει» τα θύματά της, έτσι κι εκείνη «ρουφάει» τους άνδρες που βρίσκονται γύρω της. Στην «Ανοιχτή Επιστολή» του Γιώργου Σταμπουλόπουλου, μια ταινία του 1967, λογοκριμένη από τη χούντα, περιγράφεται η συνάντηση ενός νεαρού μικροαστού, έτοιμου να βολευτεί, με μια συνειδητοποιημένη νεαρή δασκάλα που θα του αλλάξει τη ζωή.
Στη θρυλική ταινία «Κιέριον» του 1968, ο Δήμος Θέος ερευνά μυθοπλαστικά, με ήρωα έναν νεαρό δημοκρατικό δημοσιογράφο, την δολοφονία του Πολκ και συγχρόνως απεικονίζει το φοιτητικό κίνημα και τις αυταρχικές μεθόδους της αστυνομίας εκείνη την εποχή. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος στη δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του «Μέρες του ‘36» το 1972, παρουσιάζει μια ιστορία ομηρίας ενός βουλευτή από κρατούμενο και με όχημα αυτή την ιστορία, επιστρέφει στη δικτατορία του Μεταξά, αλλά και στις πολιτικές συγκρούσεις που διαδραματίστηκαν παρασκηνιακά και οδήγησαν τα πράγματα να φτάσουν ως εκεί.
Ο Παύλος Τάσιος στο «Ναι μεν αλλά» το 1972, με ήρωα έναν δημοσιογράφο αναζητά την αλήθεια, γύρω από ένα έγκλημα και μια αυτοκτονία, αποκαλύπτοντας τις επιπτώσεις των βίαιων κοινωνικών αλλαγών στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Στο φιλμ «Το προξενιό της Άννας», μια εξαιρετική ταινία του Παντελή Βούλγαρη που γυρίστηκε το 1972, μια οικογένεια μικροαστών συντρίβει τα όνειρα της ψυχοκόρης τους για αγάπη και ανεξαρτησία.
Η ταινία της Τώνιας Μαρκετάκη «Ιωάννης ο βίαιος» (1973), αναβιώνει την πραγματική ιστορία ενός ψυχοπαθούς δολοφόνου μιας άγνωστης κοπέλας, συνθέτοντας ταυτόχρονα το ψυχολογικό και κοινωνικό πορτρέτο του ίδιου, αλλά και της εποχής εκείνης. Στην ταινία «Μαύρο + Άσπρο» (1973) των Θανάση Ρεντζή και Νίκου Ζερβού, πρωταγωνιστεί ένας νέος άνθρωπος που τον εκτροχιάζει η κοινωνία, σε ένα εχθρικό περιβάλλον προς όσους θέλουν να ζήσουν τη δική τους ζωή. Στο ντοκιμαντέρ «Μέγαρα», των Σάκη Μανιάτη και Γιώργου Τσεμπερόπουλου που γυρίστηκε το 1974, καταγράφεται η πρώτη μαζική εκδήλωση κατά της χούντας, στην εξέγερση των αγροτών στα Μέγαρα.
Οι αγρότες στράφηκαν εναντίον της απόφασης της χούντας να απαλλοτριώσει τα χωράφια τους, προκειμένου να δημιουργήσει εκεί διυλιστήριο πετρελαίου. Λίγο αργότερα, το 1977 η Φρίντα Λιάππα, στην ταινία της «Μια ζωή σε θυμάμαι να φεύγεις», ακουμπά την μεταπολίτευση, τις ιδεολογικές, καλλιτεχνικές, πολιτικές και κοινωνικές τάσεις της, μέσα από την ερωτική σχέση που αναπτύσσεται, μεταξύ ενός ηθοποιού και μιας αριστερής δημοσιογράφου. Ο Δημήτρης Μακρής στην ταινία του «Καγκελόπορτα» που γύρισε το 1978, παρουσιάζει τις παράλληλες ιστορίες διαφορετικών ανθρώπων, δεξιών και αριστερών, που συνυπάρχουν μέσα σε μια αυλή της δεκαετίας του ’50. Τέλος, ο Νίκος Καβουκίδης στο ντοκιμαντέρ του «Μαρτυρίες», πολύ μεταγενέστερα (2019), συγκεντρώνει ιστορικά ίχνη από κινητοποιήσεις και αγώνες στη μεταπολίτευση, συνδυάζοντάς τα με την εξέγερση του Πολυτεχνείου.
Την περίοδο της δικτατορίας αλλά και τα χρόνια που προηγήθηκαν, αναδύθηκε στην Ελλάδα ένας εναλλακτικός κινηματογράφος, μακριά από το συνηθισμένο μοντέλο του εμπορικού ελληνικού σινεμά, που στάθηκε απέναντι στις καθεστωτικές προπαγανδιστικές ταινίες εθνικιστικού χαρακτήρα. Τα χρόνια αυτά δημιουργήθηκαν σημαντικές ταινίες από εμπνευσμένους δημιουργούς, που με έναν τρόπο αλληγορικό, μίλησαν για την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα. Μέσα σε αυτά τα δύσκολα χρόνια της καταπίεσης, άνθησε ο πολιτικός κινηματογράφος και ουσιαστικά γεννήθηκε τότε, αυτό που αργότερα ονομάστηκε «Νέος Ελληνικός Κινηματογράφος».
Έπειτα από επτά και πλέον μαρτυρικά χρόνια που λάβωσαν βαριά τη Δημοκρατία μας, ήρθε η κατάρρευση της χούντας, με την προδοσία της Κύπρου και με την Mεγαλόνησο να αποτελεί έκτοτε χαίνουσα πληγή. Το καλοκαίρι του 1975, οι πρωταίτιοι του χουντικού πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967, υποχρεώθηκαν να καθίσουν στο εδώλιο του κατηγορούμενου για το έγκλημα της εσχάτης προδοσίας. Σήμερα, 54 χρόνια μετά, η Δημοκρατία μας είναι ισχυρή. Για να συνεχίσει όμως να είναι, οφείλουμε όλοι μας, να την υπερασπιζόμαστε, να την διεκδικούμε, να την διασφαλίζουμε και να την προστατεύουμε. Αν «η ιστορία είναι φιλοσοφία μέσω παραδειγμάτων», όπως γράφει ο Θουκυδίδης, εδώ έχουμε ένα ισχυρό ιστορικό παράδειγμα για να φιλοσοφήσουμε. Αν κάτι μπορούμε να διδαχτούμε σήμερα από την ιστορία μας, αυτό σίγουρα είναι ότι δεν πρέπει να ξεχνάμε.
https://moschonas.wordpress.com