Συνάντησα τον Χαράλαμπο. Με το φίμωτρο (ένεκα του κοροναϊού) και ακούρευτο με κάτι μαλλάρες να καλύπτουν τα αυτιά του (κουρεία και κομμωτήρια κλειστά) τρόμαξα που τον είδα. Δυσκολεύτηκα να τον αναγνωρίσω.
– Στάσου μακριά! Μη με πλησιάζεις! μου φώναξε γελώντας παράξενα.
Ο ιός μάς παραμόρφωσε. Άλλαξε και την συμπεριφορά μας. Ίσως είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει αυτό στην ανθρωπότητα, με τέτοια εξάπλωση, παγκοσμίως. Πανδημία!
– Πόσον καιρό έχεις να κουρευτείς, Χαράλαμπε;
– Ξέρεις, το κλείσιμο των κουρείων έπεσε ακριβώς όταν είχαν μακρύνει τα μαλλιά μου και οπωσδήποτε ήθελα κούρεμα. Και τελικά κατάντησα αγριάνθρωπος… Αλλά εσύ γιατί βγήκες έξω; Απαγορεύεται.
– Κάποια στιγμή πρέπει όλοι μας να βγούμε και να αρχίσομε να δουλεύομε. Αν δεν δουλέψομε, τι θα φάμε; Τα έτοιμα κάποτε θα τελειώσουν.
– Πραγματικά, πρέπει να ληφθούν πολύ σοβαρές αποφάσεις. Μεγάλη η ευθύνη. Φαντάσου να ανοίξουν τα σχολεία και – ο μη γένοιτο – να αρρωστήσουν και να πεθάνουν ένα δύο μαθητές. Όλοι θα βρουν την ευκαιρία να ορμήξουν εναντίον της κυβέρνησης. Φαντάσου να βρίσκεσαι στην θέση της υπουργού παιδείας.
Πάντοτε υπήρχαν επιδημίες, δηλαδή αρρώστιες θανατηφόρες που εμφανίζονται ξαφνικά και μεταδίδονται εύκολα από τον έναν άνθρωπο στον άλλο. Και δημιουργούν δύσκολη κατάσταση: να είναι πολλοί οι άρρωστοι σε έναν τόπο και τα θύματα πολλά.
Η παλαιότερη επιδημία για την οποία έχομε λεπτομερή περιγραφή είναι ο λοιμός (1) που έπεσε στην αρχαία Αθήνα το δεύτερο έτος (430 π. Χ. ) του πελοποννησιακού πολέμου, του πολέμου δηλαδή των Λακεδαιμονίων εναντίον των Αθηναίων, που μας τον περιγράφει ο αρχαίος ιστορικός Θουκυδίδης. Οι άνθρωποι στην αρχαία Αθήνα άρχισαν ξαφνικά να αρρωσταίνουν βαριά και να πεθαίνουν σωρηδόν. Αρχικά νόμισαν ότι οι αντίπαλοί τους Λακεδαιμόνιοι είχαν ρίξει δηλητήρια στα πηγάδια από τα οποία υδρεύονταν.
Και από εκεί δηλητηριάζονταν και πέθαιναν. Ύστερα κατάλαβαν ότι ήταν επιδημία (λοιμός). Και τότε έπιασε τους Αθηναίους απελπισία. Και ούτε φόβος πια των θεών ούτε φόβος των νόμων τους εμπόδιζε να κάνουν οτιδήποτε θα τους προσέφερε προσωρινή ευχαρίστηση ή κέρδος, αφού δεν ήξεραν αν θα ζήσουν τόσο, ώστε να προλάβουν να τους δικάσουν ή να τους τιμωρήσουν.
Τον μεσαίωνα, που γενικώς οι πόλεις δεν ήταν καθαρές, οι επιδημίες ήταν συχνές και θέριζαν τους ανθρώπους. Ως τότε γνωστός μας κόσμος ήταν η Ευρώπη, η Ασία και το βόρειο τμήμα της Αφρικής. Αναφέρεται π. χ. λοιμός του Ιουστινιανού το 541 μ. Χ., που τον περιγράφει ο ιστορικός Προκόπιος. Αργότερα, στα νεότερα χρόνια, πολλές φορές τυράννησε την ανθρωπότητα η πανούκλα (πανώλης) με τις διάφορες μορφές της: βουβωνική, πνευμονική, σηψαιμική. Και ακόμη αναφέρεται και επιδημία χορού: οι άνθρωποι χόρευαν σαν τρελοί, και δεν μπορούσαν να σταματήσουν, μέχρι που πέθαιναν!
Πρόσφατες μνήμες επιδημιών, με το όνομα «θανατικό», έχομε σε ´ χρονικάª και στην λογοτεχνία. Αναφέρονται σε περιπτώσεις χολέρας, πανούκλας, τύφου, ελονοσίας… Ως παράδειγμα περισσότερο γνωστό, που δεν αναφέρεται βέβαια σε συγκεκριμένο γεγονός, αλλά απηχεί μνήμες από παλιές δυστυχίες, παραθέτω στίχους από «Το τραγούδι του νεκρού αδερφού».
Κι εμπήκε χρόνος δίσεχτος και μήνες οργισμένοι
κι έπεσε το θανατικό κι οι εννιά αδερφοί πεθάναν
κι έμεινε η μάνα μοναχή σαν καλαμιά στον κάμπο.
Και τελικώς φτάσαμε στην σημερινή πανδημία του κοροναϊού.
Στην αρχαία εποχή μακρινά ταξίδια δεν γίνονταν. Και η μεταδοτική αρρώστια κρατιόταν εντός των ορίων μιας συνήθως πόλεως. Και είχαμε επιδημίες. Σήμερα όμως με τα πολλά, συχνά και μακρινά ταξίδια με σιδηρόδρομο, με πλοίο, με αεροπλάνο… η μεταδοτική ασθένεια απλώνεται γρήγορα σε μεγάλη έκταση, και μπορεί να απλωθεί και σε ολόκληρη την οικουμένη, οπότε γίνεται πανδημία.
Όπως συνέβη με τον κοροναϊό, ο οποίος πρωτοπαρουσιάστηκε σε μια μεγάλη πόλη (πλησιάζει τα δέκα εκατομμύρια κατοίκους) της Κίνας και εναντίον του οποίου το μόνο φάρμακο που προς το παρόν διαθέτομε είναι η απομόνωση. Η πόλη λέγεται Γουχάν ή Wuhan όπως γράφεται σύμφωνα με το pinyin.
Και γρήγορα απλώθηκε σε όλη την Ασία, στην Ευρώπη, στην Αφρική, στην Αμερική, στην Αυστραλία… Και εδώ, παρεμπιπτώντως, ας εξηγήσω ότι το pinyin είναι το επίσημο σύστημα φωνητικής μεταγραφής των κινέζικων ιδεογραμμάτων. Αυτό αποτελείται από χαρακτήρες του λατινικού αλφαβήτου.
Με το pinyin οι Κινέζοι γράφουν τα λεξικά τους, διδάσκουν στα παιδιά τους την προφορά των ιδεογραμμάτων, γράφουν τα ιδεογράμματα στον ηλεκτρονικό υπολογιστή…
Π. χ. πληκτρολογούν yong – που σημαίνει γενναίος – με τον αντίστοιχο τόνο επάνω, και στην οθόνη παρουσιάζεται το αντίστοιχο ιδεόγραμμα. Όμως ο φθόγγος w, με αγγλική προφορά, που είναι β διχειλικό (bilabial), δεν υπάρχει στην ελληνική γλώσσα(2). Γι’ αυτό αμφισβητείται στα ελληνικά η γραφή του ονόματος της πόλης και μερικές φορές την βλέπομε γραμμένη και κάπως αλλιώς (Βουχάν, Γιουχάν, Γουχάν, Ουχάν).
Σημείωση 1. Λοιμός, με οι, σημαίνει θανατηφόρα επιδημία και είναι διαφορετική από την λέξη λιμός, με ι, που σημαίνει μεγάλη πείνα. Από την λέξη λιμός, με ι, παράγονται τα σύγχρονα λίμα (=φοβερή πείνα), λιμάζω, λιμασμένος.
- Η προφορά από τους Έλληνες π. χ. γούμαν, γουότερ (με γ)… των αγγλικών λέξεων woman, water κτλ., δεν είναι σωστή. Σε πολύ παλιά χρόνια, πριν από τον Όμηρο, υπήρχε στην ελληνική ο φθόγγος αυτός και συμβολιζόταν με το δίγαμμα (F).