Πέρασε πολύς καιρός από τότε που ο μεγάλος μας ηθοποιός διαχρονικός καλλιτέχνης και συνάμα παραγωγός πολιτισμού, ο Ανέστης Βλάχος σε συνεργασία με τον ταλαντούχο γιο του Ηρακλή και τους αξιόλογους συνεργάτες του, όπως και τους επιστημονικούς συμβούλους, βρέθηκε σε τούτο εδώ τον άγιο τόπο την Κρήτη, για ν’ ανιχνεύσουν, να οσμίσουν, ν’ αφουγκραστούν τα σημάδια της μινωικής αρχαιότητας. Και πιο συγκεκριμένα να βρουν απάντηση στο ερώτημα τι πίστευαν οι Μινωίτες και πού λάτρευαν τις θεότητές τους.
Στην Κρήτη, λοιπόν, ο βασικός χαρακτήρας της μινωικής πίστης σαν θρησκεία της φύσης – είχε σαν συνέπεια ως τα πρωιμότατα αυτά χρόνια – οι άνθρωποι να μην χρησιμοποιούν οικοδομήματα σαν τόπους λατρείας αλλά φυσικούς χώρους, απλά ιερά, όπου η λατρεία έπαιρνε μια αμεσότητα.
Στα φυσικά αυτά ιερά ανήκαν και τα λατρευτικά σπήλαια. Τα λατρευτικά σπήλαια είχαν συνήθως και νερό που το θεωρούν σαν κάτι ανάλογο με το χριστιανικό “αγίασμα”. Οι θεότητες και οι θρησκευτικές τελετουργίες των σπηλαίων είχαν σχέση με τη γονιμότητα, δηλαδή το θάνατο και τη γέννηση της φύσης. Η γη εθεωρείτο ως μια γόνιμη μητέρα επομένως το σπήλαιο ήταν σαν τον κόλπο, τη μήτρα της γης.
Στην Κρήτη υπάρχουν δύο σπήλαια που είναι αφιερωμένα στη λατρεία της θεάς του τοκετού. Το Δικταίο Άνδρο στους πρόποδες της Δίκτης και το Ιδαίο Άνδρο στους πρόποδες της Ίδης – Ψηλορείτη είναι τα σημαντικά λατρευτικά σπήλαια της Κρήτης στη μινωική περίοδο. Ο διπλός πέλεκυς ήταν το κυριότερο έμβλημα της μινωικής θρησκείας. Στο σπήλαιο που βρίσκεται στο Ιδαίο Άντρο γνωστό ως η σπηλιάρα της Νίδας ή της βοσκοπούλας, η Ρέα γέννησε το Δία και οι Κουρήτες χτυπούσαν ρυθμικά τις ασπίδες και χόρευαν τον πυρρίχιο για να μην ακούσει ο Κρόνος το νήπιο Δία.
Η προφορική παράδοση καταγράφει:
Στους πρόποδες της Ίδης ο σοφός Επιμενίδης με τον Μίνωα και τον Δία και εχάραξαν σχεδία εις την έκθεση σοφών στην οδό των θαλασσών. Την οδό αυτή επείρε ο Βενιζέλος με καρδία, με στεφάνι και με δόξα μέχρι την Αγιά Σοφιά.
Σ’ αυτή μου την σύντομη αναφορά στα μινωικά μονοπάτια λατρείας συνέδραμε ο εις εκ των παραγωγών του ντοκιμαντέρ, ο Ηρακλής Βλάχος και θέλησε να μοιραστεί μαζί μου τις ανεξίτηλες μνήμες από εκείνη την έρευνα και καταγραφή στην Κρήτη. Μου μίλησε με συγκίνηση και απέραντο θαυμασμό για τους Κρήτες και την Κρήτη. Του έκανε φοβερή εντύπωση το φιλότιμο, η φιλοξενία κυρίως αυτή, του “ξένιου Δία”. Όλοι άνοιγαν το σπίτι τους και με χαμόγελο στα χείλη τούς κερνούσαν τη ρακί και τα καλούδια του τόπου. Αξέχαστες στιγμές… μου είπε.
Σ’ αυτόν τον ευλογημένο τόπο χρόνια αργότερα από τα μινωικά, ο αγ. Παύλος άφησε τον απόστολο Τίτο. Ο απόστολος Τίτος, ο οποίος ήταν Έλληνας στην καταγωγή, ήταν πολύ μορφωμένος. Έγινε χριστιανός από τον απόστολο Παύλο, με τον οποίο και συνεργάστηκε, στην διάδοση του Ευαγγελίου. Στην Κρήτη ο Παύλος τον έκανε επίσκοπο του νησιού και του είπε να κάνει και ιερείς για όλο το νησί.
Η διαχρονικότητα αυτού του παραδείσου
Η ταυτότητα της Κρήτης είναι το φυσικό της περιβάλλον και ο πολιτισμός της. Τα λιγοστά δάση της και η βιοποικιλότητά της είναι στοιχεία ικανά για να προσελκύσουν το ενδιαφέρον τόσο των επιστημόνων, όσο και των περιηγητών.
Τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν οι επισκέπτες που επιθυμούν να περιηγηθούν το φυσικό περιβάλλον, να γευτούν τα τοπικά προϊόντα και ν’ αλληλεπιδράσουν πολιτιστικά με τους κατοίκους.
Η γεωποικιλότητα της Κρήτης είναι μια από τις μεγαλύτερες που μπορούμε να συναντήσουμε σε όλη την Ευρώπη γι’ αυτό είναι μοναδική και τόσο ιδιαίτερη. Μέσω των γεωπάρκων γίνεται προσπάθεια ν’ αναδειχθεί η βιοποικιλότητα του νησιού.
Η φύση είχε τον πρώτο λόγο στην Κρήτη μάς λέει ο κ. Παραγκαμιάν Καλούστ -διευθυντής σπηλαιολογικών ερευνών Ελλάδος- τη δημιούργησε, την άλλαξε και την σμίλεψε αναμφίβολα θα έχει και τον τελευταίο λόγο ο άνθρωπος – στοιχείο της φύσης κι αυτός – αλληλεπίδρασε σ’ αυτό το νησί όσο κανένας άλλος οργανισμός. Χρησιμοποιεί όλα όσα του προσφέρει αυτός ο τόπος. Συχνά τα χρησιμοποιεί με τέτοια ένταση που τα αλλοιώνει. Είναι ανεκτίμητος φυσικά ο θησαυρός του νησιού μας αλλά όχι ανεξάντλητος, γι’ αυτό η χρήση κι οι δραστηριότητες πρέπει να ‘ναι λελογισμένες ώστε να έχουν διάρκεια.
Τι να πρωτοδούμε και τι να πρωτοθαυμάσουμε σ’ αυτόν τον επίγειο παράδεισο! Ο εθνικός δρυμός της Σαμαριάς μοιάζει με ‘Κιβωτό” που διέσωσε σπάνια είδη. Ο γυπαετός στην Κρήτη αριθμεί 40 άτομα – ο τελευταίος πληθυσμός του είδους. Οι ορεινοί όγκοι της Κρήτης φιλοξενούν τον μεγαλύτερο πληθυσμό ορνέων παγκοσμίως. Υπάρχουν 1000 άτομα ενώ ο αναπαραγόμενος πληθυσμός αριθμεί 300 ζευγάρια, μάς ενημερώνουν οι επιστήμονες.
Επειδή ο τόπος αυτός θα εξακολουθήσει να υπάρχει και μετά από μας, με άλλα λόγια η Κρήτη δεν μας έχει ανάγκη εμείς την έχουμε, πρέπει να την προσέχουμε και να την σεβόμαστε γιατί απλά μάς έκανε την τιμή αυτός ο επίγειος παράδεισος, να μας φιλοξενεί.
- Η Εύα Καπελλάκη – Κοντού είναι εκπαιδευτικός και αρθρογράφος Lettere Classiche dell’ Universita degli studi di Napoli “Federico II”.