Η 18η Μαΐου από το 1977 έχει καθιερωθεί σαν Διεθνής Ημέρας Μουσείων και σαν στόχο τούτη η γιορτή έχει να αναδείξει τον ρόλο των μουσείων στη σύγχρονη κοινωνία και να βοηθήσει στην ανάπτυξη της μόρφωσης, την αμοιβαία κατανόηση και τη συνεργασία μεταξύ των λαών.
Για το 2019, το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) έχει επιλέξει το θέμα «Τα Μουσεία ως κόμβοι πολιτισμού: το μέλλον της παράδοσης».
Στη γειτονιά μας, στην αυλή του 10ου Νηπιαγωγείου, συνηθίζω να λέω, είναι το Αρχαιολογικό Μουσείο και αφού συνέπεσε Σάββατο τούτη η μέρα της γιορτής εμείς το επισκεφθήκαμε από την Πέμπτη. Την ολοκαίνουργια περιοδική έκθεση που εγκαινιάστηκε πριν μερικές μέρες θαυμάσαμε με τον τίτλο : «ΔΑΙΔΑΛΟΣ: Στα ίχνη του μυθικού τεχνίτη». Και φυσικά μαγευτήκαμε για μια ακόμα φορά με τις σφραγίδες, τον «λαβύρινθο», τις κούπες που μπορούμε κι εμείς να φτιάξουμε από πηλό, τις τοιχογραφίες, το μοναδικό… ξόανο και φυσικά τα εργαλεία ενός τεχνίτη αυθεντικά και αντίγραφα.
Κι αργά το απόγευμα με το ποδήλατό μου πια, που άφησα στην είσοδο, προχώρησα στην πάντα επιβλητική και πανέμορφη αυλή του μουσείου κι άρχισα να περπατώ στον μαρμάρινο διάδρομο και να θυμάμαι τα γραμμένα… γνωστά και τα άγνωστα στους περισσότερους, για τούτο το κτήριο.
Κι ήρθαν οι θύμησες και οι ιστορίες στο μυαλό μου για μια ακόμα φορά…
«Όταν οι Ενετοί κατέκτησαν την Κρήτη, από τις πρώτες τους ασχολίες ήταν το κτίσιμο των εκκλησιών σε κάθε πόλη που εγκαθίσταντο. Το μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηράκλειου είναι ένα από τα πρώτα οικοδομήματά τους.
Λένε πως ήταν το πιο πλούσιο και μεγαλόπρεπο μοναστήρι της πόλης. Ξεπερνούσε σε ύψος όλα τα κτήρια γύρω του και ξεχώριζε από μακριά. Μέσα στον ναό υπήρχαν λείψανα του Τιμίου Σταυρού, η κάρα του Αγίου Στεφάνου, ο βραχίονας του Αγίου Συμεών και λείψανα από τον χιτώνα του Αγίου Φραγκίσκου.
Η μονή καταστράφηκε από σεισμό το 1508 αλλά ξαναχτίστηκε με ακόμη πιο επιβλητική μορφή και πιο στερεή κατασκευή αφού κατάφερε να αντέξει στον ισχυρό σεισμό του 1595. Ο ναός είχε ένα κλίτος, το οποίο τελείωνε σε εγκάρσια κάμαρα, ενώ η στέγη του ήταν ξύλινη με δύο γυρτά μέρη εκτός από το πρεσβυτέριο που είχε χτιστό θόλο.
Ήταν τοιχογραφημένος με αγιογραφίες. Στο μοναστήρι ανατράφηκε ο Πέτρος Φίλαργος, ο οποίος εκλέχτηκε πάπας το 1409, με το όνομα Αλέξανδρος ο Ε’. Από ευγνωμοσύνη βοήθησε στη διακόσμηση του μοναστηριού. Μεταξύ των άλλων έστειλε από τη Ρώμη και την κύρια πύλη του ναού η οποία ήταν εντυπωσιακή. Είχε ένα υπέρθυρο με επιστήλιο, που όπως λέει ο Gerola, ήταν σκαλισμένο με φυλλωτά κοσμήματα μέσα από τα οποία εξείχαν οι προτομές των Αποστόλων με την προτομή του Σωτήρα στην κορυφή.
Ο ναός ήταν ιδιαίτερα σημαντικός για τους κατοίκους του Χάνδακα και στη γιορτή του έτρεχε πλήθος προσκυνητών, τάσσοντας τα άρρωστα παιδιά τους στον Άγιο και ντύνοντάς τα για τον λόγο αυτό με τη στολή του τάγματος των Φραγκισκανών. Τον Άγιο τιμούσαν και οι ορθόδοξοι, οι οποίοι έδιναν στο παιδιά τους το όνομα Φραγκίσκος και Φραγκιός από όπου και το συνηθισμένο επίθετο Φραγκιαδάκης και Φραγκιαδουλάκης.
Μετά την άλωση του Ηρακλείου όμως από τους Τούρκους το 1669, ο ναός μετατράπηκε σε τέμενος αφιερωμένο στον Σουλτάν Μεχμέτ Φετίχ τον Πορθητή, και πλέον αποκαλούνταν «Χουγκιάρ», δηλαδή αυτοκρατορικό τζαμί. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα σωζόταν μόνο το παρεκκλήσι του ναού, το Διακονικό (Sacristie), το οποίο κατεδαφίστηκε κατά την ανέγερση του νέου κτηρίου του Μουσείου Ηρακλείου. Ο ναός σωζόταν ερειπωμένος και παραμελημένος μέχρι το 1856, οπότε και κατέπεσε από τον σεισμό. Δίπλα στον ναό υπήρχε μέχρι το 1866 ένα οκταγωνικό βαπτιστήριο και προ αυτού μαρμάρινος κίονας με σφαίρα στην κορυφή.
Μετά την κατεδάφισή του το 1867, τα μάρμαρά του καθώς και άλλα δομικά υλικά χρησιμοποιήθηκαν στην ανοικοδόμηση του Αγ. Τίτου, στην πλακόστρωση των Τριών Καμαρών και το θύρωμά του αποτελεί την κεντρική είσοδο των σημερινών Δικαστηρίων, επί της λεωφόρου Δικαιοσύνης.
Το τζαμί κατεδαφίστηκε το 1912, για να βρεθεί οικόπεδο και να κτιστεί το πρώτο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.
Κατά τις ανασκαφικές εργασίες για την επέκταση του Αρχαιολογικού Μουσείου και εντός του περιβόλου του, αποκαλύφθηκαν αρχιτεκτονικά τμήματα που ανήκουν σε κτήρια της μονής καθώς και οι ταφικές κρύπτες.
Η ιδέα για την ύπαρξη Μουσείου στο Ηράκλειο ξεκινάει τo 1878 όπου μια ομάδα γνωστών Ηρακλειωτών εκείνης της εποχής ιδρύουν τον Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο του Ηρακλείου με πρόεδρο τον Ιωσήφ Χατζηδάκη που λίγα χρόνια αργότερα στα 1883 βάζει σαν σκοπό του την προστασία των ιστορικών και αρχαιολογικών μνημείων της πόλης και της Κρήτης γενικότερα. Αρκετοί άνθρωποι με γνώσεις και ευαισθησίες θα δώσουν δωρεές με δικά τους αντικείμενα και θα αποτελέσουν τον πρώτο πυρήνα για τη δημιουργία του μοναδικού και πλουσιότατου σε μινωικές αρχαιότητες Αρχαιολογικού Μουσείου της πόλης μας.
Αρχικά περίπου στα 1900 στεγάσθηκε σε δύο δωμάτια στην αυλή της μητρόπολης του Αγίου Μηνά. Οι ανασκαφές της Κνωσού έχουν ξεκινήσει και απαιτείται μεγαλύτερος χώρος για τα πλούσια και ανεκτίμητης αξίας ευρήματα. Η ιδέα για την κατασκευή κτηρίου στην περιοχή που ήταν ο παλαιός ναός του Αγίου Φραγκίσκου έχει ήδη γίνει αποδεκτή. Τον Αύγουστο του 1904 κατασκευάστηκε η πρώτη μουσειακή αίθουσα και το κτήριο παραδίδεται το 1907. Η κατασκευή δεν θεωρείται αρίστη και επιδιορθώσεις με νέα σχέδια γίνονται αρκετές. Η δυτική πτέρυγα τελειώνει στα 1912 και έτσι το πρώτο Κρητικό Μουσείο με σχέδια των Dorpfeld και Παν. Καββαδία είναι πια γεγονός. Στα 1926 με τον μεγάλο σεισμό προκαλούνται αρκετές ρωγμές και το κτήριο κρίνεται ακατάλληλο για τόσο εύθραυστα και πολύτιμα αντικείμενα. Κατεδαφίζεται λοιπόν το ήδη υπάρχον και στην ίδια θέση στα 1937 ανεγείρεται ένα νέο κτήριο σε σχέδια του Πατρόκλου Καραντινού που το προλαβαίνει ο πόλεμος στα 1940. Η κύρια οικοδομή έχει τελειώσει και τα μοναδικά αρχαιολογικά ευρήματα εξασφαλίζονται από τους βομβαρδισμούς σε ασφαλή ειδικά καταφύγια της νέας οικοδομής. Βομβαρδίστηκε τρεις φορές και σημειώθηκαν σημαντικές ζημιές από έκρηξη γερμανικού πλοίου με πυρομαχικά στο λιμάνι του Ηρακλείου. Ο χώρος χρησιμοποιήθηκε σαν αποθήκη πολεμικού υλικού την Γερμανική Κατοχή, σαν νοσοκομείο και σαν σχολή «χημικού πολέμου » αλλά και σαν στρατόπεδο Ιταλών αιχμαλώτων. Τελικά μεταβλήθηκε σε οχυρό με συρματοπλέγματα και πολυβόλα.
Το 1951 άρχισαν εργασίες για την αποκατάσταση του κτηρίου, οικοδομήθηκαν νέες μεγάλες αποθήκες και η έκθεση με την επίβλεψη των Νικολάου Πλάτωνος και Στυλιανού Αλεξίου πραγματοποιείται πλέον με νέα μορφή. Τα 1964 αποκτά μια ακόμη πτέρυγα, μεγαλώνει και έχει πλέον είκοσι αίθουσες υπό τον έφορο Στυλιανό Αλεξίου.
Σήμερα το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου μετά και από την ανακαίνιση και προέκτασή του που διήρκησε περίπου 8 χρόνια αποτελεί ένα μοναδικό κτήριο – θησαυρό – κόσμημα, για την ιστορία της πόλης, της Κνωσού και τόσο άλλων πόλεων και αρχαιολογικών χώρων της Κρήτης . Είναι πόλος έλξης χιλιάδων επισκεπτών κάθε χρόνο, κατατάσσοντάς το σε ένα από τα μεγαλύτερα μουσεία της Ελλάδας και χώρο πολιτισμού, γνώσης και ιστορίας από τους πιο σημαντικούς…»**
Έμεινα μέχρι το κλείσιμο, τριγυρίζοντας σε όλες τις αίθουσες, διαβάζοντας, θαυμάζοντας και σκεπτόμενη για μια ακόμα φορά πόσο τυχεροί είμαστε που έχουμε τούτο το Μουσείο στην πόλη μας.
Κι ύστερα θυμήθηκα τη ρήση ενός μεγάλου δάσκαλου μου όταν έκανα Μουσειολογία: «Το μουσείο να το χρησιμοποιείς σαν λεξικό… ένα το πολύ δυο θέματα κάθε φορά, μα να τα ψάχνεις πολύ και να έρχεσαι συνέχεια γιατί μόνο τότε το μαθαίνεις στ΄αλήθεια και τα θυμάσαι…».
Λίγο πριν κλειδώσουν για το κλείσιμο της μέρας βγήκα έξω αντικρίζοντας ένα ακόμα ροζ δειλινό.
Το ποδήλατο ήταν ακόμα εκεί…Σχεδόν το είχα ξεχάσει τόσες όσες ώρες με το σεργιάνι μου στην Ιστορία.
Να πηγαίνετε κι εσείς στα μουσεία, όσο πιο συχνά μπορείτε. Τούτος ο κόσμος τους μας ανήκει κι είναι τόσο σπουδαίος, τόσο πολύτιμος , τόσο μοναδικός. Όχι μόνο σαν είναι η γιορτή τους, αλλά με κάθε ευκαιρία. Ζωντανές κοιτίδες πολιτισμού για όλους μας, για τα παιδιά μας.
Ίσαμε την άλλη φορά πάλι…
*H Ελένη Μπετεινάκη είναι νηπιαγωγός
ΠΗΓΕΣ:
Το Ηράκλειο και ο Νομός του, 1971
Υπήρχε μια πόλη το Μεγάλο Κάστρο , Λιάνα Σταρίδα, εκδ. Ιτανος
Χάνδαξ – Ηράκλειο, Ιστορικά σημειώματα Στεφ. Ξανθουδίδου, 1927
**Με το ποδήλατό μου στις γειτονιές του Μεγάλου Κάστρου, Μπετεινάκη Ελένη, 2018 Ιστορία του Κρητικού Μουσείου και των Αρχαιολογικών Ερευνών εν Κρήτη, Ιωσήφ Χατζηδάκης, 1931
Το Ηράκλειο εντός των τειχών, Χρυσούλα Τζομπανάκη, 2000
Οδηγός Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου, Στυλιανός Αλεξίου, 1968
** http://zhtunteanagnostes.blogspot.gr/