Η μνήμη της έχει αγκιστρωθεί στον παραδείσιο χωροχρόνο των παιδικών χρόνων στην Κρήτη, όπου η συγγραφέας, ανασκάπτοντας το υπέδαφος του τόπου, εντοπίζει αρχέγονα κοιτάσματα αυθεντικότητας. Έναν αρκαδικό παράδεισο γεμάτο χρώματα κι αρώματα, γεύσεις, αγάπη και ζωή.
Αντλώντας από τον «μεγάλο δρόμο» του παιδικού βιώματος η Αρετούσα Ιερωνυμάκη, στο βιβλίο της My book of Seasonal Cooking (Τυποκρέτα, 2023), ένα εκδοτικό έργο τέχνης, υπερασπίζεται έναν κόσμο που χάνεται με σεβασμό. Μικρό παιδί, μεθά μέσα στην ομορφιά της φύσης. Προσλαμβάνει τον χρόνο ως πορεία κυκλική.
Χαίρεται τον γάμο της γης με τον ήλιο. Την πλούσια παραγωγή. Λατρεύει τη γη ως θεότητα. Παρατηρεί την εναλλαγή των εποχών. Ενήλικη, αναπτύσσει βαθύτατη ευαισθησία απέναντι στη φύση, αφουγκράζεται την πονεμένη φωνή της, σκύβει πάνω της με σεβασμό.
Στον Πρόλογο τής ώριμης πλέον συγγραφέως συμπλέκονται ιδέες και εικόνες: η βασική αντίληψη της κυκλικότητας του χρόνου. Η αρχή του κύκλου που τοποθετείται στα πρωτοβρόχια του φθινοπώρου. Η διψασμένη γη που χαίρεται ανάσκελη την πρώτη βροχή. Τα αρωματικά μανταρίνια του φθινοπώρου. Η ταύτιση του χρόνου με την παραγωγή της γης, με τα χρώματα του χειμώνα, την πολυχρωμία της άνοιξης, το πανδαιμόνιο του Αυγούστου.
Ο χρωματισμός του ενιαύσιου κύκλου από τη φύση-τροφό. Οι επιβιώσεις των προσφορών της γης που καταργούν τον ιστορικό χρόνο και παραπέμπουν στον άνθρωπο της νεολιθικής εποχής.
Κι ακόμη: οι συνήθειες που μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά. Η οργανική σχέση των ανθρώπων με τη φύση. Η φύση, ο μεγάλος δάσκαλος. Οι ευχαριστίες των ανθρώπων προς τη φύση που επιβιώνουν.
Τα καντηλάκια στα πολλά παρεκκλήσια που ανάβουν με το πρώτο λάδι της χρονιάς. Τα έξι χιλιάδες φυτά της κρητικής χλωρίδας, από τα οποία δύο χιλιάδες άγρια και διακόσια περίπου ενδημικά, που ομορφαίνουν τη φύση και πλουτίζουν την τοπική κουζίνα. Οι άνθρωποι που γνωρίζουν επακριβώς πού και πότε θα συλλέξουν τα δώρα της φύσης και πώς θα τα παρασκευάσουν.
Στο βιβλίο αυτό, κομψοτέχνημα εκπληκτικό, η συγγραφέας παρατηρεί ότι η παραδοσιακή κρητική κουζίνα στηρίζεται στα χόρτα και στα λαχανικά. Ότι το κρέας και το ψάρι περιορίζονται.
Ότι οι άνθρωποι που εναρμονίζονται στη διατροφή τους με τον κύκλο της φύσης έχουν μακροβιότητα και ευεξία. Ακούν τη φωνή του σώματος και της φύσης. Προφανώς, εδώ εδράζεται η νηστεία της ορθόδοξης λατρείας, οι αφετηρίες της οποίας ανιχνεύονται σε αρχαίες παγανιστικές συνήθειες.
Η τροφή, ωστόσο, -παρατηρεί με θλίψη η Αρετούσα- αν και κορυφαίο ζήτημα ζωής, («είμαστε αυτό που τρώμε») δεν συνεχίζει να ελκύει την προσοχή των ανθρώπων.
Έχουμε απωλέσει την αλήθεια αυτή και την κληρονομημένη από τα βάθη των αιώνων σοφία της.
Ακολουθώντας ή ίδια τον κύκλο του χρόνου και τις ατίμητες προσφορές της γης, αξιοποιεί την ποικιλία και την αρωματικότητα της κρητικής χλωρίδας, χρησιμοποιεί εποχιακές φυσικές πρώτες ύλες, παραθέτει απλές συνταγές, όπως η περίφημη φρουτοσαλάτα με τους καμπανούς (τα μικρά τελευταία σουλτανιά), το χαρουπόμελο, τις ελιές, χόρτα πολλών ειδών, ψητή κολοκύθα, μαρμελάδες, γλυκό περγαμόντο, αλλά και αρνί με γιαούρτι, κοτόσουπα, ξυνόχοντρο, χορτόπιτες, ασκόλυμπρους με κατσικάκι, χταπόδι, λικέρ από μύρτιλα, ντολμαδάκια, σαλιγκάρια, κάπαρη, μουσακά, μπριάμ και άλλα πολλά.
Τα φαγητά της Αρετούσας -γεύσεις καθαρές- είναι όχι μόνο ωραία αλλά και νόστιμα. Η συγγραφέας κινείται στα όρια της μεγειρικής καθημερινότητας, δίνει ύψιστη σημασία στην «φρέσκια» κουζίνα που διατηρεί τη σαφήνεια και την ισορροπία των γεύσεων. Η φρουτοσαλάτα της με την αρωματική αμπαρόριζα, απευθύνεται στο σώμα αλλά και στην ψυχή.
Οι ακουαρέλλες της που πλαισιώνουν τις συνταγές -μια σημαντική συνιστώσα της απόλαυσης- απευθύνονται στο πνεύμα αλλά και στο σώμα. Τα προϊόντα της, πάντα φυσικά, αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερο σεβασμό. Η κουζίνα της είναι ενστικτώδης, όχι εγκεφαλική. Έχει ενσωματωμένη την ιδέα της τέχνης. Μιας τέχνης που τρώγεται.
Για την συγγραφέα το φαγητό είναι αφορμή να υμνήσει τη φύση, να τιμήσει τη γη και να χαρεί φίλους. Γύρω από το τραπέζι τα συναισθήματα ελευθερώνονται. Γιατί το κύριο συστατικό της παρασκευής είναι η αγάπη. Και δεν έχουν θέση στο τραπέζι της οι μοντερνιστικές εκπλήξεις. Της αρκούν οι παλιές συνήθειες, μέσα στις οποίες επιβιώνουν αγαπημένα πρόσωπα.
Η γη που μπαίνει ατόφια στο τσουκάλι της. Η φύση την οποία δεν νοθεύει. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν προσθέτει και τη δική της πινελιά με τόλμη. Η μαγειρική της Αρετούσας στηρίζεται στην πραγματικότητα. Εκεί που η τελευταία λιγοστεύει αναδύεται η ποίηση.
Το My book of Seasonal Cooking (γραμμένο στα Αγγλικά «για να γνωρίσουν οι ξένοι φίλοι την παράδοσή μας») δεν είναι μια νοσταλγική επιστροφή στις ρίζες, αλλά κάτι βαθύτερο:
Η συγγραφέας, μέσα στην αξιακή μας κρίση, επιχειρεί να ξυπνήσει συνειδήσεις, οραματίζεται έναν καλύτερο κόσμο, επιθυμεί να μνημειώσει την ομορφιά. Να περισώσει αξίες που χάνονται. Για να μας εφοδιάσει σε καιρούς ξηρασίας με καθαρό, δροσερό νερό.
[Το βιβλίο παρουσιάζεται την Παρασκευή, 24 Νοεμβρίου 2023, στην Βικελαία Βιβλιοθήκη Ηρακλείου]