Την προηγούμενη Παρασκευή ο Σύλλογος Φίλων ΙΤΕ οργάνωσε μια εκδήλωση για τον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό με ομιλητές τον Νίκο Παπαδημητρίου καθ. του Ιονίου Πανεπιστημίου και την Κατερίνα Ζωγραφιστού που μίλησε για την επίδραση των γαλλικών γραμμάτων στο Γιώργο Σεφέρη. Μετά το τέλος των ομιλιών έγινε η απονομή του Βραβείου Μιλτιάδη Καράτζη 2023. Τον πρόλογό μου σας παρουσιάζω σήμερα.
Φίλες και φίλοι,
Ευχαριστώ θερμά για την παρουσία σας απόψε στην εκδήλωσή μας. Ελπίζω να σας ικανοποιήσουν οι ομιλητές μας και να θεωρήσετε στο τέλος ότι κερδίσατε το χρόνο σας.
Τον 6ο π.Χ. αιώνα υπήρξε μια μεγάλη τομή στην ανθρώπινη σκέψη. Στην Ιωνία κάποιοι άνθρωποι με ανοικτούς ορίζοντες, επειδή δεν τους ικανοποιούσαν οι μυθικές και ανθρωπομορφικές ερμηνείες του κόσμου προσπάθησαν να δώσουν λογικές εξηγήσεις στο κοσμολογικό πρόβλημα και να βρουν τις πρώτες αρχές. Δεν έχουν σημασία τόσο οι απαντήσεις τους. Τότε όμως υπήρξε μια τομή. Περάσαμε από το μύθο στο λόγο. Γεννήθηκε η φιλοσοφία και η επιστήμη ακριβώς για να ικανοποιήσει την «απορία». Να βρεθεί ένα πέρασμα. Ο Αριστοτέλης γράφει ότι «δια το θαυμάζειν ο άνθρωπος ήρξατο φιλοσοφείν». Όλες οι σημερινές κατακτήσεις της επιστήμης που απολαμβάνουμε, εδώ έχουν την αρχή τους.
Όμως οι μύθοι εκδικούνται και η μυθική σκέψη συχνά αναδύεται από το βάθος της ψυχής. Ένας τέτοιος μύθος είναι και ο μύθος της Ευρώπης. Ήταν μια γοητευτική πανέμορφη αρχοντοπούλα από την Ανατολή. Φυσικά ο παντεπόπτης Δίας που δεν υπήρξε ιδιαίτερα πιστός σύζυγος δεν μπορούσε να συγκρατήσει τον ερωτικό του πόθο. Μεταμορφώθηκε σε ταύρο, εκείνη ήρθε κοντά του, την έβαλε στη ράχη του και πέταξε κάπου στην Κρήτη. Κάτω από ένα αειθαλή πλάτανο που σώζεται ακόμα αποκαλύφθηκε και συνευρέθηκε μαζί της. Της χάρισε την αθανασία και το όνομά της έμεινε αιώνιο.
Θα κρατήσω μόνο ότι η καταγωγή της Ευρώπης που σήμερα θεωρείται Δύση ήταν από την Ανατολή και ότι η Κρήτη με τον πρώτο ευρωπαϊκό πολιτισμό υπήρξε και παραμένει μια ερωτική ευτοπία. Ακριβώς το θέμα του ευρωπαϊκού πολιτισμού θα μας αναπτύξει ο πρώτος μας ομιλητής.
Οι ευρωπαϊκοί λαοί έζησαν σε συνεχείς πολέμους. Μετά τα εκατομμύρια νεκρούς του Α′ και ιδιαίτερα του Β′ Παγκόσμιου Πολέμου κορυφαίοι πνευματικοί άνδρες και πολιτικοί ηγέτες αγωνίστηκαν για τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα 70 περίπου χρόνια που λειτουργεί έχουν γίνει άλματα.
Ίσως από άλλους να θεωρηθεί ότι είναι πολλά. Όμως για να διαμορφωθεί μια ευρωπαϊκή συνείδηση τα διάφορα έθνη πρέπει να σκοτώσουν τις μνήμες τους και να προχωρήσουν στο δρόμο τους διατηρώντας την ιδιαίτερη πολιτισμική τους ιδιομορφία. Διατηρώντας τις θρησκευτικές πεποιθήσεις τους και το αξιακό τους σύστημα. Αν πολιτισμός είναι η απάντηση του ανθρώπου στην ανάγκη, κάθε πολιτισμική ιδιομορφία είναι χρήσιμη. Δεν θέλουμε μια Ευρώπη που να είναι ομοιόμορφη σαν την άσφαλτο, αλλά μια ορχήστρα με διαφορετικά ηχοχρώματα που παράγει υπέροχες μελωδίες.
Ευχαριστώ όσους βοήθησαν στη διοργάνωση αυτή.
Με την ευχή να υπερβούμε τις δύσκολες συγκυρίες που βιώνουμε σήμερα στον διεθνή ορίζοντα, σας ευχαριστώ και πάλι όλους για την παρουσία σας.
* Ο Ζαχαρίας Καραταράκης είναι φιλόλογος