Περιοχές της Ελλάδας και ιδιαίτερα της NA χώρας, αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα εξαιτίας του ελλειμματικού υδατικού ισοζυγίου.
Το ξηροθερμικό κλίμα, η αυξανόμενη ζήτηση εξαιτίας της αστικοποίησης του πληθυσμού και της αύξησης του τουρισμού, όπως και η έντονη γεωργική δραστηριότητα, οξύνουν τα σχετικά προβλήματα.
Παρά την υστέρηση στην πρόληψη, υπάρχουν στρατηγικές δράσεις ανακουφιστικές, που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην αποτελεσματικότερη διαχείριση των υδατικών πόρων της χώρας. Οι κυριότερες από αυτές, που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν άμεσα και κατά προτεραιότητα είναι:
(α) Η κεντρική, περιφερειακή και τοπική οργανωτική δομή διαχείρισης και λήψης πολιτικών μέτρων, ώστε το νερό να θεωρείται ενιαία οντότητα, είναι ιδιαίτερης σημασίας. Γι΄αυτό, απαιτείται η άμεση εφαρμογή ενιαίου πολιτικού πλαισίου διαχρονικής ορθολογικής διαχείρισης των υδατικών πόρων, κοινά αποδεκτού, ανεξαρτήτως τύπου/προέλευσής τους (συμβατικών ή μη υδατικών πόρων και ποιότητας) και χρήσης τους (άρδευση, ύδρευση ή άλλη).
Παράλληλα, απαιτούνται οικονομικά κίνητρα για την εφαρμογή σύγχρονων τεχνολογιών εξοικονόμησης νερού και η θέσπιση σύγχρονων κανονισμών για τη διαχείριση των υδατικών πόρων. Επίσης, τοπικά για όλους τους συμβατικούς και μη υδατικούς πόρους και τις χρήσεις τους, οι ΔΕΥΑ παραμένουν οι πιο σύγχρονοι φορείς, που θα πρέπει να επεκταθούν με ειδικά κίνητρα με τη δημιουργία διαδημοτικών ΔΕΥΑ για να καλύψουν ολόκληρη την χώρα.
(β) Η ανάπτυξη και αξιοποίηση των μη-συμβατικών υδατικών πόρων, όπως του αφαλατωμένου νερού. Η παραγωγή πόσιμου αφαλατωμένου νερού από θαλασσινό και ιδιαίτερα από υφάλμυρο νερό, όπου υπάρχει, αποτελεί την πλέον αποτελεσματική και γρήγορη μέθοδο αντιμετώπισης της έλλειψης νερού.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ανατολική Κρήτη, όπου σε τρεις υφάλμυρες πηγές, τον Αλμυρό Μαλεβιζίου, τον Αλμυρό Αγίου Νικολάου και την Μαλαύρα (επίσης υφάλμυρη πηγή) Ιεράπετρας, συνολικής παροχής 300 εκατ. m3 ετησίως θα μπορούσαν να κατασκευασθούν άμεσα τρία πρότυπα έργα αντλησιοταμίευσης, δηλαδή παραγωγής ενέργειας (Αγγελάκης, 2024α), με παράλληλη κατασκευή μικρών έργων αφαλάτωσης.
Αυτά τα μικρά έργα χαμηλού κόστους κατασκευής και παραγωγής νερού για οιαδήποτε χρήση, επιδεχόμενα επέκτασης ανάλογα με τις εκάστοτε υδατικές ανάγκες, θα μπορούσαν να καλύψουν τις υδατικές ανάγκες των ευρύτερων περιοχών της ανατολικής Κρήτης. Οι ενεργειακές τους ανάγκες θα καλύπτονται από τα παράλληλα έργα αντλησιοταμίευσης, που προαναφέρθηκαν.
(γ) Η περιστολή της αλόγιστης χρήσης, των διαρροών και των λοιπών απωλειών νερού στα δίκτυα διανομής του. Οι απώλειες νερού στην Αθήνα σήμερα εκτιμιούνται ότι είναι περίπου 25% του πόσιμου νερού. Στην ύπαιθρο χώρα σε αρκετούς οικισμούς, οι αντίστοιχες απώλειες ανέρχονται ακόμη και σε 80%. Στη γεωργία εξαιτίας απαρχαιωμένων τεχνικών άρδευσης και πεπαλαιωμένων δικτύων, οι απώλειες υπολογίζονται ότι είναι ακόμη μεγαλύτερες.
Οι διαρροές, συμπεριλαμβανομένων των αφανών στα νοικοκυριά είναι επίσης πολύ σημαντικές. Επιβάλλεται η άμεση βελτίωση των δικτύων διανομής νερού κυρίως αυτών της ύδρευσης, ακόμη για τους μη-συμβατικούς υδατικούς πόρους, ώστε να μειωθούν οι διαρροές και να συνδεθούν με πληροφοριακά συστήματα.
Έτσι, θα μπορεί να επιτευχθεί πλήρης διασύνδεσή τους σε ένα ενιαίο και αδιαίρετο δίκτυο στα πρότυπα των πληροφοριακών δικτύων (internet) και αυτών της ενέργειας, με σκοπό την πληρέστερη διαχείριση και την εξοικονόμηση νερού, ενέργειας και φυσικά τη μείωση του κόστους τους (Αγγελάκης, 2024β).
Σύγχρονες τεχνολογίες παρακολούθησης σε πραγματικό χρόνο μπορούν να βοηθήσουν στον άμεσο εντοπισμό των παροχών, που διανέμονται και των διαρροών και φυσικά στην επιδιόρθωση τους. Επίσης στη γεωργία, η χρήση έξυπνων συστημάτων άρδευσης μπορεί να συμβάλει αποτελεσματικά στη μείωση των απωλειών νερού.
(δ) Η επαναχρησιμοποίηση εκροών επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων, ιδιαίτερα για αρδευτική χρήση, έτσι ώστε να εξοικονομηθούν άλλοι υδατικοί πόροι. Πρόκειται για μια πρακτική, που ήδη εφαρμόζεται σε μικρή σχετικά έκταση, αλλά με θετικά αποτελέσματα σε περιορισμένες περιοχές της χώρας. Αντίθετα στην Αθήνα, εφαρμόζεται δυστυχώς μια μη βιώσιμη και μη αειφόρος πρακτική.
Το νερό μεταφέρεται από την ενδοχώρα, από απόσταση 220 km, γίνεται χρησιμοποίησή του και τα παραγόμενα υγρά απόβλητα μεταφέρονται για επεξεργασία στην Ψυττάλεια. Ως αποτέλεσμα, περισσότερα από 300 εκατ. m3/ετησίως επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων απορρίπτονται στον κόλπο της Σαλαμίνας, χωρίς δυνατότητα αξιοποίησης τους, εξαιτίας της μη ορθής επιλογής της νησιώτικης θέσης για την μονάδα επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων των Αθηνών, μιας μη βιώσιμης πρακτικής (Angelakis et al., 2023).
(ε) Η συλλογή και αποθήκευση βρόχινου νερού. Η κατασκευή δεξαμενών για την συλλογή και αποθήκευση του βρόχινου νερού, μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην αντιμετώπιση της έλλειψής του κατά το πρότυπο της Μινωικής Φαιστού. Ιδιαίτερα στην Κρήτη κατά τις ξηρές περιόδους, όπως αυτές των δυο τελευταίων ετών, αυτή η πρακτική θα μπορούσε να συμβάλλει στην εξοικονόμηση σημαντικών υδατικών πόρων.
(στ) Η χρήση υπόγειων νερών. Η χρήση υπογείων νερών θα πρέπει να επιδιώκεται κυρίως από ελεγχόμενους υπόγειους υδροφορείς μικρού σχετικά βάθους και προστατευόμενους από ρύπανση τους. Επίσης θα πρέπει να επιδιώκεται, όπου είναι δυνατόν, ο εμπλουτισμός τους κυρίως με εκροές επεξεργασμένων αστικών υγρών αποβλήτων κατά το πρότυπο της Κύπρου και του Ισραήλ.
(ζ) Η κατασκευή φραγμάτων πολλαπλών χρήσεων. Τα έργα αυτά είναι κοστοβόρα και χρονοβόρα. Επίσης, απαιτείται ορθή μελέτη και κατασκευή φραγμάτων πολλαπλών χρήσεων, κυρίως άρδευσης, παραγωγής ενέργειας και αναβάθμισης του περιβάλλοντος κατά το πρότυπο της λίμνης Πλαστήρα, που η ιδέα κατασκευής του ανήκει στον αείμνηστο Νικόλαο Πλαστήρα ή αυτού του Αμαρίου. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίδεται στη συλλογή, επεξεργασία και χρήση μετεωρολογικών δεδομένων μακρών χρονολογικών σειρών.
Συμπερασματικά, η έλλειψη νερού στην χώρα μας, ιδιαίτερα σε NA περιοχές της, είναι ένα σύνθετο αλλά πολύ σημαντικό πρόβλημα με μακραίωνη προϊστορία, που απαιτεί ολοκληρωμένη, πολυδιάστατη και σύγχρονη προσέγγιση.
Η αναθεώρηση και ο εκσυγχρονισμός του πολιτικού πλαισίου διαχείρισης των υδατικών πόρων της χώρας κεντρικά, περιφερειακά και τοπικά κατά το πρότυπο των αναπτυγμένων χωρών και η θεώρηση του νερού ως ενιαίου και δημόσιου αγαθού αποτελούν ακρογωνιαίους λίθους επιτυχίας.
Η βελτίωση και ο εκσυγχρονισμός των δικτύων διανομής, η αξιοποίηση μη-συμβατικών πηγών νερού, η ορθολογική χρήση των υδατικών πόρων, καθώς και η εφαρμογή σύγχρονων τεχνολογιών, αποτελούν βασικά στοιχεία για την αντιμετώπιση της έλλειψης νερού. Τέλος, η αγαστή συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων και η εφαρμογή βιώσιμων πρακτικών, μπορούν να διασφαλίσουν την αειφορία διαχείρισης των υδατικών πόρων.
Ο Ανδρέας Ν. Αγγελάκης είναι επίτιμο μέλος και διακεκριμένος Fellow της Παγκόσμιας Εταιρείας Νερού (IWA).
Βιβλιογραφία
Αγγελάκης, Α. Ν. (2024α). Έργα Αντλησιοταμίευσης, Χανιώτικα Νέα, Χανιά 29/7/2024,https://www.haniotika-nea.gr/erga-antlisiotamieysis/
Αγγελάκης, Α. Ν. (2024β). Τα δίκτυα διανομής νερού. Ρεθεμνιώτικα Νέα, Ρέθυμνον, 20/08/2024, https://rethnea.gr/ta-diktya-dianomis-neroy/
Angelakis, A. N., Tzanakakis V. A., Capodaglio, A. G., and Dercas, N. (2023). A Critical Review of Water Reuse: Lessons learnt from prehistoric Greece for present and future challenges. Water 2023, 15, 2385. https://doi.org/10.3390/w15132385