Οι στρατηγικές μεθοδεύσεις, ήδη από την εποχή της Ιλιάδας του Ομήρου, με κορύφωση τον δήθεν απόπλου των ελληνικών πλοίων και τον Δούρειο Ίππο, ήταν πάντα στους σχεδιασμούς των Ελλήνων. Έκτοτε, διεθνώς, δεν έλειψαν οι στρατηγικοί σχεδιασμοί και οι παγιδεύσεις των αντιπάλων.
Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, γνωστός είναι ο στρατηγικός αντιπερισπασμός των Βρετανών στην Κρήτη το 1943, με βομβαρδισμούς και σαμποτάζ στον τομέα Ηρακλείου, ώστε να ξεγελαστούν οι Γερμανοί και να υλοποιήσουν οι Αγγλοαμερικάνοι με το σχέδιο Mincemeat (κιμάς) την απόβαση στη Σικελία, στις 10 Ιουνίου 1943.
Γνωστή, επίσης, σε Έλληνες και ξένους ιστορικούς είναι η επιχείρηση των Βρετανών, παρά την άρνηση των Αμερικανών, στις 9 και 12 Σεπτεμβρίου 1943 να καταλάβουν τα Δωδεκάνησα, επιχειρώντας ταυτοχρόνως ανεπιτυχώς να ξεσηκώσουν τους Ιταλούς των νησιών, μια και η Ιταλία συνθηκολόγησε την προηγούμενη μέρα, 8 Σεπτεμβρίου.
Μέχρι προσφάτως δεν είχαμε δεδομένα να μελετήσουμε τις αντίστοιχες ημερομηνίες 9 και 12 Σεπτεμβρίου, της ιστορικής Μάχης της Βιάνου, τις διαχεόμενες βρετανικές πληροφορίες περί αποβάσεως στην Κρήτη και την όμοια προσπάθεια του Λη Φέρμορ να κινητοποιήσει τους Ιταλούς εναντίον των Γερμανών, σε συνεργασία με τους αντάρτες του καπετάν Μπαντουβά, αν συνδυάζονται με τα αντίστοιχα γεγονότα στα Δωδεκάνησα.
Στοιχεία όμως νεότερα, όπως η επιστολή του Άγγλου συνδέσμου Τομ Ταμπάμπιν, την επομένη της μάχης Σύμης, και ιδίως η δημοσιευθείσα προσφάτως απόρρητη αναφορά της 21ης Σεπτεμβρίου 1943 του Λη Φέρμορ προς το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής, ρίχνουν νέο φως στην υπόθεση της μάχης Σύμης Βιάνου και την αεροπορική επίθεση των Βρετανών στα Δωδεκάνησα, ως ενιαία Συμμαχική επιχείρηση.
Αυτό ήταν και το αντικείμενο της ανακοίνωσής μας της 26ης Σεπτεμβρίου 2016 στο 12ο Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο στο Ηράκλειο, με τίτλο «Βρετανικοί αντιπερισπασμοί στην Κρήτη το 1943». Θέμα της εισήγησης ήταν δυο στρατηγικές επιχειρήσεις των Βρετανών το 1943, με τόπο αντιπερισπασμού την Κρήτη.
Ο πρώτος αντιπερισπασμός έγινε στις 10 Ιουλίου, με αντικειμενικό σκοπό την απόβαση στη Σικελία. Ως προς τον δεύτερο, θα επιδιώξουμε να αποδείξουμε αν έχει σχέση ή όχι με τις ταυτόχρονες επιχειρήσεις στα Δωδεκάνησα, στηριζόμενοι σε νέα βρετανικά δεδομένα.
Τα στοιχεία του αντιπερισπασμού για την απόβαση στη Σικελία είναι αρκούντως γνωστά, γι’ αυτό και θα είμεθα σύντομοι ως προς το σκέλος αυτό.
Ως γνωστόν, οι Σύμμαχοι, την Άνοιξη του 1943, εσκέπτοντο τη δημιουργία ενός Δυτικού Μετώπου, μια και ως τότε ο πόλεμος διεξήγετο στο Ανατολικό. Έτσι, μεταξύ Τσόρτσιλ και Ρούσβελτ, στις 22 Ιανουαρίου, συμφωνήθηκε η «επιχείρηση Husku» (Operation Husku), για απόβαση στη Σικελία (Macintyre 2012, 52).
Στο Λονδίνο, κατόπιν τούτου, κατασκευάστηκε από τον συνταγματάρχη Τζον Χ. Μπίβαν ο περίτεχνος αντιπερισπασμός Mincemeat (Κιμάς), ώστε να πεισθεί ο Άξονας ότι οι Σύμμαχοι θα επιτεθούν στην Ελλάδα, ιδίως στην Κρήτη, ενώ αντιθέτως θα επιχειρούσαν απόβαση στη Σικελία. Μεταμφίεσαν, λοιπόν, το πτώμα του Γκλέντουρ Μάικλ σε Άγγλο αξιωματικό που μετέφερε παραπλανητικά έγγραφα και το εγκατέλειψαν στην Ουέλβα της Ισπανίας, τα οποία οι Ισπανοί φασίστες τα παρέδωσαν στους Γερμανούς.
Η παραπλάνηση ανέφερε ότι ως στόχος των Συμμάχων είχε επιλεγεί η Κρήτη και η Πελοπόννησος (Macintyre 2012, 259). Ταυτοχρόνως, διεσπείροντο φήμες σε ουδέτερες χώρες (Macintyre 2012, 256) για διπλούς πράκτορες και Έλληνες αντάρτες (Macintyre 2012, 259).
Τέσσερις εβδομάδες πριν από την απόβαση στη Σικελία, κατά τον Antony Beevor, διεξήχθη επιδρομή «εναντίον γερμανικών αεροδρομίων στην Κρήτη (Beevor 1999, 319). Επιπροσθέτως, από Βρετανούς σαμποτέρς έγιναν στόχοι τα αεροδρόμια Ηρακλείου, Καστελίου και Τυμπακίου (Beevor 1999, 319-320), ενώ ο Λη Φέρμορ επεχείρησε σαμποτάζ στο λιμάνι του Ηρακλείου (Beevor 1999, 320 και Λη Φέρμορ 2016, 223).
Κατόπιν τούτων, οι Βρετανοί πληροφορήθηκαν μετακινήσεις γερμανικών τεθωρακισμένων στη Θεσσαλονίκη (Εθνικά Αρχεία Μ. Βρετανίας, DM 223/553) και την Τρίπολη (Εθνικά Αρχεία Μ. Βρετανίας, CAB 154/67, 64 και Macintyre 2012, 30). Επίσης, ότι γερμανικές τορπιλάκατοι μεταφέρθηκαν από τη Σικελία στο Αιγαίο, παράκτιες πυροβολαρχίες εγκατεστάθηκαν στην Ελλάδα, ενώ η μία γερμανική μεραρχία που ήταν στην Ελλάδα αυξήθηκε σε οκτώ (Macintyre 2012, 378-79).
Από το σχέδιο αυτό παραπλανήθηκαν ως και οι Ιταλοί (Deakin 1962, 368).
Ο Χίτλερ, λοιπόν, πίστεψε το σχέδιο (Deakin 1962, 381), έκανε αυτό που ήθελε πάντα να κάνει, το οποίο ήθελαν και οι Σύμμαχοι να κάνει (Macintyre 2012, 406), με αποτέλεσμα ο αντιπερισπασμός με την εμπλοκή της Κρήτης και η επιχείρηση Mincmeat να θεωρείται το θεαματικότερο επεισόδιο παραπλάνησης (Howard 1990, 89), που είχε ως αποτέλεσμα την επιτυχή απόβαση στη Σικελία των Συμμάχων.
Ταυτοχρόνως με τα σχέδια της Σικελίας, ο Τσόρτσιλ επεδίωκε την κατάληψη των ιταλοκρατούμενων Δωδεκανήσων (Αντωνάκης 2011), για να εξασφαλίσει «τη συντομότερη θαλάσσια οδό προς τη Ρωσία» (Αραμπατζής 2010, 45 και Μανέτας 1995).
Στις 27 Ιανουαρίου 1943 το Βρετανικό Επιτελείο είχε καταστρώσει το σχέδιο «Accolate» (Απονομή τιμής) για την κατάληψή τους.
Η ευκαιρία δόθηκε, όταν με την ανατροπή του Μουσολίνι στις 25 Ιουλίου, ο Στρατηγός Carlo Vecchiareli υπέγραψε την παράδοση 233.000 Ιταλών στον Γερμανό Στρατηγό Huber Lanz, όμως δεν υπάκουσαν οι Ιταλοί της Ρόδου, Σάμου, Λέρου και οι μεραρχίες Pinerolo της Θεσσαλίας και Acqui Κεφαλλονιάς.
Στις 8 Σεπτεμβρίου, ο Στρατηγός Castellani υπέγραψε την παράδοση της Ιταλίας στη Γερμανία. Την ίδια μέρα, «η ιταλική φρουρά του Καστελόριζου παραδόθηκε σε ένα βρετανικό στρατιωτικό απόσπασμα» (Δέτσης 2011, 4).
Την επομένη, 9 Σεπτεμβρίου, παρά την αντίδραση των Αμερικανών, ο Τσόρτσιλ έστειλε μήνυμα στον Στρατηγό Ουίλσον για «άμεση ανάληψη επιθετικών πρωτοβουλιών στην περιοχή του Αιγαίου» (Αραμπατζής 2010, 46).
Ο Ουίλσον προσπάθησε να πείσει τον Ιταλό ναύαρχο της Ρόδου Campioni να χτυπήσει με τους άνδρες του τους Γερμανούς, στέλνοντας τον Ταγματάρχη Τζέλικο, επικεφαλής ομάδος, στη Ρόδο (Αραμπατζής 2010, 46). Ο Campioni αρνήθηκε και οι Γερμανοί κατέλαβαν το νησί με την επιχείρηση «Ρόδος» (Αραμπατζής 2010, 47).
Παρά την αποτυχία τους, τη νύχτα της 12ης Σεπτεμβρίου, οι Βρετανοί βομβάρδισαν τα αεροδρόμια στην Κω. Ταυτοχρόνως, ο Τζέλικο και ο συνταγματάρχης Κένυον έφθασαν από το Καστελόριζο στην Κω, ενώ με τρία Dacota οι 120 άνδρες του 1ου Λόχου του 11ου Τάγματος του Βρετανικού Συντάγματος Μέσης Ανατολής μεταφέρθηκαν στην Κω, επιχείρηση οργανωμένη από τον Τζέλικο «από τις 10 του ίδιου μήνα» (Αραμπατζής 2010, 46).
Μέσα σε μια βδομάδα, «μικρές βρετανικές δυνάμεις είχαν αποβιβαστεί στα νησιά Κω, Λέρο, Λειψούς, Πάτμο, Φούρνους και Ικαρία» (Αντωνάκης 2011), καθώς και 200 Έλληνες καταδρομείς του Ιερού Λόχου, με τον συνταγματάρχη Χριστόδουλο Τσιγάντε.
Η αντίδραση των Γερμανών ήταν άμεση. Οργάνωσαν ένα αποβατικό συγκρότημα με βάση την 22η Μεραρχία του Müller στην Κρήτη με σκοπό να καταληφθούν τα Δωδεκάνησα και το Ανατολικό Αιγαίο, με πρωταρχικό στόχο την Κω, Σάμο και Λέρο.
Συγχρόνως, η γερμανική Αεροπορία συγκέντρωσε μεγάλο αριθμό καταδιωκτικών και βομβαρδιστικών αεροσκαφών στα αεροδρόμια της Νοτίου Ελλάδος και την Κρήτη, ώστε να κάνουν χρήση αλεξιπτωτιστών στα Δωδεκάνησα.
Στις 19 Σεπτεμβρίου κατελήφθησαν από τους Γερμανούς οι Σποράδες, οι Κυκλάδες και από τα Δωδεκάνησα η Κάρπαθος και η Κάσος. Την 1η Οκτωβρίου επιβιβάσθηκε σε πλοία από το Ηράκλειο το 2/65 Τάγμα Γρεναδιέρων, ενώ το πυροβολικό και το Μηχανικό της 22ης Αερομεταφερόμενης Μεραρχίας Πεζικού επιβιβάσθηκαν από τη Σούδα. Από τη Χίο και τη Μυτιλήνη, επίσης, προωθήθηκε ο 1ος Λόχος Πεζοναυτών (Künstenjager) και ο 15ος Λόχος Αλεξιπτωτιστών της Τεθωρακισμένης Μεραρχίας Brandenburg. Οι πεζοναύτες έφτασαν στον Πειραιά και οι αλεξιπτωτιστές στο Τατόι.
Στις 2/3 Οκτωβρίου, ο Διοικητής «Φρουρίου Κρήτης», κατέλαβε την Κω, με τις αποβατικές δυνάμεις και αλεξιπτωτιστές και ανάγκασε τους Βρετανούς (1500) και Ιταλούς (3000) να παραδοθούν.
Εν συνεχεία, οι Γερμανοί επετέθηκαν στη Λέρο, στις 12 Νοεμβρίου, απ’ όπου οι Βρετανοί ζήτησαν από το Κάιρο να αποχωρήσουν (Αραμπατζής 2010, 59), στις 17/18 Νοεμβρίου.
Τυπικά, με την απόβαση των Γερμανών «στη Σάμο, στις 21 Νοεμβρίου, έπεφτε η αυλαία σ’ αυτό το θέατρο των συγκρούσεων» (Αραμπατζής 2010, 59).
*Ο Αντώνης Σανουδάκης – Σανούδος είναι καθηγητής Ιστορίας της ΠΑΕΑΚ, συγγραφέας
Αύριο: Τα γεγονότα του Σεπτεμβρίου και ο ρόλος του καπετάν Μπαντουβά