Η τέως Επαρχία Λασιθίου1 δεν έδωσε μόνο το όνομά της στον ανατολικό Νομό της Κρήτης. Υπήρξε, επίσης, ο γενέθλιος τόπος σπουδαίων προσωπικοτήτων, οι οποίες διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο τόσο στους αγώνες των συμπατριωτών τους για την απελευθέρωση της μεγαλονήσου από τους κατά καιρούς κατακτητές της όσο και στην πολιτισμική της εξέλιξη και την κοινωνικο-οικονομική της ανάπτυξη.
Από τη μελέτη της ιστορίας της Κρήτης προκύπτει, πράγματι, η διαπίστωση ότι το Λασίθι λειτούργησε ως φυτώριο ανάδειξης σημαντικών ανδρών και γυναικών που λάμπρυναν με το έργο τους και τη δράση τους την πολιτισμική παράδοση της Κρήτης. Προς επιβεβαίωση του ισχυρισμού αυτού, παραθέτουμε στη συνέχεια ονόματα επιφανών προσώπων, τα οποία γεννήθηκαν ή κατάγονταν από την εν λόγω περιοχή και συνέβαλαν τα μέγιστα στην εξέλιξη των τομέων στους οποίους δραστηριοποιήθηκαν.
Η αναφορά αυτή έχει ενδεικτικό χαρακτήρα, επειδή ήταν αδύνατον να μνημονευθεί στο πλαίσιο ενός σύντομου σημειώματος, όπως το παρόν, το σύνολο των επιφανών προσώπων που κατά τους τελευταίους αιώνες σφράγισαν με την παρουσία τους τομείς στους οποίους έδρασαν.
Ξεκινώντας από τους Λασιθιώτες που διακρίθηκαν στους αγώνες για την ελευθερία της Κρήτης αλλά και της Ελλάδας, γενικότερα, θυσιάζοντας ορισμένοι και τη ζωή τους ακόμη, μνημονεύουμε τα παρακάτω πρόσωπα: τον Εμμ. Καζάνη, τον Βασιλογιώργη, (Γεώργιο Βασιλείου), τον Εμμ. Μηλιαρά, τους Καρυώτηδες, τους Αλεξάκηδες, τον Εμμ. Παπαδάκη ή Σπιρτοκούτη, τον Κρασαναδάμη, τον Γ. Κρασανάκη, τον Δωρ. Τσαγκαράκη, τον Ιππ. Τζενάκη, και τον Ερμόλαο Κασαπάκη.
Τέκνα του Λασιθίου υπήρξαν, επίσης, μεγάλοι εθνικοί ευεργέτες του αναστήματος του Α. Φ. Παπαδάκη, του μεγαλύτερου ευεργέτη του Παν/μίου Αθηνών. Στον τόπο αυτό «τον μικρό, τον μέγα», όπως τον χαρακτηρίζει η Λασιθιώτισσα Ζωή Δικταίου είδαν το φως της ζωής πολιτικοί άνδρες του αναστήματος του Αντωνίου Βορεάδη, Υπουργού Παιδείας και Δικαιοσύνης επί Κρητικής Πολιτείας, του Νικ. Τζερμιά, συνεργάτη του Βενιζέλου και Υπουργού στην Κυβέρνηση Παπαναστασίου και πολλοί άλλοι (Γραμματικάκης Νικ., Μπίμπας Εμμ., Μαρινάκης Εμμ., Καρυωτάκης Εμμ., Πλεύρης Τηλ.). Λασιθιώτες υπήρξαν, επίσης, σημαντικοί εκδότες εφημερίδων που επηρέασαν καθοριστικά τις εξελίξεις των πολιτικών και κοινωνικών πραγμάτων στην Κρήτη, όπως ο Αντ. Βορεάδης, ο Αρ. Γραμματικάκη και ο Κων. Γραμματικάκης.. Από το Λασίθι είλκε την καταγωγή του και ο μεγαλοτραπεζίτης Θεόφρ. Παπαδάκης, ο οποίος διετέλεσε Υποδιοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, καθώς και ο Γερ. Τζερμιάς, Επίσκοπος Αδριανούπολης και Χαλκηδόνας, ο Νικ. Ζαχαριάδης ή Λαδωμένος, Επίσκοπος Κυδωνίας και Αποκορώνου, συνεργάτης του Βενιζέλου.
Εξέχουσα θέση στον τομέα των καλών τεχνών κατέχουν οι Μεσαλασιθιώτες ξυλογλύπτες, καθώς και διάφοροι αγιογράφοι και ζωγράφοι με γνωστότερο τον Ευάγγ. Μαρκογιαννάκης. Από το Λασίθι καταγόταν, ακόμη, η μεγάλη πρωταγωνίστρια του Εθνικού Θεάτρου, Ελένη Παπαδάκη, που χάθηκε τόσο άδοξα στα Δεκεμβριανά, και ο σκηνοθέτης Γεώργ. Μαρκόπουλος.
Ας έρθουμε, όμως, στον τομέα των γραμμάτων. Ενδεικτικά σημειώνουμε και στην περίπτωση αυτή τα ονόματα διαπρεπών μελετητών της ιστορίας της Κρήτης, όπως του Στεργ. Σπανάκη, του Νικ. Παναγιωτάκη, του Ιωάνν. Καραβαλάκη, του Π. Τζερμιά κ.ά. Ακόμη και ο πολύς Στέφανος Ξανθουδίδης είλκε, κατά το ήμισυ, την καταγωγή του από το Λασίθι. Από τους λογοτέχνες μνημονεύουμε επιλεκτικά τον Νικ. Τζερμιαδιανό, τον Φραγκ. Πλατάκη, τον Αριστ. Φουκαράκη και τη Δέσπ. Δαμιανάκη-Ουρανού .
Από τους διαπρεπείς τεθνεώτες επιστήμονες αναφέρουμε τους Σοφ. Καραβέλα, Γεωργ. Γραμματικάκη και Αικ. Μαριδάκη-Κασσωτάκη2 και από τους ένστολους τους Αρχηγούς της Αστυνομίας Ιωάν. Σηφάκη και .Γεώργ. Τσουκάκη, τον Αντιστράτηγο Κων. Φουκαράκη και τον Στρατηγό Ιωάννη. Αλεξάκη.
Ιδιαίτερα αξιόλογη θεωρούμε, ακόμη, την προσφορά του Λασιθίου στον τομέα της εκπαίδευσης. Από μια πρόχειρη καταγραφή των εκπαιδευτικών που γεννήθηκαν στο Λασίθι ή κατάγονταν από αυτό, την οποία πραγματοποιήσαμε το 2011, προέκυψε ότι αυτοί υπερέβαιναν τους τριακόσους εβδομήντα πέντε (21 νηπιαγωγοί, 223 δάσκαλοι(ες), 102 Καθηγητές/γήτριες Μέσης Εκπαίδευσης, 10 Καθηγητές/γήτριες Τ.Ε.Ι και 22 Καθηγητές/γήτριες Πανεπιστημίου στους/ις οποίους/ες περιλαμβάνονταν 2 Πρυτάνεις και 1 Αντιπρύτανης).
Την αξιοθαύμαστη παράδοση της συγκεκριμένης περιοχής συνεχίζουν σήμερα πολλοί επιφανείς Λασιθιώτες. Στο παρόν κείμενο θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε έναν μόνον από αυτούς, τον ιστοριοδίφη Γεώργιο Παναγιωτάκη. Ελπίζουμε ότι θα έχουμε στο προσεχές μέλλον την ευκαιρία να αναφερθούμε και σε άλλους διακεκριμένους συμπατριώτες μας που βρίσκονται εν ζωή.
Ο Γ. Παναγιωτάκης γεννήθηκε το 1938 στον Άγιο Γεώργιο του Οροπεδίου Λασιθίου. Μετά την ολοκλήρωση της εγκύκλιας παιδείας στην Κρήτη, σπούδασε πολιτικές και οικονομικές επιστήμες στην Αθήνα. Διετέλεσε στέλεχος της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδας και με την ιδιότητα αυτή υπηρέτησε σε διάφορες περιοχές της Κρήτης, όπου είχε καθημερινή επαφή με το συναλλασσόμενο κοινό.
Η επαφή αυτή του έδωσε την ευκαιρία, όπως έχει δηλώσει ο ίδιος, ´να μάθει τον κόσμο, να διδαχθεί από αυτόν και να τον διδάξειª. Μετά τη συνταξιοδότησή του, αφοσιώθηκε με πάθος στη διάσωση του πολιτιστικού πλούτου του τόπου καταγωγής του, καθώς και στη διερεύνηση της Ιστορίας της μεγαλονήσου ή ορισμένων περιοχών της ή σε άλλες πτυχές ή πρόσωπα του πολιτισμού της.
Υπήρξε ο βασικός εμπνευστής της δημιουργίας του Λαογραφικού Μουσείου του Αγίου Γεωργίου Λασιθίου και του Μουσείου Ελ. Βενιζέλου στο ίδιο χωριό, τα οποία διηύθυνε επί 25 χρόνια, εμπλουτίζοντάς τα συνεχώς με νέα εκθέματα και με ιστορικά ντοκουμέντα.
Παράλληλα, δημοσίευσε πλήθος άρθρων στον ημερήσιο τύπο και σε επιστημονικά περιοδικά, καθώς και 15 ογκώδη βιβλία ιστορικού, λαογραφικού και πολιτισμικού περιεχομένου. Τα έργα του χαρακτηρίζονται, εκτός από το ενδιαφέρον περιεχόμενό τους και την καλαίσθητη έκδοσή τους, από το σπάνιο φωτογραφικό υλικό που περιέχουν. Σημειώνουμε τους τίτλους των σημαντικότερων από αυτά:
1) «Δικταίον Άντρονª (ξενόγλωσσο), 1988, 2) ´Το Λασίθι στο χρόνο και στην ιστορία», 1989, 3) ´Κρήτη: Ιστορία-Εικόνες», 1992, 4) «Ο Βενιζέλος στην Επανάσταση και την Πολιτική», 1993, 5) ´Η Μάχη της Κρήτης» 1991, 6) ´Η Κρήτη στις αρχές και στα τέλη του 20ου αιώνα, 7) «Η γυναίκα της Κρήτης στο χθες και το σήμερα», 8) ´Ο Καζαντζάκης. Η μορφή και το έργο τουª, 9) ´Το Λασίθι στην πορεία του χρόνουª, 2 000,10) «Επιφανείς Κρήτες ανά τους αιώνες», τόμοι Α΄και Β΄, 2019.
Ο Γ. Παναγιωτάκης έχει τιμηθεί για το έργο του με πολλές διακρίσεις. Οι πιο σημαντικές είναι αυτές της Ακαδημίας Αθηνών, η οποία τον έχει βραβεύσει δύο φορές. Την πρώτη φορά, τον βράβευσε για τη συλλογή γλωσσικού υλικού ´εκ του χωρίου Άγιος Γεώργιος, περιοχής ανεξερευνήτου γλωσσικώς [..]». Τη δεύτερη φορά του απένειμε έπαινο διότι ´χρόνω μακρώ και πόνω πολλώ μετ’ επιμελείας και φιλοκαλίας χρησιμώτατον εξεπόνησε πόνημα «Κρήτη:Ιστορία-Εικόνεςª. Δίπλωμα εύφημης μνείας του απονεμήθηκε, επίσης, από το Κέντρο για την UNESCΟ ì”Kνωσός”.
Μεγάλο μέρος του έργου του έχει μεταφραστεί σε ξένες γλώσσες και υπάρχει σε σημαντικές ανά τον κόσμο βιβλιοθήκες. Αποτελεί δε πολύτιμη πηγή άντλησης πληροφοριών από Έλληνες και ξένους ερευνητές που ασχολούνται με τη μελέτη της ιστορίας της Κρήτης και του πολιτισμού της.
Στα φυσικά χαρίσματα του Γ. Παναγιωτάκη περιλαμβάνεται και η καλλιφωνία, την οποία αξιοποιεί ψέλνοντας άλλοτε στις εκκλησίες του χωριού του και άλλοτε σ’ αυτές του Ηρακλείου. Ομολογώ ότι δεν έχω ακούσει ωραιότερη και πιο κατανυκτική ψαλμωδία. Ανεπιφύλακτα τον προτρέπω να δώσει στη δημοσιότητα τα CDs, τα οποία κατά καιρούς μου στέλνει, όντας βέβαιος ότι έτσι θα προσθέσει στο έργο του μια ακόμη πτυχή άγνωστη στο ευρύ κοινό μέχρι σήμερα.
‘Έχοντας ο Παναγιωτάκης ως βασική φιλοσοφία της ζωής του τη ρήση του Καζαντζάκη «φτάσε εκεί που δεν μπορείς, όπως ο ίδιος ομολογεί σε συνέντευξή του, κατάφερε- αν και δεν ήταν κατ’ επάγγελμα ιστορικός- χάρη στη ισχυρή του θέληση και τη φιλοπονία του να αφήσει στις επόμενες γενιές σημαντικό συγγραφικό έργο, το οποίο θα τους προσφέρει πολύτιμη γνώση για την Κρήτη και τον Πολιτισμό της και θα κάμει όσους κατάγονται από αυτή και ιδιαίτερα τους/ις Λασιθιώτες/ισσες να νιώθουν υπερηφάνεια για την καταγωγή τους.
1 Στο εξής Λασίθι.
2 Καταγόταν από τις Άνω Αρχάνες αλλά μετά τον γάμο της εντάχθηκε στη λασιθιώτικη κοινωνία.
* Ο Μιχάλης Κασσωτάκης είναι Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, τ. Πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας