Μινωικός Πολιτισμός, ο πολιτισμός της προϊστορικής Κρήτης, της εποχής του Χαλκού. Οι σημερινές ονομασίες, Μινωικός πολιτισμός, Μινωική εποχή, Μινωική τέχνη, κ.α είναι παράγωγα του ονόματος Μίνως, του ονόματος της Δυναστείας των Αρχόντων της προϊστορικής Κνωσού, του μεγαλύτερου Μινωϊκού διοικητικού, οικονομικού, θρησκευτικού, πολιτιστικού κέντρου.
Προϊστορικοί πολιτισμοί ενεφανίσθησαν και σε άλλες περιοχές του Ελλαδικού χώρου, ουδείς όμως έφθασε την λαμπρότητα και τελειότητα του Μινωικού πολιτισμού, του αρχαιότερου πολιτισμού της Ευρώπης και ενός από τους αρχαιότερους παγκοσμίως.
Μετά την τελική καταστροφή των Μινωικών θέσεων το 1450 π.Χ, και έως το 1100 π.Χ, κέντρο πολιτισμού, του Κρητομυκηναϊκού, κατέστη η Πελοπόννησος. Το υλικό κεφάλαιο του Μινωικού πολιτισμού τάφηκε κάτω από τα ερείπια των Μινωικών εγκαταστάσεων της Κρήτης. Ενότητες του πνευματικού μινωικού πολιτισμού μεταλαμπαδεύτηκαν στην Μυκηναϊκή κοινωνία και δια των επομένων αιώνων φθάνουν μέχρι τον 21ο αι. μ.Χ.
-Υπάρχει δυνατότητα προσέγγισης του θέματος «υγεία» στην Μινωική εποχή;
Οι απαντητικές πληροφορίες αντλούνται από τα αρχαιολογικά ευρήματα όπως ερμηνεύουν μελετητές και ανασκαφείς, από τους Μυκηναϊκούς μύθους και τα Ομηρικά έπη. Τα θεμελιώδη κεφάλαια υγείας και νοσηρότητας του πληθυσμού, την κατοικία, την καθαριότητα, την διατροφή, τον τρόπο ζωής και την άσκηση, φαίνεται να είχαν εξασφαλίσει οι Μινωίτες στο ανώτατο επίπεδο, εμπλεκομένων και των θρησκευτικών αντιλήψεων, δοξασιών και πρακτικών που συνέθεταν την Λαϊκή ιατρική την λαϊκή θεραπευτική.
‘’έστι ουν εν τη ιατρική ως δύο σκέλη, εμπειρία τε και λόγος’’.
Ευλόγως αναδύονται τα ερωτήματα:
-Η καθημερινότητα των Μινωϊτών υπηρετούσε, εξασφάλιζε ως ολιστική ανθρώπινη κατάσταση, την υγεία σώματος, πνεύματος και ψυχής;
-Από ποιά προβλήματα υγείας υπέφερε ο Μινωικός πληθυσμός της Κρήτης;
-Αντιμετωπίζοντο τα θέματα υγείας και πώς;
-Ενεπλέκετο η Μινωική θρησκεία στην αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας;
-Υπήρχαν διαφορές στα θέματα υγείας και στην αντιμετώπισή των στην ταξική Μινωϊκή κοινωνία;
Τα μέχρι σήμερα μινωικά αρχαιολογικά ευρήματα ανθρώπινης παρουσίας, παρουσιάζουν αρτιμελείς, καλογυμνασμένες ανδρικές και κομψές γυναικείες μορφές. Υπήρχαν προφανώς και οι αντίθετες εμφανισιακά μορφές, όπως σε κάθε κοινωνία..
-Προσήλωση στην Καθαρότητα καταδεικνύουν μινωικές εγκαταστάσεις υγιεινής, αποχετευτικά και αποστραγγιστικά συστήματα, λουτήρες και καταιονιστήρες νερού.
Στα μυρεψία, όπως αυτό στο ανακτόρο της Ζάκρου, παρεσκευάζοντο είδη κοσμετικής, ίσως και ιατρικών χρήσεων.
Στην Μινωική καθημερινότητα ο χρόνος δεν φαίνεται να αποτελούσε παράγοντα κόστους. Εμμέσως συνάγεται ότι οι Μινωίτες δεν υπέφεραν από άγχος.
Ψυχική ηρεμία και υπομονή, διαύγεια σκέψεων και ανάταση αποπνέουν τα κομψοτεχνήματα της μινωικής κοσμηματοτεχνίας, μικρογλυπτικής, σφραγιδογλυφίας, κεραμικής και λιθοτεχνίας, η κατασκευή και χρήση των αξιοθαύμαστων καμαραϊκών- ωοκέλυφων.
-Η μινωϊκή Διατροφή-Τροφός υγείας. Είναι γνωστά αγαθά, που συνέθεταν την διατροφή των Μινωιτών, μαγειρικά σκεύη, και σκεύη σερβιρίσματος εδεσμάτων και ποτών. Δεν είναι γνωστές μινωϊκές συνταγές εδεσμάτων, ποτών ή γλυκισμάτων. Καταναλώσεις καρπών μαρτυρούν ευρήματα όπως: Κουκιά, φακές (ανάκτορο της Κνωσού), σύκα απανθρακωμένα (Αγία Τριάδα 16ος αι. π.Χ), βρώσιμες ελιές (Ζάκρος 16ος αι. π.Χ) κριθάρι( Ακρωτήρι Σαντορίνης). Είδη τροφών, εμμέσως καταδεικνύουν:
Ψηφίδες κοσμημάτων αμυγδαλόσχημες, πεπονόσχημες, ομοίωμα κολοκύνθας, σαλιγκαριού. Οργανικά κατάλοιπα βοοειδών, αμνοεριφίων, χοιριδίων, πτηνών, οστρακοειδών (Γαλατάς Αρκαλοχωρίου). Διακοσμητικές παραστάσεις, άνθη λαθουριού σε πιθαμφορέα, (Ζάκρος 15ος αι. π.Χ), κρόκος σε πιθαμφορίσκο, Φαιστός 1800 π.Χ, μίσχοι κριθαριού σε οφθαλμοπρόχους, Ακρωτήρι Σαντορίνης 17ος αι. π.Χ.
Οι μεγάλοι κτιστοί λινοί, (Βαθύπετρο Αρχανών, Ζάκρο),καταδεικνύουν παραγωγή κρασιών σε ποσότητες εμπορίου.
-Ραψωδία Τ172-212 Ομήρου Οδύσσεια.
‘’….δημόθεν άλφιτα δώκα και αίθοπα οίνον αγείρας και βους ιρεύσασθαι……’’
‘’….και από την πόλη μάζεψα και του δωσα αλεύρι και κρασι κόκκινο, γιαυτόν και τους συντρόφους……… ‘’
-Εγένοντο ιατρικές πράξεις, εγένοντο εγχειρήσεις κατά την Μινωική εποχή;
Έχουν βρεθεί οστά με κατάγματα. Οστά που έχουν θρέψει, απόδειξη επιτυχούς ιατρικής πράξης, παρέμβασης, ανάταξης.
Επίσης κρανία με διατρήσεις. Επιτυχείς και ανεπιτυχείς.
Τα αρχαιότερα δείγματα χειρουργικού τρυπανισμού έχουν ανακαλυφθεί στο ταφικό σπήλαιο/οστεοφυλάκιο του Αγίου Χαραλάμπους στο Οροπέδιο Λασιθίου 1850 π.Χ.
Στο Φουρνί των Αρχανών βρέθηκε κρανίο που είχε υποστεί χειρουργική επέμβαση.
‘’……. Εκτος από τα άτομα που είχαν πέσει τα δόντια τους πριν από τον θάνατο, μερικά άλλα έπασχαν από οστεοαθρίτιδα. Μία κλείς παρουσίαζε ‘’πόρωθεν κάταγμα’’ και ένα ιερό οστούν συγγενή ανωμαλία που προκάλεσε δισχιδή κλειστή ράχη……’’
Στο Υστερομινωϊκό νεκροταφείο των Αρμένων Ρεθύμνου, ευρέθησαν κρανία με τρυπανισμούς. Μελέτες των ευρημάτων των τάφων 1- 118 γνωστοποιούν ότι:
- Από την χημική ανάλυση των οστών προκύπτει ότι κατανάλωναν κρέας και φυτικές τροφές.
- Απουσίαζαν θαλάσσιες τροφές, ΣΕ ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΜΕ ΤΑ ΕΥΡΉΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΑΛΑΤΑ Αρκαλοχωρίου.
- Οι άνδρες κατανάλωναν περισσότερο κρέας ή γάλα από τις γυναίκες.
- Μέση ηλικία θανάτου ανδρών 31, γυναικών 28. Οι περισσότερες νεκρές γυναίκες μεταξύ 20-25 χρόνων, πιθανόν λόγω επιπλοκών κατά τους τοκετούς.
- Στους τάφους από 1-118, καταμετρήθηκαν 143 ταφές ανδρών, 107 γυναικών, και 114 ταφές παιδιών ηλικιών κάτω των 5 χρόνων.
- Οι Μινωίτες των Αρμένων υπέφεραν από:
-Οστεομυελίτιδα, βρουκέλλωση, φυματίωση οστεοπόρωση, σκορβούτο, ραχίτιδα. Είχαν πολλά κατάγματα στα οστά, συχνά σπασμένα κάτω άκρα, ορισμένα θεραπευμένα.
- Δύο νεκροί άνδρες καρκινοπαθείς, ο ενας 45 χρόνων με οστεοσάρκωμα στο χέρι, και ο άλλος 29 ετών με καρκίνωμα στην σπονδυλική στήλη.
Ο επί του δαπέδου σκελετός ανδρός περίπου 38 χρόνων, ύψους 1,78, άτομο υγειές, ακμαίο, λεπτοφυές αρτιμελές. Πεσμένος σε στάση πυγμάχου, κατά τους ιατροδικαστές.
Γυναίκα, ύψους 1.54 μ, ηλικίας 28 περίπου χρόνων, ήταν φορέας μεσογειακής αναιμίας. Ο σκελετός της βρέθηκε δίπλα στην τραπεζοειδή κατασκευή.
-Υπήρχαν ιατροί στην Μινωική κοινωνία;
Σε πινακίδες ΓΡΑΜΜΙΚΗΣ Β γραφής στα συλλαβογράμματα, αναγνωρίζονται οι λέξεις:
ι-ja-τε > ιητήρ > ιατρός, και pa-ma-ko (φάρμακο).
Την λέξη ιητήρ χρησιμοποιεί και ο Όμηρος (ΙΛΙΑΔΑ, ΡΑΨΩΔΙΑ Ε’).
Δύο ιατροί αναφέρονται, ο «αμύμων ιητήρ» Μαχάων και ο «ιητήρ αγαθός» Ποδαλείριος. Η Γραμμική Β γραφή όμως, είναι η Μυκηναϊκή γραφή. Εφόσον υπήρχαν ιατροί στην Μυκηναϊκή κοινωνία, προφανώς και προϋπήρχε συγγενής λειτουργία στην προγενέστερη κρητική κοινωνία, στην Μινωική. Θεωρείται λοιπόν ότι υπήρχαν στην μινωική κοινωνία ’’ιατροί’’, θεραπευτές, ίσως και μάγοι. Όλοι τους υποθέτομε ότι ελάμβαναν κάποιου είδους εκπαίδευση, για την οποία ουδέν γνωρίζομε .
– Υπήρχαν θεραπευτικά παρασκευάσματα – φάρμακα; Παρήχετο φαρμακευτική αγωγή;
Διαπιστωμένες αποκαταστάσεις υγείας ή και χρόνιες παθήσεις δυνητικά υποκρύπτουν και ‘’μινωϊκή φαρμακευτική’’ υποστήριξη.
Αναλύσεις ιζημάτων σε μινωϊκά σκεύη εντόπισαν κατάλοιπα από φαρμακευτικά βότανα, φυτικά έλαια και κερί, αναμεμειγμένα με ρητινωμένο κρασί. Παρασκευές ροφημάτων, θεραπευτικών ή αντίδοτων;
Ανιχνεύθηκαν ιχνοστοιχεία γάλατος και βουτύρου που πιθανόν χρησίμευαν για την παρασκευή “αλοιφών”.
Ανιχνευθέντα φυτικά συστατικά, άνηθος, κορίανδρο, κύμινο, μάραθο, λουίζα, αργότερα απαντήθηκαν και σε πινακίδες της Γραμμικής Β.
Ποιά ηταν η χρήση της μήκωνος της υπνοφόρου, και γιατί χρησιμοποιήθηκε ως διακοσμητικό στο κεφάλι του ειδωλίου της μινωικής Θεότητας;
Αναισθητικό για πάσχοντες; Κατευναστικό για ασθενείς και για τους ταύρους προ των αθλημάτων;
Στις Μινωικές τοιχογραφίες 16ος αι. π.Χ, αναγνωρίζονται δένδρα, φυτά, άνθη και βότανα. Ρόδα, φύλλα δίκταμου, μυρτιά, κισσός, ίριδες, καμπανούλες κ.ά. Ορισμένα υπάρχουν και σήμερα στην Κρητική φύση, και οι σημερινοί Κρητικοί διατηρούν δοξασίες περί θεραπευτικών, κατευναστικών, αναλγητικών ιδιοτήτων των.
Δυο μινωϊκά πήλινα κύπελλα, ‘’εξορκισμών’’, στο εσωτερικό των με μελάνι σουπιάς, υπάρχει κείμενο γραμμικής Α. Στο χείλος μαρμάρινου κοχλιαρίου, από τις Αρχάνες υπάρχει εγχάρακτο κείμενο Γραμμικής Α.
-Για διαφυλαξη της υγείας και αποτροπή κακών οι Μινωϊτες διέθεταν φυλακτά, περίαπτα, αποτροπαϊκά, και αναθήματα.
Πήλινα αναθήματα, από τα Μινωικά ‘’ιερά κορυφών’’, ομοιώματα ανθρωπίνων σωμάτων, ανθρωπίνων μελών, (χέρια,πόδια, θώρακες ημιθώρακες, κεφάλια), αναρτούντο σε ικριώματα ή κλάδους ιερών δένδρων. Εκφράσεις ευχαριστιών ή παρακλήσεων; Τα μινωικά αναθήματα παραπέμπουν στα κρεμάμενα τάματα στις χριστιανικές εικόνες.
-Εγκυμοσύνη και τοκετός. Κεντρική μορφή στην Μινωική θρησκεία, η θεότητα της Γονιμότητας, και προστάτιδα των επιτόκων. Στα Σπήλαια- Μινωϊκά ιερά, που έγιναν σπήλαια λατρείας και της ‘’διαδόχου’’ της, της Μυκηναϊκής Ειλειθυίας, (Αμνισός, Τσούτσουρος),διεσώθησαν συνθέσεις- παραστάσεις τοκετών. Διακρίνονται η επίτοκος και μια ή δύο γυναικείες μορφές, σε στάσεις και θέσεις που καταδεικνύουν ιδιότητες Μαίας και βοηθού. Μέχρι πρότινος, οι μινωϊκές τριχολαβίδες συνεδέοντο με την κοσμετική. Μήπως όμως είχαν και χρήση εργαλείων ιατρικών πράξεων;
Μετα την Ειλειθυία των Μυκηναίων, στο αρχαίο Ελληνικό δωδεκάθεο, η προστασία των επιτόκων ανετέθη στην Λατώ.
Στην Βυζαντινή λατρευτική προσεδόθη στην Θεοτόκο προστάτη των εγκύων Γυναικών το προσωνύμιο ‘’Θεία Δύναμις’’. Στην Λαϊκή ιατρική, η εμπλοκή της θεότητας, του θείου υπάρχει αδιακόπως από την Μινωική εποχή μέχρι σήμερα.
Είναι βέβαιον ότι η αντιμετώπιση προβλημάτων υγείας των Μινωιτών στα μεγάλα ανακτορικά και αστικά κέντρα διέφερε, από την αντιμετώπιση των ίδιων προβλημάτων στους μικρούς οικισμούς, αγροικίες, ποιμενικές και αγροτικές εγκαταστάσεις. Σήμερα παρέχονται εξειδικευμένες ενίοτε και εξατομικευμένες πληροφορίες σχετικά με το θέμα ‘’Υγεία στην Μινωική εποχή’’, επειδή είναι καθεστώς εμπλοκή πολλών επιστημονικών κλάδων στις μελέτες ευρημάτων αρχαιολογικών ανασκαφών.
Εγκληματολόγοι, ανθρωπολόγοι, ιατροδικαστές, γενετιστές, βιολόγοι, παλαιοντολόγοι κ.α. καλούνται να συνεισφέρουν στην κατάκτηση της ΜΙΝΩΙΚΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ.
Συντονισμένες επιστημονικές εμπλοκές τροφοδοτούν πολυεπίπεδα φάσματα πληροφοριών και αποτρέπουν ροπή προς ιδιωτικές θεωρίες, παρερμηνείες, μυθοπλασίες.
Ευχή και προσδοκία ή αποκρυπτογράφηση της Κρητικής Ιερογλυφικής γραφής και της Γραμμικής Α γραφής να χαρίσει ασφαλείς πληροφορίες και γνώσεις σε μελετητές, ενδιαφερομένους και ‘’υγιείς”, “σεβαστικούς” λάτρεις του Μινωικού πολιτισμού.