Ο Γιαννάκης, έξυπνος μαθητής της τρίτης γυμνασίου, ρώτησε τον παππού του, παλιό φιλόλογο.
-Παππού, γιατί στα αρχαία ελληνικά κατατάσσουν και το ζ στα διπλά σύμφωνα ζ, ξ, ψ; Για το ξ (κσ) και το ψ (πσ) το καταλαβαίνω. Είναι διπλά. Όμως το ζ;
-Διότι το ζ στην αρχαιότητα προφερόταν αλλιώς, ως διπλό. Εξάλλου πολλά γράμματα από τότε έχουν αλλάξει προφορά. Όμως το ζ στα αρχαία χρόνια είχε κάπως μπερδεμένη προφορά. Άλλοτε προφερόταν ως zd, όπως στο Αθήναζε (από το Αθήνασδε=προς την Αθήνα) με αρχαία προφορά athenazde, ενώ σε άλλες περιπτώσεις προφερόταν ως dz. Αλλά να εξηγήσω πώς προέκυψε η προφορά του ζ και ως dz.
Στις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες της ηπείρου μας ο φθόγγος i φαίνεται να επηρεάζει την προφορά των οδοντικών συμφώνων t και d (ελληνικά τ και δ) που προηγούνται μέσα σε μια λέξη. Έτσι έχομε αθάνατ-ος>αθανασ-ία (όχι αθανατ-ία), πλούτ-ος>πλούσ-ιος, ορειβάτ-ης>ορειβασ-ία κτλ. Δηλαδή το ταυ μετατρέπεται σε σίγμα, επειδή βρίσκεται μπροστά από γιώτα.
Και στα γαλλικά nation (με προφορά nasion, ενρίνως), και στα αγγλικά education (με προφορά edjukeishon) κτλ. Κάτι παρόμοιο συνέβαινε και στα αρχαία ελληνικά. Σε αρχαίες διαλεκτικές επιγραφές βλέπομε να γράφουν ZA (αρχαία προφορά dza) αντί για ΔΙΑ (αρχαία προφορά dia).
Δηλαδή έχομε μετατροπή του φθόγγου d σε dz, επειδή στην λέξη ΔΙΑ το Δ (αρχαία προφ. D) βρίσκεται μπροστά από γιώτα. Πρόσεξε και το εξής. Διεύς, το οποίο βέβαια δεν μαρτυρείται (με αρχαία προφορά dieus που θυμίζει το λατινικό deus) έγινε, στην ονομαστική πτώση, Ζεύς (αρχαία προφ.
Dzeus, με εξέλιξη di>dj>dz), ενώ στις άλλες πτώσεις κρατά το θέμα Δι- , γενική Διός, δοτική Διί, αιτιατική Δία. Πάντως από την εποχή του Αριστοτέλους φαίνεται ότι το ζ άρχισε να προφέρεται ως απλό ηχηρό συριστικό σύμφωνο z, όπως το νεοελληνικό ζ, που είναι σύμφωνο απλό, όχι πια διπλό.
Κάτι αντίστροφο αυτού σήμερα συμβαίνει με την προφορά του συμπλέγματος τσ π.χ. στην λέξη έτσι.
Στην γραφή παρουσιάζεται ως διπλό σύμφωνο, μολονότι δεν το προφέρομε χωριστά έτ-σι, αλλά το προφέρομε ως απλό σύμφωνο παριστανόμενο με δύο γράμματα, διότι από το αλφάβητό μας λείπει σχετικό σύμβολο για τον φθόγγο αυτόν.
Ο Γιαννάκης ενθουσιάστηκε. Διότι τα καταλάβαινε. Διότι είχε γλωσσικά ενδιαφέροντα. Στο τέλος ρώτησε.
-Τι σημαίνει ηχηρό, παππού;
-Σημαίνει ότι το ζ προφέρεται όπως το συριστικό επίσης σ, αλλά στο ζ έχομε και κραδασμούς του λάρυγγα, είναι ηχηρό, ενώ στο σίγμα δεν έχομε κραδασμούς.
Έτσι και φ άηχο, β αντίστοιχο ηχηρό, χ άηχο, γ αντίστοιχο ηχηρό κτλ. Δοκίμασε την προφορά πιάνοντας το λαρύγγι σου.
Και ο Γιαννάκης δοκίμαζε.
Του φαινόταν σαν μια νέα ανακάλυψη.