Το «ΜΗΔΕΝ ΑΓΑΝ» και το «ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ», αποτελούν τα δύο αποφθέγματα που ήταν χαραγμένα στους τοίχους του ιερού του Απόλλωνα, στο Μαντείο των Δελφών. Αποτελούσαν δε, τις θεμελιώδεις αρχές του Αρχαίου Ελληνικού Πνεύματος.
Μόνο του Αρχαίου όμως, γιατί στο «νεοελληνικό πνεύμα» είναι μάλλον άγνωστες!
Το «Μηδέν Άγαν» σημαίνει «τίποτα σε υπερβολή». Η φράση προέρχεται από το αριθμητικό «Μηδέν»(που σημαίνει μηδέ εν), δηλαδή «ούτε ένα» και το επίρρημα «Άγαν» (που σημαίνει «πολύ», «λίαν», «πάρα πολύ», «υπέρ το δέον»), δηλαδή «υπερβολικά».
Η ρήση «Μηδέν Άγαν» αποδίδεται στον Χείλωνα τον Λακεδαιμόνιο, έναν από τους Επτά Σοφούς του Αρχαίου Κόσμου. Με τη φράση αυτή επιδίωκε να καταδείξει ότι «η αλήθεια βρίσκεται στο μέσον» και χωρίς υπερβολές. Στον ίδιο αποδίδεται και η φράση «Γνώθι σαυτόν» που σημαίνει «γνώρισε τον εαυτόν σου».
Η πρώτη ρήση παραπέμπει και στο ανάλογο απόφθεγμα του Αριστοτέλη «Η αρετή κείται στο μέσον». Ο Αριστοτέλης καταδεικνύει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο, ότι δεν μπορεί να γίνεται λόγος για την αρετή, αν αυτός δεν τίθεται στη βάση της μεσότητας. Φυσικά δεν πρέπει να συγχέουμε την μεσότητα με την μετριότητα. Η μετριότητα ορίζεται ως το σημείο που βρίσκεται ανάμεσα στο άριστο και το κακό, ενώ η μεσότητα έχει να κάνει μόνο με το άριστο. Δεν ακολουθούμε την μεσότητα για να οδηγηθούμε στο μέτριο, αλλά στο άριστο.
Η αρετή ουσιαστικά, αποτελεί την υπερβολή του καλού, η οποία όμως επιτυγχάνεται ακολουθώντας τη μέση οδό.
Στο ίδιο πνεύμα συντείνει και η φράση, ενός ακόμα από τους Επτά Σοφούς της Αρχαιότητας, του Κλεόβουλου του Λίνδιου: «Μέτρον άριστον». Το ρητό μας προτρέπει να αποφεύγουμε τις ακρότητες και να τηρούμε το μέτρο στη ζωή μας.
Καλά μας τα ‘λεγαν οι πρόγονοί μας, θα μου πείτε, αλλά εμείς οι νεοέλληνες απόγονοί τους, φαίνεται πως δεν μάθαμε τίποτα απ’ όλα αυτά! Αντίθετα μάλιστα, έχουμε καταφέρει να διαμορφώσουμε μια κουλτούρα ανυπότακτου πνεύματος και συμπεριφοράς, που αναδεικνύει ως βασικό συστατικό της, την υπερβολή. Μπορεί για τους προγόνους μας να είναι το «Μέτρον άριστον», όμως για εμάς τους σύγχρονους Έλληνες είναι και… άγνωστον.
Ζούμε στη χώρα της υπερβολής και το μεγαλύτερο ίσως πρόβλημα που χαρακτηρίζει εμάς τους κατοίκους της, είναι ότι έχουμε χάσει κάθε αίσθηση μέτρου. Στην Ελλάδα του σήμερα, όλα γίνονται καθ’ υπερβολήν! Το διαπιστώνουμε αυτό καθημερινά σε ό, τι βλέπουν τα μάτια μας και σε ό, τι ακούνε τα αυτιά μας.
Έχουμε αποδεχθεί πλέον τις υπερβολές, ως τα μόνα ερεθίσματα που μας συγκινούν.
Ακόμα και η επικαιρότητα, αν δεν περιέχει κάτι το υπερβολικό, μας αφήνει αδιάφορους, άσχετα αν αυτό που συμβαίνει μας αφορά άμεσα. Όμως, οι υπερβολές εμπεριέχουν πάντα ανακρίβειες που δεν προσφέρουν τίποτα ουσιαστικό, τόσο στην πληροφόρηση όσο και την ενημέρωση.
Η υπερβολή περίσσευε και σε ετούτες τις μέρες του εγκλεισμού μας. Απ’ όλες τις μεριές μάλιστα. Εδώ κι αν χάθηκε εντελώς το μέτρο. Θα μου πείτε, χάσαμε τόσα και τόσα, το μέτρο θα κοιτούσαμε να κρατήσουμε; Μπορεί και να υπάρχει εδώ ένα ελαφρυντικό, αν και η υπερβολή που κυριάρχησε πάλι, δεν ήταν αποτέλεσμα της δύσκολης κατάστασης, αλλά της συνήθειας. Θα θυμηθούμε μόνο κάποιες χαρακτηριστικές περιπτώσεις:
Με το που ξέσπασε η υγειονομική κρίση στη χώρα μας και όλοι τότε φοβόμασταν τις αντοχές του Δημόσιου Συστήματος Υγείας, συνέβη κάτι το ανεξήγητο, που διευκόλυνε όμως κατά πολύ την κατάσταση. Άδειασαν, ως δια μαγείας, τα νοσοκομεία μας και εξαφανίστηκαν όλοι αυτοί οι εν δυνάμει ασθενείς που συνωστίζονταν καθημερινά, ακόμα και στους διαδρόμους των νοσοκομείων. Διερωτώμαι λοιπόν τώρα: «Πότε άραγε υπήρχε υπερβολή; Τότε που οι άνθρωποι αυτοί συνωστίζονταν με ή χωρίς βασικό λόγο στις Δημόσιες Υγειονομικές Υπηρεσίες ή τώρα που έχουν εξαφανιστεί από αυτές;».
Επειδή όμως όλοι ζούμε στην Ελλάδα, η απάντηση είναι μάλλον προφανής: Η υπερβολή φαίνεται να κυριαρχεί και στις δυο αυτές περιπτώσεις, κατά τρόπον αντίστροφο. Δεν μπορούμε όμως ανάλογα εύκολα να απαντήσουμε και στο ερώτημα, «ποιές από τις δυο υπερβολές, μπορεί να επιφέρει μεγαλύτερο κίνδυνο»;
Τα μέτρα που ελήφθησαν από τις υγειονομικές Αρχές για την προστασία της Δημόσιας Υγείας, περιείχαν κι εκείνα μια υπερβολή, η οποία όμως συνέβαλε θετικά στην αποτελεσματικότητα της τήρησης αυτών των μέτρων. Είναι σίγουρο πως σε μια μετριότητα μέτρων δεν θα πειθαρχούσαμε ως λαός, ενώ στην υπερβολή, όπως είπαμε, είμαστε εθισμένοι. Έτσι σε γενικές γραμμές πειθαρχήσαμε στην τήρηση των μέτρων, εκτός κάποιων ελαχίστων εξαιρέσεων. Την υπερβολή στις εξαιρέσεις αυτές μονοπώλησε δυστυχώς η Εκκλησία, αρνούμενη να συμμορφωθεί και να εφαρμόσει τα μέτρα, για ένα κρίσιμο διάστημα μάλιστα, εκθέτοντας σε κίνδυνο τις περισσότερο ευπαθείς ομάδες της κοινωνίας.
Από τις πρώτες κιόλας μέρες της καραντίνας, η υπερβολή κατέκλυσε τον «πολιτισμό» μας. Έναν «πολιτισμό», που κατέδειξε ως το πολυτιμότερο υλικό αγαθό του, το χαρτί τουαλέτας! Εκείνο που εξαφανίστηκε πρώτο από τα ράφια των σούπερ μάρκετ. Μετά ακολούθησαν τα αντισηπτικά, τα φασόλια, το ρύζι, το αλεύρι και τα υπόλοιπα αγαθά που θα εξασφάλιζαν την άνετη επιβίωσή μας, εν καιρώ υγειονομικού «πολέμου».
Μετά γυρίσαμε πίσω στο σπίτι, κλειστήκαμε στους τέσσερις τοίχους και παραδοθήκαμε άνευ όρων στις υπερβολές της μικρής μας οθόνης. Εκεί πια το τερμάτισαν τα τηλεοπτικά μας κανάλια! Είχαν λάβει βέβαια πρώτα και ένα γενναίο πριμ για να διαδώσουν το σύνθημα «Μένουμε σπίτι», το οποίο ξεπλήρωσαν όμως και με το παραπάνω:
Καλοφτιαγμένα δακρύβρεχτα σποτάκια που έπαιζαν αδιάκοπα όλο το εικοσιτετράωρο, δημοφιλείς αστέρες της TV σε ρόλο παρηγορητή, διαφημίσεις που πουλούσαν το συναίσθημα σε συσκευασία εγκλεισμού και υπό τους νοσταλγικούς ήχους των τραγουδιών του Σαββόπουλου, ράγιζαν στην αρχή τις καρδιές μας, αλλά στο τέλος τα… νεύρα μας! Αλλά και με την λήξη των πρώτων αυστηρών περιορισμών, χάσαμε και πάλι το μέτρο, παίρνοντας την «ρεβάνς» στις πλατείες, με αυτοσχέδια πάρτι και τρελά ξεφαντώματα!
Στις κρίσιμες περιόδους της ανθρωπότητας, ο ρόλος του μέτρου ήταν ανέκαθεν καταλυτικός! Ο διάσημος νομπελίστας συγγραφέας Αλμπέρ Καμύ, έγραψε το 1941 το κείμενο «Προτροπή σους γιατρούς της πανούκλας», έξι χρόνια πριν από την έκδοση του σπουδαίου βιβλίου του «Η πανούκλα», που κυκλοφόρησε σε όλες τις γλώσσες του κόσμου.
Στο κείμενο αυτό, μεταξύ άλλων διαβάζουμε: «Εν γένει, τηρείτε το μέτρο που είναι ο κύριος εχθρός της πανούκλας και ο φυσικός κανόνας του ανθρώπου. Η Νέμεσις δεν ήταν, όπως σας έλεγαν στα σχολεία, η θεά της εκδίκησης, αλλά η θεά του μέτρου. Η πανούκλα προέρχεται από την υπερβολή. Αυτή η ίδια είναι μια υπερβολή και δεν ξέρει πώς να συμπεριφερθεί. Το μέτρο είναι το μόνο ικανό να ελέγξει κάθε λογής μάστιγα!».
Μπορεί μεν ως λαός, να μην έχουμε άριστες σχέσεις με το μέτρο, αλλά αναγνωρίζαμε ανέκαθεν την αξία του. Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος πολιορκούσε τη Γάζα της Παλαιστίνης, οι πρέσβεις των πολιορκούμενων τον ρώτησαν να τους πει, «ποια είναι η μεγαλύτερη αρετή για τους Έλληνες;». Εκείνος αποκρίθηκε: «Το μέτρον»! Η απάντησή του ήταν σαφής, άμεση και αυθόρμητη, παρόλο που και ό ίδιος δεν το διέθετε…