Οι δάσκαλοι έχουν έναν πολύ έξυπνο και ανώδυνο τρόπο για να πληροφορούνται τι γίνεται μέσα στο σπίτι του κάθε μαθητή τους. Το σύστημα είναι δοκιμασμένο και εφαρμόζεται στην ώρα της έκθεσης. Γράψτε με θέμα: Πώς πέρασα τη μέρα μου, χθες! Και με βάση το ρητό «από τρελό κι από παιδί θα μάθεις την αλήθεια», πληροφορούνται –χαρτί και καλαμάρι- τα συμβαίνοντα μέσα στο σπίτι του κάθε μαθητή. Ακολουθώντας αυτό το διδασκαλικό αίτημα, θα προσπαθήσω να περιγράψω πώς πέρασα την περασμένη Πέμπτη, παρακάμπτοντας τα περιττά και αναφέροντας τα ουσιαστικά, που συνέβησαν το βράδυ.
Το βράδυ της Πέμπτης το περάσαμε εκτός πόλης. Στο εξοχικό, που τελεί υπό σχετική εγκατάλειψη. Η συσκευή μιας παμπάλαιης τηλεόρασης (έγχρωμης, βεβαίως), βρίσκεται στα τελευταία της και η καθαρότητα της οθόνης της, αμιλλάται σε χιονόπτωση τις ερχόμενες χειμωνιάτικες βραδιές…
Από τη σταθερή παρουσία μου στην οδό Έβανς έμαθα δύο πράγματα. Κάπως αργά, ότι το αρχικό της τμήμα έχει την ιδιαίτερη ονομασία «μικρή» Έβανς και ότι ο σερ ‘Αρθουρ Έβανς ήταν ο Άγγλος αρχαιολόγος, που ανέσκαψε την Κνωσό. Αυτή η τελευταία πληροφορία καθησυχάζει τους πολλούς από την περαιτέρω αναμόχλευση σχετικά με τις εκεί αρχικές ανασκαφές.
Ο επιμένων, όμως, διαπιστώνει ότι εκείνος που ανακάλυψε και επιχείρησε την πρώτη ανασκαφή, ήταν ένας Ηρακλειώτης, λόγιος αστός, έμπορος και αρχαιοδίφης, ο Μίνως Καλοκαιρινός, το 1878. Η σύμπτωση του ονόματός του με εκείνο του μυθικού (;) βασιλιά της Κνωσού και μελετώντας τον Όμηρο, το Στράβωνα και τον Ηρόδοτο, τον ώθησαν να ψάξει και να επιβεβαιώσει την ύπαρξη των εκπληκτικών ανακτόρων της Κνωσού.
Αφού αγόρασε το χώρο που ήθελε να ανασκάψει, ξεκίνησαν οι εργασίες με 20 εργάτες και κράτησαν τρεις εβδομάδες. Όμως, με την επικείμενη επίσκεψη του Γενικού Διοικητή της Κρήτης, με σκοπό να κρίνει την πορεία των ανασκαφών, ο Μίνως Καλοκαιρινός, συμβουλευόμενος και έναν κύκλο λογίων της πόλης, αποφάσισε να διακόψει τις εργασίες. Υπήρχε ο κίνδυνος να κριθούν τα ευρήματα πολύτιμα και να μεταφερθούν στην Κωνσταντινούπολη, αφού η Κρήτη ήταν ακόμα υπό τουρκική κατοχή και σύμφωνα με το νόμο, τα ευρήματα ανήκαν στο Σουλτάνο.
Κάποια από τα πρώτα ευρήματα, είχαν σταλεί από τον Καλοκαιρινό σε μουσεία της Ευρώπης, ως ανακοίνωση των εργασιών του. Από εκεί πληροφορήθηκε ο Έβανς για την πιθανότητα ύπαρξης της Κνωσού, με αποτέλεσμα να συνεχίσει μετά από 20 χρόνια. Ενδιαμέσως, ενδιαφέρον έδειξε και ο Ερρίκος Σλήμαν, που είχε γίνει διάσημος με την ανακάλυψη της Τροίας, αλλά δεν κατόρθωσε να πάρει άδεια ανασκαφής. Με τις σφαγές της 25ης Αυγούστου, 1898, το σπίτι του Μίνωα Καλοκαιρινού πυρπολήθηκε, η συλλογή των ευρημάτων του, που προοριζόταν για το Αρχαιολογικό Μουσείο των Αθηνών, καταστράφηκε, ενώ ο αδελφός του Λυσίμαχος αποκεφαλίστηκε από τους Τούρκους.
Κάπου εδώ επιστρέφουμε στο βράδυ της Πέμπτης, μπροστά στη μικρή και πεπαλαιωμένη (αλλά έγχρωμη, πάντα) συσκευή τηλεόρασης. Ήδη είχε ανακοινωθεί η ζωντανή τηλεοπτική παρουσίαση από την ΕΡΤ2, της συναυλίας «Μίνως», της Μαριέλλης Σφακιανάκη, από το χώρο των ανακτόρων της Κνωσού. Η ανακοίνωση της συναυλίας προκάλεσε έκπληξη για δυο λόγους. Ο πρώτος είναι ότι ο χώρος της Κνωσού (κεντρική αυλή) διατέθηκε «κατ’ εξαίρεση», ειδικά για την όπερα αυτή, λόγω της παγκόσμιας πρώτης, μιας όπερας που είχε άμεση σχέση με το χώρο.
Ο δεύτερος είναι ότι η κα Σφακιανάκη, η συνθέτις του έργου και δισεγγονή του Μίνωα Καλοκαιρινού, ήταν παντελώς άγνωστη στη συντριπτική πλειοψηφία των Ηρακλειωτών, μουσικόφιλων και μη. Ήταν μια τυχερή βραδιά… Τυχερή για τους 250 θεατές, που κατόρθωσαν να προμηθευτούν τη ζηλευτή πρόσκληση, αφού η άδεια της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας καθόριζε αυτόν τον συγκεκριμένο αριθμό θεατών. Από ό,τι είδαμε, έστω και από τηλεοράσεως, το πιο σωστό θα ήταν ο αριθμός να ήταν 300.
Πρώτο επειδή υπήρχε χώρος, δεύτερο επειδή έχουμε το προηγούμενο των 300 του Λεωνίδα και τρίτο διότι 300 βουλευτές έχει η ελληνική Βουλή! Κατά τα άλλα, η απόφαση για την άπαξ(!) παρουσίαση της όπερας στο χώρο της Κνωσού, ήταν ορθή, με τα προαναφερθέντα δικαιολογητικά. Το ίδιο και ο περιορισμένος αριθμός των προσκλήσεων –προσαρμοσμένος, όμως, ως άνω. Τυχεροί και οι παρευρισκόμενοι θεατές, που ήταν η τελευταία «καλοκαιρινή» βραδιά, χωρίς βροχή, στην αρχή του φθινόπωρου, αφού με μια βροχή, όπως εκείνη της Παρασκευής, η παράσταση θα είχε ματαιωθεί!
Σε αυτούς, που με σφιγμένα χείλη κίνησαν απαξιωτικά το κεφάλι για το γεγονός, θα πούμε ότι η πανελλήνια ζωντανή προβολή ωφέλησε το Ηράκλειο, την ιστορία του, τον τουρισμό και γενικότερα, την Κρήτη. Η όπερα, με την Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ, με χορωδία και τραγουδιστές (ο βαρύτονος Πέτρος Σαλάτας, η μεσόφωνος Σοφία Καπετανάκου, ο τενόρος Γιάννης Κάβουρας και η υψίφωνος Βικτώρια Μανωλίδου), ήταν μια μουσική προσέγγιση ης εξιστόρησης των γεγονότων που αναφέρθηκαν πιο πάνω.
Πρέπει να σημειώσουμε, ότι η φιλόζωη κα Σφακιανάκη, άγνωστη στο κρητικό κοινό, έχει βραβευθεί μα το βραβείο «Άγγελος Σικελιανός», για τη μελοποίηση του ποιήματός του «Αναδυομένη», έχει γράψει δύο όπερες, σε δικό της λιμπρέτο και άλλα έργα χορωδιακά για φωνή και ορχήστρα και έργα της έχουν παιχτεί στο εξωτερικό, πέρα από τη συγγραφική και θεατρική της δράση (1ο βραβείο θεατρικού έργου από το Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου).
Η ίδια η όπερα, αν όχι η μόνη, αλλά από τις ελάχιστες που έχουν παιχτεί στην πόλη μας, ήταν μια πιστή εξιστόρηση των γεγονότων που συνδέουν τον Μίνωα Καλοκαιρινό με την Κνωσό. Όσοι περίμεναν και ήλπιζαν ότι θα αποχωρήσουν από την παράσταση σιγοσφυρίζοντας ένα πιασάρικο ρεφρέν, μπορεί να απογοητεύτηκαν. Κι εγώ θα απογοητευόμουν να τους είχα θεατές, αν ήμουν στη θέση της δημιουργού. Η όπερα είναι ένα έργο δύσκολο και η κριτική θα είχε νόημα μόνο αν προέρχεται από φίλους του είδους με μακρά θητεία στα μουσικά θεωρεία…
Πρέπει να αναφερθεί και ο σημαντικός ρόλος της μαέστρου Ζωής Ζενιώδη και η σκηνοθετική παρέμβαση του συμπολίτη μας Γιώργου Αντωνάκη. Άξιζε τον κόπο να παρακολουθήσουμε –έστω και τηλεοπτικά- την παράσταση της όπερας. Έχουμε βαρεθεί πια και με τα τόσα ανούσια… ποδόσφαιρα, τις «φωνές» και τα ταλέντα! Κάτι διαφορετικό ήταν κι αυτό…