Νοέμβριος! Ο τελευταίος μήνας του φθινοπώρου, ο βασικός προάγγελος του χειμώνα που ακολουθείς αν και οι εποχές φαίνεται ν’ αλλάζουν κι αυτές, όπως και τόσα άλλα όμως…
Παρόλα αυτά, όλες οι γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες του μήνα αυτού πρέπει να πραγματοποιηθούν το συντομότερο για να μη τις προλάβει ο χειμώνας με τα χιόνια, τα κρύα και τις έντονες βροχές του. Πολλαπλές οι εργασίες που απομένουν τον Νοέμβρη, ο οποίες αποτελούν και την αιτία να παίρνει ποικίλα λαϊκά ονόματα που τον χαρακτηρίζουν.
Βροχάρης για τις πολλές βροχές, Παχνιστής αφού τα ζώα τα παιχνιάζουν, τα κλείνουν μέσα και τα ταΐζουν στο παχνί, Χαμένος αφού η μέρα είναι μικρή και οι δουλειές χάνονται εξαιτίας της μικρής διάρκειας της ημέρας, Νιαστής για τα υνάσματα, τα οργώματα της γης όταν πρέπει να γίνουν. Βέβαια ονόματα δίνουν στον Νοέμβρη και οι γιορτές του: Αϊστράτηγος ή Αϊταξιάρχης από τη γιορτή των ταξιαρχών, Αϊφίλιππας, Μεσοσπορίτης από την εορτή της Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας στις 21 του Νοέμβρη και Αντριάς από την εορτή του Αγίου Ανδρέα. Πάνω στις μετεωρολογικές παρατηρήσεις χρόνων και χρόνων, οι άνθρωποι της υπαίθρου κυρίως οι ξωμάχοι προσπάθησαν να ρυθμίσουν τις εργασίες τους αλλά και τον τρόπο της ζωής τους.
Ιδιαίτερα αγάπησαν και αγαπούν τον Νοέμβριο σαν τον μήνα που τους βοηθάει να μπουν στον χειμώνα. Ωστόσο βέβαια τους δίνει αρκετές ευκαιρίες να αποκομίσουν την σοδειά τους, τους χαρίζει ήπιες μέρες προκειμένου να συνάξουν τον ευλογημένο καρπό της ελιάς.
Βέβαια, τους δίνει τη δυνατότητα να μαζευτούν στα σπίτια τους, να βεγγερίσουν και να χαρούν τα βράδια, τα “νυχτέρια” όσο μπορούν πιο ανέμελα. Είναι ο μήνας που μας προϊδεάζει με το “Σαρανταμερό” του ότι φτάνουν οι Μεγάλες γιορτές που θα φέρουν τελικές χαρές και ελπιδοφόρα ξεκινήματα για το νέο χρόνο.
Τέτοιες μέρες… τούτες τις μέρες… ειδικά όλοι μας πρέπει να ελπίζουμε για κάτι καλύτερο! Ελπίζοντας και προσδοκώντας, αφήνοντας πίσω μας τα “έργα και τις ημέρες” αυτής της πανδημίας, αυτού του τόσου ύπουλου και αόρατου εχθρού που μας βρήκε αλλάζοντας τον τρόπο της ζωής όλων μας. Ας ευχηθούμε η νέα χρονιά να μας φέρει ό,τι το καλύτερο! Αυτό που όλοι μας προσδοκούμε και επιθυμούμε.
Πρέπει να γνωρίζουμε, όσο η φύση, όσο οι καιροί, οι παραδόσεις δεν αλλοιώνονται, πάντα θα ασκούν μεγάλη επιρροή στη ζωή μας, στην ψυχολογία μας. Ακόμα και όταν θέλουμε να φαινόμαστε ότι έχουμε κατακτήσει τα πάντα, μεγάλοι και δυνατοί και ότι όλα εξαρτώνται από τους εαυτούς μας.
Νοέμβριος, ο μήνας που συνδέεται στις περισσότερες ψηφιδωτές παραστάσεις της όψιμης αρχαιότητας με τις εποχικές ασχολίες. Εμφανίζεται να κρατάει στο ένα του χέρι το άροτρο από ξύλο και στο άλλο ένα τσαπί ή σκαλιστήρι, αφού πρόκειται για την εργασία του οργώματος.
Σε άλλο ψηφιδωτό εμφανίζεται με την ιδιότητα του σπορέα. Συχνά στις παραστάσεις απεικονίζεται και το βόδι, ένα ζώο συνδεδεμένο με την αγροτική ζωή. Χωρίς αυτό ο γεωργός είτε κτηματίας είτε είτε κολίγος, είχε τα χέρια του δεμένα. Γι’ αυτό και θεωρούνταν ιερό ζώο. Θυμάμαι στα παιδικά μου χρόνια να λένε ότι οι παλαιότεροι δεν τρώγανε βοδινό κρέας επειδή ήταν αμαρτία.
Ίσως οι λόγοι βέβαια να ήταν άλλοι, πώς θα σφάζανε ένα ζώο που είχε τόσο μεγάλη προσφορά στις καθημερινές εργασίες; Πολλές όμως είναι και οι γιορτές αυτού του μήνα με πλούσια εθιμοτυπία. Μετά την εορτή των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού την πρώτη του μήνα, έχουμε την τρίτη του Νοέμβρη την εορτή του Αγίου Γεωργίου που εορτάσαμε την περασμένη Τρίτη.
Ο λαός μας την αποκαλεί αυτή τη μέρα “τ’ Άη Γιωργού του Μεθυστή”. Όχι ότι ο μεγαλομάρτυς Άγιος τα κοπανούσε και του κόλλησε ο λαός μας αυτό το παρατσούκλι αλλά διότι τέλη Οκτωβρίου με αρχές Νοεμβρίου ο μούστος είχε καθαρίσει και έτσι τα νέα κρασιά ήταν έτοιμα. Εκείνη τη μέρα λοιπόν με το πανηγύρι του Αγίου, φρόντιζαν και ανοίγανε τα βαρέλια τους ή ντα πιθάρια τους και δοκίμαζαν την ποιότητά τους.
Μάλιστα γινόταν και σχετική τελετουργία του εθίμου. Ένα έθιμο που δεν ήταν μόνο λαϊκό αλλά και θρησκευτικό και μάλιστα από τα πιο συμπαθή έθιμα. Το πρωί πήγαιναν στην εκκλησία κρατώντας ο καθένας το μπουκάλι του ή και μεγαλύτερο σκεύος, συνήθως εκείνες τις παλιές μικρές νταμιτζάνες, προσφορά στον εορτάζοντα Άγιο προκειμένου να ευλογηθεί ο οίνος.
Το ίδιο γίνεται και κατά την εορτή του Σωτήρος Χριστού στις 6 Αυγούστου που πηγαίνουν στην εκκλησία σταφύλια για ευλογία. Η προσφορά αυτή των καρπών της γης, όπως αμνών και μόσχων, αλλά και περιστεριών στους θεούς και μάλιστα στη θεά Δήμητρα, την θεά της γεωργίας, είναι αρχαία. Τόσο οι γεωργοί όσο και οι βοσκοί μ’ αυτές τις κινήσεις τους επιζητούσαν την φροντίδα και την προστασία των θεών αφενός, αλλά αφετέρου την διαρκή και μεγάλη παραγωγή των προσφερομένων αγαθών.
Μετά το πέρας της θείας λειτουργίας οι χωρικοί άρχιζαν την τελετουργία της δοκιμής από το σπίτι του παπά. Γύριζαν ύστερα πόρτα πόρτα όλο το χωριό δοκιμάζοντας το κρασί και τρώγοντας τους καλούς μεζέδες που είχαν ετοιμάσει από νωρίς οι νοικοκυράδες και φαντάζεστε τα ξέτελά τους μέχρι να τελειώσει η πρωτότυπη αυτή λιτανεία.
Για το λόγο αυτό της γενικής οινοποσίας ο Άη Γιώργης απεκλήθη “Μεθυστής”. Το γραφικό αυτό έθιμο δεν υπάρχει πια, έσβησε όπως και τόσα άλλα. Απλά θυμάμαι τα τελευταία χρόνια, προσκεκλημένος από τον καθηγητή των παιδιών μου, τον κύριο Αλέξανδρο Κοσκινά, στην εκκλησία του Άη Γιώργη του Νέου Κόσμου, τον σύλλογο Μυλοποταμιτών να εκκλησιάζεται και να ανοίγουν μετά τη θεία λειτουργία ένα βαρελάκι με κρασί και να το προσφέρουν στους παρευρισκομένους. Όμορφες συνήθειες και παραδόσεις που δυστυχώς έχουν χαθεί. Όμως ο μήνας Νοέμβριος έχει συνδεθεί για μας τους νεότερους με την εξέγερση των φοιτητών του Πολυτεχνείου.
Μια επέτειος που η σχέση της είναι στενά συνδεδεμένη με την πνευματική ζωή του τόπου, με την ποίηση και φυσικά με τη λογοτεχνία μας. Μαθητής δευτέρας Γυμνασίου θυμάμαι αυτά τα γεγονότα και συχνά ερχεται στο μυαλό μου εκείνο το μελαγχολικό τραγούδι που τους στίχους του έγραψε ο μοναδικός Μάνος Ελευθερίου και την μουσική ο μεγάλος Μάνος Θεοδωράκης.
“Το τρένο φεύγει στις οκτώ
ταξίδι για την Κατερίνη,
Νοέμβρης μήνας δε θα μείνει
να μη θυμάσαι στις οχτώ
το τρένο για την Κατερίνη
Νοέμβρης μήνας δε θα μείνει”.
Και η μελαγχολία διάχυτη… ίσως επειδή ο Νοέμβρης είναι ο τελευταίος μήνας του φθινοπώρου και κάτι που τελειώνει σίγουρα μας δημιουργεί αυτό το συναίσθημα.
Τέτοιες μέρες… που αυτό γίνεται πιο έντονο και πιο βαρύ στην σκιά της ύπουλης και απρόβλεπτης πανδημίας που βιώνουμε.