«Από κάθε προγενεστέρα χρονιά, η χθεσινή κίνησις εις τους ιερούς ναούς ήτο πυκνοτάτη, αλλά και ζωηροτάτη. Τούτο ήτο φυσικόν, αφότου ο χριστιανικός πληθυσμός της Καστρινής Πολιτείας εδιπλασιάσθη διά των προσφύγων. Τόσο ώστε και πριν το μεσημέρι, όσο και μετά το μεσημέρι, οι ιεροί ναοί ήταν κατάμεστοι από χριστιανούς αμφοτέρων των φύλων, οι οποίοι είχαν μεταβεί προκειμένου να προσκυνήσουν τον σταυρόν και το άχραντον σώμα του Χριστού, με την πίστην και την ευλάβειαν, η οποία γεννάται εις την ψυχήν κάθε χριστιανού κατά την Μεγάλην Παρασκευήν».
Η μόνη μέρα η οποία φέρει στην συναίσθηση των χριστιανικών των καθηκόντων τους πιστούς του Χριστού είναι η Μεγάλη Παρασκευή, και αν η συναίσθηση αυτή διατηρούνταν καθ’ όλο το έτος, η θρησκεία και η επίδραση αυτής θα είχε μεγαλύτερα αποτελέσματα. Απρίλιος του 1924.
Στον μικρό αρχαίο Ναό του Αγίου Δημητρίου, η προσέλευση του πλήθους των πιστών, σε όλες τις απογευματινές ώρες ήταν πάρα πολύ πυκνή. Ο ιδιόρρυθμος Ναός έχει ανέκαθεν φανταστικούς πιστούς οι οποίοι κατά την Μεγάλη Εβδομάδα ιδίως δεν εννοούν να απουσιάσουν από καμία τελετή.
Ολόκληρο σχεδόν το βορειοανατολικό τμήμα της πόλης του Ηρακλείου, εκκλησιάζεται στον Ιερό Ναό του Αγίου Δημητρίου. Ο λόγος για την Μεγάλη Μέρα αλλά και αργία της Αγίας Παρασκευής! Ο Επιτάφιος είναι στολισμένος με τον καλλιτεχνικότερο τρόπο από τις δεσποινίδες: Ανθούλα Παναγιωτάκη, Μαρία Βουρεξάκη, Μαρία Βασιλειάδου, Ευγενία Αθανασιάδου, Ελένη Ζαχαριουδάκη, Αθηνά Γιαννακάκη, Αθηνά Φωτάκη και Ευαγγελία Καρασάνη.
Στον Ιερό Ναό του Αγίου Μηνά, τον Μητροπολιτικό Ναό της πόλης μας, η κίνηση καθ’ όλο το απόγευμα υπήρξε ζωηροτάτη. Ένα ατελείωτο πλήθος κόσμου, κατέκλυζε τον Μεγάλο Ναό αλλά και το προαύλιό του. Ο Επιτάφιος του Αγίου Μηνά, ωραιότατα στολισμένος από το επιτελείο των δεσποινίδων, των οποίων επικεφαλής ήταν η δεσποινίδα, Αθηνά Μιγάδη. Δυστυχώς ο συντάκτης της εφημερίδας, δεν μπόρεσε να μάθει τα ονόματα και των υπολοίπων, προκειμένου να πάρουν τα οφειλόμενα συγχαρητήρια.
Έντονη και ζωηρή η κίνηση, είναι όλο το απόγευμα και στον Ιερό Ναό της Αγίας Παρασκευής. Τον στολισμό του Επιταφίου ανέλαβαν οι δεσποινίδες Αναστασία Νεραντζάκη, Αικατερίνη Πυργιαννάκη και Ασπασία Πυργιαννάκη. Σημείο όμως αναφοράς και πίστεως για την Μεγάλη αυτή Ημέρα της Ορθοδοξίας μας, την Μεγάλη Παρασκευή ήταν και είναι ακόμα και σήμερα ο Ιερός Ναός του Αγίου Ματθαίου, όπου μέσα και έξω, σ΄όλους τους χώρους του συγκεντρώνονταν πλήθη πιστών του Μεγάλου Κάστρου.
Στον στολισμό του Επιταφίου του Αγίου Ματθαίου είχαν συμβάλει οι δεσποινίδες Κατίνα Αρετάκη, Λιλή Μαρκάκη, Κατίνα Κλεινάκη, Άννα Λυδάκη, Ιωάννα Τσιχλή και Σκεύω Βετουλάκη.
Ηράκλειο, πριν από έναν αιώνα! Λίγοι είναι οι Ιεροί Ναοί της Καστρινής Πολιτείας, αυτούς που έχουμε προαναφέρει. Βέβαια, σ’ αυτούς προστέθηκαν ο Ιερός Ναός του Αγίου Τίτου, του οποίου ο καθαγιασμός έγινε την 3η Ιουνίου 1924 και ο Ιερός Ναός της Αγίας Τριάδος, του οποίου ο καθαγιασμός έγινε την 16η Ιουνίου του ίδιου χρόνου, αμφότεροι προστέθηκαν στην χριστιανική κοινότητα Ηρακλείου.
Τέτοιες ώρες και τέτοιες μέρες…!
Έφθανε η ώρα που οι Καστρινοί θα ζούσαν την Λαμπρή.
Όπου η κάθε φαμελιά, γυρίζοντας από την τελετή της πρώτης Ανάστασης, θα ‘βρισκε στο στρωμένο λαμπριάτικο τραπέζι, εκτός από την απαραίτητη σούπα και τα ροδοκόκκινα κοψίδια του ψητού από μαρτάρικο αρνί μαζί με τα κόκκινα αυγά και τα ροδοψημένα ζυμωτά πασχαλινά κουλούρια.
Χαρακτηριστική η συνήθεια των χριστιανών να μοσχοβολούν οι γειτονιές τους, αλλά και τα σπίτια τους «βασιλικό κι ασβέστη»! Το ξημέρωμα του Μεγάλου Σαββάτου, έπρεπε να βρει τα σπίτια τους φρεσκοβαμμένα από ασβέστη και τα κατώφλια τους ν’ αστράφτουνε στην πάστρα καθώς και τις σφουγγαρισμένες αυλές τους.
Πασίχαροι, νοικοκυραίοι και νοικοκυρές, δέχονταν τους επισκέπτες για το «Χριστός Ανέστη» και τα «Χρόνια Πολλά», για να τους τρατάρουν καλιτσούνια και τα νοστιμώτατα τσουρεκάκια και τα λογής λογής καλοψημένα κουλουράκια!
Όλα Λαμπριάτικα, όπως συνηθίζονταν στο κάθε σπίτι. Νοστιμιές μιας περασμένης εποχής… ή εκείνου του παλιού καλού καιρού! Έτσι περνούσαν αυτές οι μέρες. Με χαρά, με ξεκούραση, με ευτυχία και αγάπη. Οι άνθρωποι δίπλα ο ένας στον άλλο μονιασμένοι περίμεναν αυτές τις Άγιες Ημέρες, με αποκορύφωμα την γιορτή της Λαμπρής.
Ανοίγοντας τα σπίτια τους και τις καρδιές τους, υποδεχόμενοι την Ανάσταση του Κυρίου!