Στα δημοκρατικά πολιτεύματα της αρχαίας Ελλάδας, την εξουσία υπό όλες τις μορφές της και χωρίς κανένα περιορισμό ασκούσε ο Δήμος, δηλαδή ο Λαός. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη (384-322 π.Χ.) (Εικ. 1), ” το μέν ούν πάντας και περί απάντων δημοτικόν”. Θεωρούσε ως ορθή και δίκαιη «πολιτεία» αυτήν, όπου η γνώμη των πολλών υπερίσχυε της γνώμης των ολίγων με στόχο το γενικό συμφέρον και όχι τα συμφέροντα των κυβερνώντων και/ή των ισχυρών.
Μετά την “αριστοτελικού” τύπου δημοκρατία, εμφανίστηκαν ολιγαρχίες, βασιλείες, αριστοκρατίες, τυραννίδες, αυτοκρατορίες, δικτατορίες… μέχρι που φθάσαμε στην αντιπροσωπευτική ή έμμεση δημοκρατία, δυτικού τύπου, όπως την ξέρουμε σήμερα. Και το ερώτημα είναι τι μέλλει γενέσθαι;
Τα τελευταία χρόνια φαίνεται να αμφισβητείται ολοένα και περισσότερο η δημοκρατία δυτικού τύπου ακόμη και στο λεγόμενο αναπτυγμένο κόσμο. Ακόμη και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η ειρηνική συνύπαρξη των λαών αρχίζει να τίθεται υπό αμφισβήτηση. Διεθνείς αναλυτές και αρθρογράφοι ασχολούνται σχεδόν καθημερινά με τις εντεινόμενες προκλήσεις τις εποχής.
Εκείνο που δεσπόζει είναι ότι πολυεθνικοί γίγαντες (όπως η Apple, η Amazon, η Facebookκαι η Google), που συνήθως εκπροσωπούνται από φυσικά πρόσωπα, αξιοποιούν τις με ξέφρενους ρυθμούς αναπτυσσόμενες τεχνολογίες, μειώνοντας συνεχώς τον αριθμό και φυσικά τις αμοιβές των εργαζομένων.
Δραστηριοποιούνται στο διαδίκτυο, δηλαδή σε παγκόσμιο επίπεδο (προς το παρόν τουλάχιστον), αφαιρούν ολοένα αυξανόμενους ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους από τις τοπικές κοινωνίες και μεγιστοποιούν τα κέρδη τους, εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία των κυβερνήσεων να επιβάλλουν όρους και κανόνες.
Πιθανόν σύντομα να αρχίσουν να δραστηριοποιούνται και στο διάστημα, να μεταναστεύουν σε άλλους πλανήτες και/ή να αρχίσουν να αποκτούν βιονικά χαρακτηριστικά. Σε αυτό βέβαια συμβάλλουν και οι διάφοροι διεθνείς χρηματιστηριακοί οργανισμοί και οι λεγόμενοι φορολογικοί παράδεισοι.
Ο μύθος ότι η συνεχής οικονομική μεγέθυνση των πολυεθνικών γιγάντων μακροχρόνια ωφελεί και τους φτωχούς, αυξάνοντας την απασχόληση, δεν φαίνεται να ισχύει αφού οι αναπτυσσόμενες νέες τεχνολογίες όλο και περισσότερο τείνουν στη μείωσή της. Ενδεχομένως η εξειδικευμένη απασχόληση, που συμμετέχει ελάχιστα στη συνολική απασχόληση, θα συνεχίσει να ακολουθεί αυξητική τάση. Γενικά, φαίνεται να επιβεβαιώνεται η λαϊκή ρήση ότι οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι.
Πρόσφατα, η γενική διευθύντρια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) Κριστίν Λαγκάρντ, σε συνέντευξή της προειδοποίησε ότι έρχεται η «εποχή της οργής», εξαιτίας των εντεινόμενων ανισοτήτων και του διευρυνόμενου χάσματος μεταξύ πλουσίων και φτωχών (ΤΟ ΒΗΜΑ 09/12/2018, κύριο άρθρο), όπως αποδεικνύεται και από δημοσιευμένα στατιστικά στοιχεία.
Στη γνωστή λίστα Forbes του αμερικάνικου περιοδικού για την επιχειρηματικότητα (https://www.forbes.com/billionaires/list/) αναφέρεται ότι οι 2.208 δισεκατομμυριούχοι στον πλανήτη, αύξησαν τα συνολικά εισοδήματα τους από λιγότερο από ένα τρισεκ. USA$ το 2000, σε 7 τρισεκ. USA$ το 2015, σε 9,10 τρισεκ. USA$ το 2018 και πιθανότατα σε
10 τρισεκ. USA $ το 2019 (Σχήμα 1). Με απλά λόγια σε διάστημα λιγότερο από 20 χρόνια, αυτοί οι 2.208 άνθρωποι δεκαπλασίασαν τα εισοδήματά τους και φαίνεται ότι αυτή η αυξητική τάση θα συνεχίσει και στο μέλλον και μάλιστα με εντονότερους ρυθμούς. Σήμερα κατέχουν το 12,50% “του ΑΕΠ του κόσμου”.
Στο ίδιο χρονικό διάστημα, δηλαδή από το 2000 μέχρι σήμερα, τα εισοδήματα όλων των κρατών του κόσμου, “το ΑΕΠ του κόσμου”, μόλις διπλασιάστηκε, από 41 τρισεκ. USA $ το 2000 έφτασε σε περίπου 80 τρισεκατ. USA $ σήμερα.
Το διαδίκτυο δεν έχει σύνορα και όρια. Και αυτό βέβαια δεν είναι αρνητικό, αφού ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, ιδιαίτερα στο δυτικό κόσμο, επωφελούνται ποικιλοτρόπως από αυτό και γενικά από την τεχνολογική ανάπτυξη.
Όμως, δεν συμβαίνει το ίδιο με το μέσο κάτοικο του Μπουρούντι με μηνιαίο εισόδημα λιγότερο από 27 USA $ και μικρή μεταβολή τα τελευταία 20 χρόνια. Ας αναλογιστούμε όμως, την επιρροή που ασκούν τα κοινωνικά δίκτυα στις “δημοκρατικές” εκλογές.
Το παράδειγμα Τραμπ είναι χαρακτηριστικό. Και ιδού πεδίο λαμπρό για την πάταξη της διαφθοράς.
Ένα πιθανό συμπέρασμα όλων αυτών είναι ότι, οι σημερινές δημοκρατίες θα πρέπει να διέπονται από διακρατικούς όρους και κανόνες, που θα θέτουν όρια και περιορισμούς στη λειτουργία τους, τόσο σε επίπεδο κρατών και διακυβέρνησης, όσον και σε επίπεδο της κοινωνίας των πολιτών, αλλά και της ατομικής δραστηριότητας. Αναμφίβολα πρέπει να στοχεύουν στον περιορισμό των μονοπωλίων, στην ενίσχυση του ανταγωνισμού και στον εκσυγχρονισμό της εργατικής νομοθεσίας και της φορολόγησης.
Επίσης, θα απαιτηθούν αποτελεσματικές διακρατικές συνεννοήσεις και συνεργασίες και κυρίως ενίσχυση και ενδυνάμωση των διεθνών οργανισμών (π.x. ΟΗΕ και ΟΟΣΑ).
Για την ανάγκη θέσπισης κανόνων λειτουργίας των δημοκρατιών, ο Σωκράτης (470-399 π.Χ.), στο διάλογό του με τον Αδείμαντο του Κολλυτού (432-382 π.Χ.) (αδελφό του Πλάτωνα), στην “Πολιτεία του Πλάτωνα” αναφέρει ότι: “… η τυραννίδα δεν προκύπτει από άλλο πολίτευμα, παρά από τη δημοκρατία (την άμεση), δηλαδή όταν επικρατήσει απεριόριστη ελευθερία γίνεται μετάβαση στην πιο βαριά και άγρια δουλεία”.
Ίσως θα πρέπει να ξανασκεφθούμε τον περιορισμό της έμμεσης και την ενίσχυση της άμεσης δημοκρατίας.