Από της γνωριμίας μας πολλές φορές αναρωτήθηκα θα μπορούσε ο Μανώλης να είναι κάτι άλλο; Να μην είναι γιατρός; Πιστεύω πως ΟΧΙ. Το ταξίδι του Μανώλη στην Ιατρική ξεκινά το 1957 σαν φοιτητής στην Αθήνα ως υπότροφος του Μαρκομιχελάκειου Ιδρύματος. Δεν θα επιχειρήσω να αναφερθώ στην επιμέλειά του και στο πόσο καλός φοιτητής ήταν.
Δευτεροετής φοιτητής το 1959 ακολουθούσε πάντα τις πρωινές επισκέψεις των ιατρών στους θαλάμους. Με ενδιαφέρον και κατανόηση, με χαμόγελο και αισιοδοξία, προσπαθούσε να απαλύνει τον πόνο και την απελπισία ασθενών και των συγγενών τους. Καταθέτω τη μαρτυρία της μητέρας μου, που βρέθηκε ως συνοδός του πατέρα της, του παπού μου, και τον γνώρισε στη δίνη της ασθένειας. Η διαδρομή ενός αγιάτρευτου γιατρού είχε ήδη ξεκινήσει.
Η υποχρέωση του αγροτικού ιατρού τον φέρνει το 1967 στο χωριό Μάλλες στο Ν. Λασιθίου. Αγροτικός ιατρός μόνο στην ορεινή συστάδα των χωριών Μάλλες, Καλαμαύκα, Ανατολή, Μεταξοχώρι και Χριστός, ασκεί την ιατρική σε μια εποχή που στο επίπεδο της καθημερινότητας και του απλού πολίτη η ορθόδοξη ιατρική αυτό που εμείς λέμε στην σύγχρονη ελληνική γλώσσα “τεκμηριωμένη ιατρική”, συγκρούεται με τις κομπογιαννίτικες πρακτικές. Σε μια εποχή που αναγνωρίζεται η ανωτερότητα του γιατρού αλλά αμφισβητείται η άμεση αποτελεσματικότητα της ιατρικής πρακτικής. Ο Μανώλης εφάρμοσε την ιατρική πιστός στην ιατρική δεοντολογία. Ασκησε την ιατρική απλοποιώντας νουθεσίες και ιατρικές πράξεις, με υπομονή και κατανόηση με χαμόγελο και ενδιαφέρον για τον άνθρωπο.
Στη συνέχεια βρίσκεται στη Μεσσαρά στις Μοίρες. Διαφορετική ψυχοσύνθεση του πληθυσμού, διαφορετικές αντιλήψεις. Ο Μανώλης επιβάλλει ακουσίως την ιατρική παρουσία του. Είναι κοντά στον ανθρώπινο πόνο με επιστημονική αρτιότητα, και μ’ αυτόν τον τρόπο, άμεσα, αντανακλαστικά, δίδει στους Μεσσαρίτες την σιγουριά που εμπνέει ο άριστος ιατρός. Ο Μανώλης συζητήτα ακόμη σήμερα και στις δύο ευρύτερες περιοχές ευθύνης του.
Ακολουθεί η περίοδος της ειδικότητας, 1969. Εσωτερικός Βοηθός στο Ακτινοδιαγνωστικό και Ακτινοθεραπευτικό Τμήμα του Θεραπευτηρίου «ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ». Η ακτινολογία τον γοήτευε, του άνοιγε προοπτικές και όπως ο ίδιος έλεγε θα του άφηνε και χρόνο για την οικογένειά του. Είχε ήδη παντρευτεί την εξαίρετη πολυαγαπημένη του Μαίρη και το όνειρό του για την οικογένεια, που τελικά ευτύχησε να δημιουργήσει, ήταν στα θεμέλιά του. Παράλληλα ήλπιζε να εξοικονομήσει χρόνο για το πάθος του, την έρευνα, ιστορική έρευνα και ιστορική ιατρική έρευνα.
Ανήσυχος και διορατικός, ρεαλιστής και πνευματώδης εξελίσσεται ως επιστήμονας με γνώσεις που εκτείνονται πέραν της Ακτινολογίας και επ’ ωφελεία φυσικά των ασθενών. Ταυτόχρονα, είναι γεγονός ότι όποιος Κρητικός τυχαίως ή σκοπίμως τον συνάντησε στον Ευαγγελισμό πήρε κατανόηση, κατεύθυνση, προστασία, υποστήριξη, ελπίδα σε ένα κράμα που μόνο ο Μανώλης ήξερε αγόγγυστα να προσφέρει. Το 1972 αποκτά τον τίτλο της ειδικότητας. Με ενθουσιασμό και φιλοδοξία επιστρέφει για να προσφέρει τις πολύτιμες υπηρεσίες του. Ιδιωτικό ιατρείο και παράλληλα ακτινολόγος στο ΙΚΑ Ηρακλείου.
Σύντομα γίνεται διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Θέμα της διατριβής του ήταν η «Συμβολή εις την μελέτην της αρθρικής χονδρασβεστώσεως». Εισηγητής ο Κωνσταντίνος Γαρδίκας.
Το 1980 γίνεται διευθυντής Ακτινολογικού Εργαστηρίου στο ΙΚΑ Ηρακλείου και έξι χρόνια μετά διευθυντής Ακτινολογικού Εργαστηρίου του θεραπευτηρίου ΙΚΑ «Απολλώνειον», ενώ ταυτόχρονα είναι σύμβουλος ακτινολόγος στην Αμερικανική Βάση Γουρνών.
Ταυτόχρονα με την έναρξη λειτουργίας του ιατρείου του καμαρώνει τη γέννηση της μοναχοθυγατέρας του, όπως πάντα έλεγε της Κατερίνας. Και λίγο μετά ακολουθεί ο Στάθης για να ολοκληρωθεί η οικογένειΆ του. Ο βασικός πυρήνας που η αγάπη τους του έδινε έμπνευση και δύναμη δημιουργίας δράσης, προσφοράς.
Υπήρξε μέλος πολλών Ελληνικών και Διεθνών Επιστημονικών Ιδρυμάτων και Εταιρειών. Ωστόσο, η πολύπλευρη κοινωνική και επιστημονική του δράση εκτείνεται, αγγίζει τον απλό άνθρωπο σε καθημερινή βάση, πέρα της τυπικής συμμετοχής του στα διάφορα Δ.Σ.
Έλαβε μέρος σε 22 ελληνικά και 10 διεθνή Ακτινολογικά Συνέδρια, με πρωτότυπες ανακοινώσεις, που έχουν δημοσιευθεί στα σχετικά Πρακτικά. Συμμετείχε επίσης σε όλα τα Παγκρήτια Ιατρικά Συνέδρια, πάντοτε με μία ή περισσότερες ανακοινώσεις.
Σύμφωνα με τον Αλμπέρ Καμύ, όταν δημιουργείς ζεις δυό φορές. Για τον Μανώλη Δετοράκη το Μουσείο της Ιατρικής ήταν όνειρο ζωής που έγινε πραγματικότητα χαρίζοντας του την αιωνιΌτητα. Με πρωτοβουλία του και με συνεργασία του αείμνηστου καθηγητή Ιωάννη Τσαμπαρλάκη και του καθηγητή Ιωάννη Μουζά, συγκροτήθηκε επιτροπή για την οργάνωση Μουσείου Ιστορίας της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Ως φορέας υλοποίησης ιδρύθηκε πάλι με πρωτοβουλία του ο Μορφωτικός Σύλλογος Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Εργάστηκε με ενθουσιασμό, με ασυνήθιστο δημιουργικό πάθος και επιμονή, για την επισήμανση και τη συγκέντρωση ιατρικού και φαρμακευτικού υλικού. Ήταν περήφανος. Καμάρωνε για τη συλλογή του. Πολλές φορές εξέφραζε την επιθυμία εύρεσης χώρου στην πόλη για τη μεταφορά του Μουσείου δίδοντας τη δυνατότητα στον πολίτη, στον επισκέπτη της πόλης, άμεσης πρόσβασης στα εκθέματα. Για την πολύτιμη αυτή προσφορά του στην Ιατρική Σχολή, η Πρυτανεία του Πανεπιστημίου Κρήτης του απένειμε τιμητική διάκριση σε ειδική εκδήλωση.
Το συγγραφικό έργο του είναι τεράστιο και πολυδιάστατο. Ιατρικού και ιστορικού χαρακτήρα δημοσιεύματά του έχουν δημοσιευθεί σε πρακτικά συνεδρίων ή σε τιμητικούς τόμους. Πρωτότυπες μελέτες του για θέματα και πρόσωπα της νεότερης κρητικής ιστορίας, δημοσιεύθηκαν σε μεγάλα και έγκυρα επιστημονικά περιοδικά.
Το μεγάλο έργο της ζωής του, δυστυχώς, δεν πρόλαβε να το ιδεί τυπωμένο, την «Ιστορία της Ιατρικής στην Κρήτη επί τουρκοκρατίας». Ξεχωριστή θέση ωστόσο κατέχουν τα δημοσιεύματά του στον ημερήσιο τύπο του Ηρακλείου και άλλων κρητικών πόλεων, για θέματα, επίκαιρα ιστορικά, κοινωνικά, εκκλησιαστικά, προσωπογραφικά. Με γλαφυρότητα χιούμορ, αυτοσαρκασμό, απλότητα, αλλά και αξιοθαύμαστη λογοτεχνική ευρηματικότητα παρουσίαζε τα θέματά του γοητεύοντας πάντοτε τους αναγνώστες του.
Η προσφορά του στα Γράμματα δεν πέρασε απαρατήρητη. Η Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών τού απένειμε, λίγες μέρες πριν από τον θάνατό του, Ειδικό Τιμητικό Δίπλωμα. Δεν πρόλαβε ωστόσο να το παραλάβει, γιατί η τελετή βράβευσης είχε προγραμματιστεί μια εβδομάδα μετά τον θάνατό του.
Η συστηματική ενασχόλησή του με την Ιστορία της Ιατρικής και ιδιαίτερα στην Κρήτη, τον ανέδειξε σχεδόν μοναδικό εκπρόσωπο αυτού του κλάδου στο νησί. Με εισήγηση του Αναπληρωτή Καθηγητή Αναστασίου Φιλαλήθη και με εντολή του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης ανέλαβε να διδάξει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης το προαιρετικό μάθημα της Ιστορίας της Ιατρικής στην Κρήτη (από το ακαδ. έτος 1988-89) και, με εισήγηση του Τομέα Κοινωνικής Ιατρικής το υποχρεωτικό μάθημα της Ιστορίας της Ιατρικής, (από το ακαδ. έτος 1992-93). Είναι κρίμα, πιστεύω πως δεν αποτελεί μόνο δική μου διαπίστωση, που το Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης δεν τον τίμησε κατ’ άξίαν, εκλέγοντάς τον και επισήμως σε θέση διδακτικού προσωπικού.
Η άρτια επιστημονική συγκρότηση η ακεραιότητα του ήθους, η αταλάντευτη προσήλωση στις πατροπαράδοτες αξίες, η διάθεση κοινωνικής προσφοράς συνέθεταν απαράβατους κανόνες της καθημερινής πρακτικής του. Ενας πραγματικά αγιάτρευτος γιατρός. Ενας αληθινός Κρητικός, για τον οποίο υπέρτατες αρχές ήταν η γενναιότητα, η αξιοπρέπεια και η δικαιοσύνη. Κι όταν δεκαέξι χρόνια προ της αναχωρήσεώς του ο Μανώλης ξεκίνησε με αυτο-διάγνωση τη μάχη με τον καρκίνο τίποτα δεν άλλαξε στον χαρακτήρα του. Κι ας λένε πως οι γιατροί είναι οι χειρότεροι ασθενείς. Μέσα από την προσωπική του δοκιμασία έδωσε μηνύματα θάρρους, υπομονής, επιμονής, θέλησης, καρτερικότητας για να τον νικήσει στο τέλος.
Πάντα με το γνώριμο χαμόγελο, την απρόσμενα εύστοχη και από ψυχής καλή κουβέντα ήταν ο δικός μας Μανώλης, αλλά ταυτόχρονα και ξεχωριστός για τον καθένα.
Ο Μανώλης Δετοράκης προπάντων υπήρξε άνθρωπος προικισμένος, με φυσική ευγένεια, σεμνότητα, απλότητα και χιούμορ, όλα τα χαρίσματα που διαμορφώνουν συνειδήσεις και συντηρούν ιδανικά. Αντιλαμβανόταν το έργο του ως προσφορά υπηρεσίας στη γενική πρόοδο της πολιτισμικής στάθμης του κρητικού λαού λειτουργώντας ως απλός πνευματικός υπηρέτης του τόπου.
Στις καρδιές, στον νου και στη σκέψη μας ο Μανώλης θα είναι πάντα πηγή έμπνευσης, δημιουργίας και δύναμης, ο φάρος του ήθους και της αξιοπρέπειας που θα μας οδηγεί σ’ όλη μας τη ζωή.
Την ιστορία οι άνθρωποι και τα έργα τους την καθορίζουν.
* Είναι η ομιλία που έκανε ο Χάρης Χ. Βαβουρανάκης, πρόεδρος Ιατρικού Συλλόγου Ηρακλείου, στην εκδήλωση για τον Μ. Δετοράκη