Είναι γνωστός ο πρωτεϊκός χαρακτήρας της φιλοσοφίας του Ν. Καζαντζάκη, που ήταν η κύρια αιτία να πολεμηθεί από κάθε μορφής ιδεολογικούς και θρησκευτικούς φανατισμούς, αλλά και από την κατεστημένη ακαδημαϊκή κριτική.
Είναι επίσης γνωστή η αγωνία και η αφοσίωσή του σε όλη του τη ζωή να κατακτήσει ανηφορίζοντας όχι μόνο τη γνώση και τη σοφία, αλλά την ομορφιά και να μετατρέψει τις ιδέες σε Τέχνη. Οι εμπειρίες της ζωής του και το γενικότερο πλαίσιο θα τον ωθήσουν να αναζητήσει την ελευθερία όχι μόνο ως εθνική και πνευματική κατάσταση, αλλά ως υπέρβαση ακόμα και της βιολογικής αναγκαιότητας.
Ιδιαίτερα από τα νεανικά του χρόνια θα τον απασχολήσει η γλώσσα και αυτός ο αγώνας θα κρατήσει μέχρι το τέλος της ζωής του. Είναι όμως ευχάριστο ότι σήμερα το έργο του έχει κερδίσει υψηλή θέση σε όλο τον κόσμο και έχουμε αρκετές μελέτες που ερμηνεύουν, αναδεικνύουν τη λογοτεχνική του αξία και βοηθούν τους νέους αναγνώστες να χαρούν τα δημιουργήματά του.
Θα επισημάνω μόνο τη συμβολή της ΔΕΦΝΚ και του καθηγητή Σταμάτη Φιλιππίδη, αλλά και των εκδόσεων ΔΙΟΠΤΡΑ που πρόσφατα απέκτησαν τα συγγραφικά δικαιώματα και επανεκδίδουν τα έργα του με επιμελημένες ερμηνευτικές σημειώσεις.
Ο Νίκος Καζαντζάκης για να εκφραστεί αντλούσε λέξεις από διάφορα ιδιώματα ή έπλαθε δικές του, γι’ αυτό, ίσως, η ποίησή του δεν ευτύχησε. Ευτυχώς σήμερα διαθέτουμε δύο πολύ χρήσιμα έργα για τη γλώσσα του. Τα έργα αυτά είναι η «Οδύσ(σ)εια των λέξεων» του Νίκου Μαθιουδάκη από την ΚΑΠΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ και το «Γλωσσάρι στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη» του Βασίλη Γεωργά από τις ΠΕΚ.
Έργο ζωής του Ν. Καζαντζάκη είναι βέβαια η ΟΔΥΣΕΙΑ που ο ίδιος φιλοδοξούσε να είναι το έπος της λευκής φυλής. Με την έκδοσή του το 1938 εξέπληξε όλους με τον όγκο του και αρκετοί χωρίς να το διαβάσουν εκφράστηκαν αρνητικά και κάποτε ειρωνικά.
Σήμερα μετά τις μεταφράσεις στα αγγλικά, στα γερμανικά, στα ισπανικά, στα σουηδικά, στα γαλλικά και στα ιταλικά, τα πράγματα έχουν αλλάξει.
Τη δυσκολία της γλώσσας του φαίνεται είχε και ο ίδιος αντιληφθεί, γι’ αυτό για την κατανόηση του κειμένου αισθάνθηκε την ανάγκη να προσθέσει ένα γλωσσάρι με 1.500 άγνωστες λέξεις.
Αν και ακόμα η Οδύσεια δεν έχει κατακτήσει το ευρύ αναγνωστικό κοινό, όλο και περισσότεροι αναγνωρίζουν την ποιητική αξία του έργου και γράφονται μελέτες που αναδεικνύουν την αισθητική της ποιότητα.
Ευχάριστη έκπληξη για μένα υπήρξε η μελέτη «ΛΕΞΕΙΣ άγνωστες – δυσνόητες – ξεχασμένες ΣΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ».
Έχει γραφεί από τη ΜΑΡΙΑ ΚΟΥΤΣΟΥΝΑ και τη ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΜΙΛΗΣΗ και εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο ΕΚΑΤΗ. Είναι μια καλαίσθητη έκδοση που δείχνει ότι ένα βιβλίο δεν είναι μόνο λέξεις και φράσεις, αλλά και ένα έργο τέχνης που μας δίδει χαρά και με τη μορφή και με το περιεχόμενό του.
Η Μαρία Κουτσουνά είναι από τον Πύργο της Ηλείας, αρχιτέκτονας και λογοτέχνης. Η Μαργαρίτα Μίληση γεννήθηκε στην Αγγλία, σπούδασε αρχιτεκτονική και ζει στην Αθήνα. Η ομορφιά της έκδοσης, η εξαιρετική λειτουργικότητα και οργάνωση των κειμένων οφείλονται, ίσως, στην υψηλή αισθητική που υπηρετεί η επιστήμη τους.
Μετά τον κατατοπιστικό πρόλογο, όπου εξηγούν γιατί αποφάσισαν να γράψουν το γλωσσάρι αυτό, τον κόπο και τη μεθοδολογία τους, παραθέτουν με αλφαβητική σειρά όλες τις δυσνόητες και σπάνιες λέξεις της Οδύσειας και τη σημασία τους.
Ακολουθούν δύο παραρτήματα. Στο πρώτο παραθέτουν τα προσωνύμια και παρωνύμια των βασικών ηρώων του έργου. Μόνο για τον Οδυσσέα υπάρχουν περίπου τριακόσια και για την Ελένη ογδόντα.
Έτσι ο αναγνώστης διευκολύνεται να κατανοήσει το έργο. Στο δεύτερο παράρτημα παραθέτουν μαντινάδες, παροιμίες και δημοτικά τραγούδια που ενσωματώνονται στο έργο και δείχνουν πόσο κοντά ήταν ο Ν. Καζαντζάκης στη λαϊκή παράδοση και πόσο την εκτιμούσε. Παρατίθεται επίσης εξαντλητική βιβλιογραφία για όσους θελήσουν να ανατρέξουν σε αυτή.
Σπάνια συναντούμε έργα με τόση φροντίδα και επιμέλεια. Είναι ένα έργο αγάπης και προσφοράς και το συνιστώ ανεπιφύλακτα σε όλους, γιατί, αν θελήσουν να ρίξουν έστω και αποσπασματικά μια ματιά στην Οδύσεια, θα τους είναι πολύ χρήσιμο.
Υπενθυμίζω επίσης ότι εδώ και έναν χρόνο έχει αρχίσει διαδικτυακά ο μαραθώνιος ανάγνωσης της Οδύσειας με πρωτοβουλία της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων του Νίκου Καζαντζάκη.
Διαβάζεται κάθε μήνα μια ραψωδία και ακολουθεί συζήτηση. Συμμετέχουν από όλο τον κόσμο και χαίρομαι κάθε φορά, γιατί διαβάζουν και παιδιά από σχολεία με φωτισμένους δασκάλους.