Ο Γερμανός Στρατηγός Ρόμελ, επισκέφτηκε την Κρήτη το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Απριλίου του 1943, όπως καταγράφεται σε δύο επιστολές του αρχείου της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων Α.Ο.Α. και όπως σημειώνει στην αναφορά του προς το ΓΕΣ ο Αρχηγός της Εθνικής Οργάνωσης Δολιοφθοράς Πληροφοριών Ε.Ο.Δ.Π. Ηρακλείου – Λασιθίου Μιχάλης Ακουμιανάκης. Συγκεκριμένα, το έγγραφο του Ανωγειανού αρχείου με ημερομηνία 2 Μαΐου 1943, μας πληροφορεί ότι:
«Αρχάς τρίτου δεκαημέρου μηνός Απριλίου εγένετο σοβαρά σύσκεψις των ανωτέρων αξιωματούχων Γερμανών εις το κέντρον Ντορέ Ηρακλείου διαρκέσασα μίαν περίπου εβδομάδα. Είχεν απαγορευθή η είσοδος εις πάντας. Το υπηρετικόν προσωπικόν εκινείτο υπό φρουράν και αυστηράν παρακολούθησιν χωρίς να βλέπη κανένα εκ των συσκεπτομένων και υποχρεούτο να βαδίζη χωρίς να βλέπη δεξιά και αριστερά την αίθουσαν ως να εμποδίζετο από παρωπίδας.
Διεθρυλλείτο ότι παρευρίσκετο εις την σύσκεψιν και ο Ρόμελ.
Αι Γερμανικαί αρχαί τη σιωπηρά συνδρομή των φιλικών των Ελληνικών αρχών προπαγανδίζουν την στρατολόγησιν εθελοντών Ελλήνων μισθοφόρων. Μέχρι προ ημερών εις το Ηράκλειον είχον προσέλθει δύο Έλληνες μισθοφόροι οι οποίοι και περιεβλήθησαν την γερμανικήν στολήν.
Καταβάλλεται ενέργεια εκ μέρους της Ελληνικής Κυβερνήσεως προς σύμπτυξιν Ελληνικού Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος και προς την κατεύθυνσιν ταύτην ήρχισαν να εκτελούνται προπαρασκευαστικαί πολιτικαί περιοδείαι εκ μέρους των παραγόντων ήτοι φίλων, των Νομαρχών κλπ.
Ο Πρωθυπουργός Ράλλης έχει καλέσει εις προσεχή σύσκεψιν εν Αθήναις τους παράγοντας των νομών του κράτους δια την επίσημον ανακήρυξιν της συγκροτήσεως του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος Ελλάδος.
Πληροφορίαι εξ Ηρακλείου φέρουν ως βεβαίαν την επανεγκατάστασιν της Γερμανικής αεροπορικής βάσεως εις το αεροδρόμιον Ηρακλείου.
Η τηλεγραφική γραμμή Ηρακλείου-Χανίων έχει καταστραφή, λειτουργούντων μόνον δύο συρμών των εγκατασταθέντων υπό των Άγγλων προ της καταλήψεως της Κρήτης ήτοι η τηλεγραφική γραμμή μέσω Καλεσών-Δαφνών κλπ. Ήδη κατασκευάζεται εσπευσμένως νέα γραμμή και εις βάθος 800 περίπου μέτρων νοτίως της διακλαδώσεως αμαξιτής οδού Ηρακλείου-Τυλίσσου-Ανωγείων και προς την κατεύθυνσιν του τελευταίου τούτου χωρίς να διανοίγονται φωλεαί τηλεγραφιστών, όπου και εργάζονται δια τον σκοπόν τούτον 12 Γερμανικά συνεργεία. Έκαστον όρυγμα έχει μήκος ένα μέτρον πλάτος 0,45 βάθος 0,80 και εις το μέσον οπήν διαμέτρου χονδρού λοστού και επί των χειλέων εκάστου ορύγματος καρφωμένον πάσσαλον από οξιάν διαστάσεων στύλου πελέκεως.
Το χωρίον Αγία Βαρβάρα Μαλεβυζίου έχει ορισθή ως νοσοκομιακή πόλις των Γερμανών. Ήδη έχουν ανεγερθή εκεί 35 νοσοκομιακά κτίρια τα πλείστα των οποίων αποτελούνται από 30 και πλέον δωμάτια. Τα κτίρια ανεγείρονται κατά μήκος της οδού Αγίας Βαρβάρας-Πρινιάς και εκατέρωθεν ταύτης όπου ήρχισε και η κατασκευή μεγάλου νεκροταφείου, επίσης υδραγωγείου και μεγάλων σιδηρών αρτοποιείων.
Η περιοχή Λαβυρίνθου ανασκάπτεται, ουχί όμως δι’αρχαιολογικούς σκοπούς αλλά προς εγκατάστασιν τεραστίων υπογείων αποθηκών πυρομαχικών. Προ ημερών ήρχισεν η κατασκευή αμαξιτής οδού Καστελλίου-Αμπελούζου-Λαβυρίνθου.
Μεταξύ Αγίας Βαρβάρας-Πρινιά εκτός της υπαρχούσης αμαξιτής οδού κατασκευάζεται και νέα τοιαύτη.
Οι εγκατεστημένοι εις τα χωριά Ζαρός και Γέργερη Γερμανοί ανεχώρησαν τελευταίως κατά θετικάς πληροφορίας δια Ρόδον. Κατ’άλλας πληροφορίας αναχωρούν κατ’αυτές δια Ρόδον και οι διαμένοντες εις Αγίαν Βαρβάραν και τα πέριξ Γερμανοί.
Συνέχεια – 4 Μαΐου 1943
Εις το χωριό Λειβάδια παραμένουν 30 χάριν αναψυχής και ασκήσεων. Είναι τραυματίαι και ανήκουν εις την δύναμιν χωρίου Χουμέρι. Θα μείνουν ολίγες ημέρες ακόμη. Εν τω μεταξύ περιοδεύουν εις τα πέριξ χωριά μέχρις εδώ μάλλον δια φαγητόν. Επίσης το φυλάκιο Χωρ/κής με 3 Γερμανούς Αστυνομικούς εδρεύει εις Γαράζο πραγματοποιεί όμως εξορμήσεις δια καταδιωκτικήν υπηρεσίαν εις όλην την περιφέρειαν. Πάντως εις τα όρη μας συνοδεία οδηγού ειμπορείς να έλθης άφοβα και αφού ειδοποιηθούμε θα σας συναντήσουμε καταλλήλως και όπου θέλετε και θα κανονίσουμε τα της ασφαλείας σας. Περιμένουμε να σας δεχθούμε με τα φιλικώτερα αισθήματα».
Σημ.: Στο τέλος του εγγράφου υπάρχουν και οι παρακάτω σημειώσεις με μικρότερα γράμματα «βοηθητικόν αεροδρόμιον έξωθι των Μοιρών 1 χιλ. ανατολ. 2 Ισπανικά ατμόπλοια με ονόματα το εν Ρίγγελ αφίχθησαν εις Ηράκλειον με φορτίον κατά το πλείστον πολ. υλικών.
Κατ’εξακριβωμένας πληροφορίας ο Ρόμελ ευρίσκετο εις Ηράκλειον την 30-4-1943 και ότι δεν …(δυσανάγνωστη λέξη) αρχηγός των εις Αφρικήν Γερμ. Δυνάμεων»ª..
Σχολιασμός εγγράφου: Η επιστολή έχει ημερομηνία 2 Μαΐου 1943 και αποτελείται από δύο χειρόγραφες σελίδες διαστάσεων 29Χ19 εκατοστών. Είναι ένα δελτίο πληροφοριών το οποίο στέλνεται προς την Ανωγειανή Ομάδα και τον Αρχηγό της Γιάννη Δραμουντάνη-Στεφανογιάννη. Στο δελτίο πληροφοριών αναφέρεται με λεπτομέρειες η κάθοδος του Ρόμελ στο Ηράκλειο το τελευταίο δεκαήμερο του Απριλίου 1943. Σκοπός της επίσκεψής του ήταν να λάβει μέρος σε διευρυμένη σύσκεψη Ανωτέρων Αξιωματούχων του Χίτλερ στην αίθουσα ΝΤΟΡΕ.
Το δελτίο περιγράφει τα αυστηρά μέτρα που είχαν λάβει οι Γερμανοί για να κρατηθεί μυστική αυτή η σύσκεψη καθώς και την παρουσία των Γερμανών Αξιωματούχων του Γ΄ Ράιχ. Η επιστολή βρίσκεται στο αρχείο της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων και τα στοιχεία της είναι 32/1943.
Παρατηρούμε ότι και στο παραπάνω δελτίο πληροφοριών όπως και στην επιστολή του Βασίλη Ραφτόπουλου με ημερομηνία 17 Απριλίου 1943 προς τον Χριστομιχάλη Ξυλούρη του αρχείου της Α.Ο.Α., αναφέρεται ρητά η επίσκεψη του Ρόμελ στο Ηράκλειο το τελευταίο δεκαήμερο του Απριλίου 1943. Ο Βασίλης Ραφτόπουλος εστιάζει ότι ο Ρόμελ ήρθε στο Ηράκλειο και κατευθύνθηκε στα Μάλλια και το δελτίο πληροφοριών καταγράφει σύσκεψη ανώτερων Γερμανών αξιωματικών στο κινηματοθέατρο ΝΤΟΡΕ με την παρουσία του Ρόμελ.
Ο Μιχάλης Ακουμιανάκης, αρχηγός της Εθνικής Οργάνωσης Δολιοφθοράς Πληροφοριών Ηρακλείου – Λασιθίου, στην Έκθεσή του προς το ΓΕΣ αναφέρεται κι αυτός στην επίσκεψη του Ρόμελ στο Ηράκλειο το 1943. Συγκεκριμένα, ο Μιχάλης Ακουμιανάκης γράφει: ´…είναι ανάγκη να προσθέσω ότι εις την Οργάνωσιν προσέφερον ανεκτιμήτους πληροφορίας δύο Γερμανοί, ο Λοχίας GEHARD FRAY, νυν κάτοικος Μονάχου, οδηγός του στρατηγού MULLER, όστις εξετελέσθη ως εγκληματίας πολέμου εις Αθήνας μετά του Στρατηγού BROYER. Ο ως άνω συνεργάτης μου από Ιανουαρίου 1943 έως Φεβρ. 1944 προσέφερε εν συντομία
1) αφίξεις στρατηγών Γερμανών, όπως ο ROMMEL, εκ Βορείου Αφρικής δια δύο νύκτας εις την Βίλλαν Αριάδνη παρά την Κνωσσόν συναντηθείς μετά Στραταρχών αφιχθέντων εκ Γερμανίας, ίσως και ο Υπουργός των Στρατιωτικών της Γερμανίας…». (Έκθεση Μιχάλη Ακουμιανάκη, Αρχηγού Ε.Ο.Π.Δ., όπως περιέχεται στο βιβλίο «ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΡΗΤΗΣ 1941-1945», του Ασκληπιού Θεοδωράκη, τόμος Δ΄, σελ. 59).
Ο Μιχάλης Ακουμιανάκης στην Έκθεσή του, επιβεβαιώνει και την παρουσία ανώτερων Γερμανών αξιωματούχων τον Απρίλιο του 1943 στο Ηράκλειο.
Ο David Irving στο βιβλίο βιογραφία του Ρόμελ με τον τίτλο ì«Ρόμελ, η αλεπού της ερήμου», στη σελίδα 380, δεν αναφέρεται στην επίσκεψη του Ρόμελ στην Κρήτη τον Απρίλιο του 1943. Καταγράφει όμως μια σύσκεψη που έγινε στις 28 Απριλίου 1943 στην οποία πήρε μέρος ο Ρόμελ. Η σύσκεψη αφορούσε ένα πολεμικό Συμβούλιο και κατά τον David Irving, έγινε στην έπαυλη του Χίτλερ στο Μπέργκοφ, πήραν μέρος ανώτατοι αξιωματούχοι του Γ΄ Ράιχ και ο Ρόμελ πήγε ως εκεί με αεροπλάνο.
Χρησιμοποιώντας ένα απόσπασμα από τα απομνημονεύματα του Μιχάλη Ακουμιανάκη, μία ανέκδοτη εμπιστευτική διαταγή που στάλθηκε στον Γιάννη Δραμουντάνη-Στεφανογιάννη καθώς και μία επιστολή προς τον Αρχηγό Ανωγείων Στεφανογιάννη, θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε την αιτία της άφιξης του Ρόμελ στον νομό Ηρακλείου το τρίτο δεκαήμερο του Απριλίου 1943.
Γράφει ο Μιχάλης Ακουμιανάκης για ένα οχυρό των Γερμανών που: «´…υπήρχε στην στρατηγική θέσι δυτικά της παραλίας Χερσονήσου. Υπήρχε εκεί ολόκληρο φρούριο πυροβολαρχιών και ελαφρών όπλων. Αλλά ουδέποτε είχα ακριβείς πληροφορίας δια το φρούριον αυτό. Ο υπεύθυνος της περιοχής στο χωριό Αβδού Θεόδωρος Πινακουλάκης, παρά τας προσπαθείας του, ουδέποτε κατόρθωσε να έχη λεπτομερείς πληροφορίες δια το φρούριον τούτο. Ονομάζετο από τους Γερμανούς Meullerberg. Και μόνον όταν ο Κωνσταντίνος Φιοράκης, νεαρός αλλά πολύ δαιμόνιος κατόρθωσε να μου δώσει πληροφορίες λεπτομερείς, το Στρατηγείον μου έστειλε συγχαρητήρια δια την επιτυχίαν αυτήν…».
Από την εμπιστευτική διαταγή του Συμμαχικού Στρατηγείου προς τον Αρχηγό Ανωγείων Γιάννη Δραμουντάνη – Στεφανογιάννη, πληροφορούμαστε ότι:
«Παραθέτωμεν κατωτέρω ακριβή μετάφρασιν της υπό στοιχεία S.O. 1923 B εμπιστευτικής διαταγής της I. S./iii Gr.Π Εa.
Εις περίπτωσιν καθ’ην το Αγγλικόν Στρατηγείον ήθελε προβή εις την απελευθέρωσιν της νήσου Κρήτης δέον όπως ληφθούν αυστηρώς υπ’όψιν εκ μέρους του πληθυσμού τα κάτωθι.
Δεν διαφεύγει την προσοχήν του Αγγλικού Στρατηγείου το γεγονός ότι η παραλιακή περιοχή της νήσου είναι οχυρωμένη δι οχυρωματικών πυρήνων. Η εξασθένισις των οχυρωματικών τούτων πυρήνων πιθανόν να επιχειρηθή δια συνδεδιασμένης ενεργείας της R.A.E. και αποβατικών τμημάτων των L.Τ./Α.G.
O σκοπός των αποβατικών τούτων ενεργειών δεν είναι η απελευθέρωσις της νήσου αλλά η προετοιμασία δια την τελικήν επίθεσιν.
Δέον όθεν όπως ο πληθυσμός μη παρενοήση τον σκοπόν των παραπλανητικών τούτων ενεργειών και προβή εις ακαίρους πολεμικάς ενεργείας καθ’όσον πιθανόν μετά το πέρας των προκαταρτικών τούτων επιχειρήσεων να δοθή καιρός εις τους Ναζί να προβούν εις σφαγάς αντιποίνων των οποίων την τρομακτικήν σκληρότητα καλώς γνωρίζει ο Κρητικός λαός δια των εκατομβών του θέρους 1941.
Δια της παρούσης συνιστάται εις τον πληθυσμόν όπως μόνον μετά την τρίτην ημέραν από της εκδηλώσεως των αποβατικών ενεργειών έλθη εις υποστήριξιν του απελευθερωτικού έργου των L.T./A.G. Διότι τότε θα είναι φανερόν εάν πρόκειται περί προκαταρκτικής ή περί ολοκληρωτικής ενεργείας.
Πάσα προ του χρόνου τούτου επέμβασις δυνατόν να έχη σοβαράς συνέπειας εις βάρος του κρητικού πληθυσμού ως φαίνεται εκ των ανωτέρω επεξηγήσεων.
Η παρούσα παραμένει εν ισχύ μέχρι νεωτέρας διαταγής.
Pr 2R. Υποχρεώνεσθε όπως εντός πέντε (5) ημερών από τις 22-1-1943 ενεργήσητε 1) την εκτύπωσιν του παρόντος (τμήμα εντός εισαγωγικών)
2) την διανομήν αυτού εντός της πόλεως και 3) την αποστολήν αυτού δια παντός ασφαλούς μέσου προς τους πρόεδρους των Κοινοτήτων και τα εγκριτώτερα μέλη εκάστου χωρίου. Πάσα κωλυσιεργία θα ληφθή σοβαρώς υπ’όψιν. Αναφέρετε λήψιν και εκτέλεσιν των ανωτέρων διαταγών».
Σχολιασμός εγγράφου: Η επιστολή έχει ημερομηνία 21 Ιανουαρίου 1943 και αποτελείται από τρεις χειρόγραφες σελίδες διαστάσεων 29Χ20 εκατοστών. Είναι μία εμπιστευτική παραπλανητική Διαταγή των Συμμάχων προς τους Κρήτες και απευθύνεται στον Γιάννη Δραμουντάνη-Στεφανογιάννη.
Οι σύμμαχοι τον καλούν να τη διαμοιράσει σε όλη την επικράτεια της Ανωγειανής Ανταρτικής Ομάδας, στον Μυλοπόταμο αλλά και στην πόλη του Ηρακλείου. Ο Στεφανογιάννης καλείται να αναπαράξει τη διαταγή και να την μοιράσει παντού. Οι σύμμαχοι, θέλοντας να παραπλανήσουν τους Γερμανούς σχετικά με απόβαση στην Κρήτη, έστειλαν αυτή τη διαταγή, η αναπαραγωγή της δε σε πολλές εκατοντάδες αντίγραφα ήταν σίγουρο πως θα γινόταν αντιληπτή από τον εχθρό.
Έτσι η δήθεν απόβαση των συμμάχων θα γινόταν πιστευτή από τους κατακτητές. Η επιστολή βρίσκεται στο αρχείο της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων Α.Ο.Α. και τα στοιχεία της είναι 8/1943.
Μελετώντας τα κατοχικά αρχεία που έχουμε στη διάθεσή μας όπως της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων, διαπιστώνουμε ότι η προσπάθεια παραπλάνησης των Γερμανών για απόβαση στην Κρήτη ξεκινά από το δεύτερο εξάμηνο του έτους 1942. Από τότε οι Βρετανοί αξιωματικοί Σύνδεσμοι που βρίσκονταν στην Κρήτη διαρρέουν ειδήσεις και στέλνουν επιστολές για δήθεν απόβαση συμμαχικών στρατευμάτων και απελευθέρωση της νήσου. Ενδεικτική είναι η παρακάτω επιστολή:
«Αγαπητέ κύριε
Στας εδώ Γερμ. αρχές έφθασε ένα έγγραφο επείγον και εμπιστευτικό του φρουρίου που διατάζη να παρθούν όλα τα μέτρα γιατί αναμένεται σε σύντομο διάστημα Αγγλική επίθεση ενάντια στη Κρήτη. Επίσης διατάζη να εκκενωθούν οι πόλεις χωρίς να ορίζη ημερομηνία. Διατάζη δε η εκκένωση να γίνη δια συναγερμού με όλα τα δυνατά μέσα σειρήνες πυροβολισμοί κ.λ.π. αφού δε ο κόσμος κλεισθή στα σπίτια να συγκεντρωθή όλος ο πληθυσμός και να οδηγηθή έξω της πόλεως ως τόπο συγκέντρωσις για το Ηράκλειο το έγγραφο ορίζη της Μαλάδες –
Στο λιμάνι έφθασαν στις 2 του μηνός 2 επιβατικά πλοία με 500 Γερμ. που κατά τις πληροφορίες έρχονται από τη Σεβαστούπολι επίσης στης 8 έφθασε άλλη νηοπομπή με 1500-2000 Γερμ. 170 περίπου αυτοκίνητα και μοτοσυκλέτες και όλα τους τα εφόδια ακόμα και στρώματα και καρέκλες και αυτοί έρχονται από τη Ρωσσία. Αμέσως μόλις ήρθαν διαμοιράσθηκαν στα διάφορα χωριά της περιφερείας, σήμερα δε πολλοί λίγοι παραμένουν στο Ηράκλειο.
Στο λιμάνι από τη 1-8 έφθασαν περί τα 7 ισπανικά με φορτία βενζίνης βομβών και άλλων πυρομαχικών. Το αεροδρόμιο μας δεν παρουσιάζη μεγάλη κίνησι, εκείνο που παρατηρείται είναι η καθημερινή σχεδόν συντριβή αεροπλάνων κατά την προσγείωσι».
Σχολιασμός εγγράφου: Η επιστολή έχει ημερομηνία 9 Σεπτεμβρίου 1942, είναι γραμμένη σε μία σελίδα διαστάσεων 21Χ16 εκατοστών και απευθύνεται στον Αρχηγό της Α.Ο.Α. Γιάννη Δραμουντάνη Στεφανογιάννη. Βρίσκεται στο αρχείο της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων Α.Ο.Α. και τα στοιχεία της είναι 25/1942. Περιγράφει τον πανικό των Γερμανών σε ενδεχόμενη απόβαση των συμμαχικών στρατευμάτων στην Κρήτη.
Συμπεράσματα
Ο Στρατάρχης Ρόμελ επισκέφτηκε τον νομό Ηρακλείου κατά τη διάρκεια της Κατοχής και δεύτερη φορά, (η πρώτη ήταν στις 24 Οκτωβρίου 1942), το τελευταίο δεκαήμερο του Απριλίου 1943. Σκοπός της επίσκεψης σύμφωνα με το αρχείο της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων Α.Ο.Α., ήταν να λάβει μέρος σε μεγάλη σύσκεψη ανώτερων Γερμανών αξιωματούχων που έγινε στο κινηματοθέατρο ΝΤΟΡΕ της πόλης του Ηρακλείου.
Το θέμα της σύσκεψης ήταν η αντιμετώπιση από τις κατοχικές δυνάμεις ενδεχόμενης απόβασης και απελευθέρωσης της Κρήτης. Την απόβαση, μετά από τις κατευθυνόμενες ειδήσεις των συμμάχων και των Αρχηγών της Κρητικής Αντίστασης που διέρρεαν σκόπιμα από το 1942 για να παραπλανηθούν τα κατοχικά στρατεύματα, ανέμεναν οι κατακτητές στα βόρεια παράλια της Κρήτης.
Εκεί βρίσκονταν οι μεγαλύτερες πόλεις του νησιού αλλά και πολλές παραλίες που επέτρεπαν στρατιωτική απόβαση, σε αντίθεση με τα νότια παράλια της Κρήτης που στο σύνολό τους είναι απόκρημνα και απαγορευτικά για αποβατικά σκάφη.
Ο Αρχηγός Μιχάλης Ακουμιανάκης της Εθνικής Οργάνωσης Δολιοφθοράς Πληροφοριών Ε.Ο.Δ.Π. ανατολικής Κρήτης, καταγράφει στις πληροφορίες του ένα γερμανικό οχυρό μεταξύ Χερσονήσου – Μαλίων με την ονομασία Meullerberg. Αν δεχτούμε την πληροφορία του ενός από τα δύο έγγραφα του αρχείου της ανταρτικής Ομάδος Ανωγείων (με ημερομηνία 17 Απριλίου 1943), που μας πληροφορεί ότι ο Ρόμελ τον Απρίλιο του 1943 πήγε από το Ηράκλειο στα Μάλια, πιθανόν να επισκέφτηκε το οχυρό για να επιθεωρήσει την άμυνα του γερμανικού στρατού και των πυροβόλων του Meullerberg σε ενδεχόμενη συμμαχική απόβαση στην παραλία της Χερσονήσου και των Μαλίων.
O Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι Δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου