Αγάντα Ρόμελ και κερδίσαμε!
Βάστα Ρόμελ και χαθήκαμε!
(Λαϊκές εκφράσεις που κυκλοφορούσαν στις υπαίθριες αγορές λαχανικών Αθηνών και Πειραιώς από τους περιστασιακούς οπωροπώλες για τους αμήχανους Έλληνες μεγαλεμπόρους-μαυραγορίτες, λόγω των παλινδρομικών κινήσεων του Άφρικα Κορπ.
(Σημ.: Όταν τα στρατεύματα του Ρόμελ προήλαυναν στο αφρικανικό μέτωπο, οι τιμές των προϊόντων που διακινούσαν οι μαυραγορίτες ανέβαιναν ή παρέμεναν σταθερές. Όταν οι στρατιώτες του Ρόμελ έχαναν έδαφος ή αντιμετώπιζαν ήττες, οι τιμές των προϊόντων χαμήλωναν, φέρνοντας σε απελπισία τους διακινητές τους.
(Από το βιβλίο του David Irving, Ρόμελ-η αλεπού της ερήμου, σελ. 260).
Τον Ιούλιο του 1944 ο πόλεμος για τη Γερμανία έχει κριθεί. Ήταν πλέον ζήτημα χρόνου η κατάρρευση του Γ΄ Ράιχ. Τον μήνα αυτό συνέβη ένα συνταρακτικό γεγονός. Μια ομάδα Γερμανών αξιωματικών αποπειράται την εξόντωση του Χίτλερ. Η απόπειρα απέτυχε και από τους ιστορικούς γράφεται (χωρίς μέχρι σήμερα να έχει αποδειχθεί) ότι στην απόπειρα κατά του Χίτλερ μετείχε κι ένας δικός του άνθρωπος, ο Στρατάρχης Ρόμελ.
Ο Χίτλερ, αφού πείστηκε από τους συλληφθέντες ότι ο Ρόμελ συμμετείχε, αποφάσισε την ποινή του θανάτου για τον στρατηγό του. Τον καταδίκασε προτείνοντάς του να διαλέξει ο ίδιος τον τρόπο του θανάτου.
Ή θα αυτοκτονούσε με κάψουλα δηλητηρίου κι έτσι δεν θα αμαυρώνονταν το όνομα και η φήμη του, ή θα δικάζονταν σαν προδότης και την εκτέλεσή του θα ακολουθούσε κι η εξόντωση των μελών της οικογενείας του, κηλιδώνοντας τη φήμη και τη δόξα που είχε αποκτήσει στο μέτωπο της Αφρικής. Ο Ρόμελ διάλεξε την αυτοκτονία. Στις 14 Οκτωβρίου 1944, ο Στρατάρχης Ρόμελ, (Αλεπού της Ερήμου), πέφτει νεκρός μετά την κατάποση μιας κάψουλας κυανίου που του προσφέρθηκε από τους απεσταλμένους αξιωματικούς του Χίτλερ.
Ο Στρατάρχης Ρόμελ και οι επιχειρήσεις που διηύθυνε στο μέτωπο της Αφρικής, ιδίως το καλοκαίρι του 1942, έχουν συνδεθεί άμεσα με την Κρήτη. Εκείνο το καλοκαίρι του 1942 ο Στρατάρχης ζητούσε επίμονα και αγωνιωδώς από τον Μουσολίνι και τους Γερμανούς στρατηγούς καύσιμα και εφόδια για την συνέχιση των μαχών. Κι αυτά έπρεπε να στέλλονται από τα αεροδρόμια της Γερμανίας και των κατεχόμενων απ’αυτήν κρατών. Σημαντικό μέρος του ανεφοδιασμού του Ρόμελ, ανάλαβαν τα τρία αεροδρόμια του νομού Ηρακλείου, του Τυμπακίου, του Καστελλίου και της πόλης του Ηρακλείου, καθώς και το αεροδρόμιο Μάλεμε των Χανίων. Έτσι, τα πολεμικά αεροδρόμια της Κρήτης βρίσκονταν αυτό το διάστημα σε μεγάλο αναβρασμό και συνεχή κίνηση.
Το 10ο Σώμα Αεροπορίας (Λούφτκορπς) της Λουτφάβε είχε επιφορτιστεί με τις τακτικές αεροπορικές αποστολές επί του αφρικανικού εδάφους και ιδιαίτερα επ’ωφελεία του Άφρικα Κορπ, αναφέρει στο βιβλίο του ο βιογράφος του Ρόμελ συγγραφέας David Irving, στη σελίδα 317.
Πολλά από τα αεροπλάνα του 10ου Αεροπορικού Σώματος επιχειρούσαν από τα αεροδρόμια του Ηρακλείου, του Καστελλίου Πεδιάδος και του Τυμπακίου.
Εκείνο το καλοκαίρι του 1942, έμεινε στην ιστορία του Καστελλίου ως το καλοκαίρι του νερού και της πατάτας. Εκατοντάδες τόνοι πατατών καθαρίστηκαν από τις Καστελλιανές γυναίκες, τηγανίστηκαν και συσκευάστηκαν σε μικρές ατομικές συσκευασίες. Προορισμός των πατατών ήταν οι στρατιώτες του Ρόμελ στην Αφρική, με τα τεράστια μεταγωγικά αεροπλάνα Me 323 Gigand που προσγειώνονταν και απογειώνονταν με έναν εκκωφαντικό θόρυβο στο διάδρομο του αεροδρομίου. Εκατοντάδες τόνοι νερού από τα γύρω του αεροδρομίου πηγάδια ανασύρθηκαν με τα «γεράνια», συσκευάστηκαν σε μικρά και μεγάλα κάνιστρα και μεταφέρθηκαν στην Αφρική με τα ίδια αεροπλάνα.
Έτσι, μπορεί να ισχυριστεί κανείς χαριτολογώντας, ότι η Κρήτη, μαζί με όλα τα άλλα δεινά που πέρασε στη διάρκεια της Κατοχής, είχε και την ´τιμή να ταΐσει και να ποτίσειª τους Γερμανούς στρατιώτες του Άφρικα Κορπς του Ρόμελ στο αφρικανικό μέτωπο, την περίοδο Ιουνίου-Οκτωβρίου 1942.
Το θάρρος της ανώνυμης Καστελλιανής γυναίκας τους μήνες αυτούς υπήρξε άξιο θαυμασμού. Αποφάσισαν όλες μαζί να παίξουν ένα παιγνίδι στον Ρόμελ και τις στρατιές του. Έβαζαν λίγο περισσότερο αλάτι στις πατάτες, έτσι ώστε η κατανάλωσή τους να επιφέρει γρήγορα τη δίψα.
Και η δίψα στην έρημο της Αφρικής δεν υποφέρεται. Αυτό το μικρό σαμποτάζ των γυναικών του Καστελλίου έγινε γνωστό από τις διηγήσεις των ίδιων των γυναικών που συμμετείχα πολλά χρόνια αργότερα. (Το γεγονός μου διηγήθηκε πολλές φορές η μητέρα μου Μαρία Καλογεράκη – Καρυωτάκη, που κι αυτή, δεκαπεντάχρονο τότε κορίτσι, συμμετείχε στα συνεργεία καθαρισμού των πατατών).
Στη βιβλιογραφία της Αντίστασης, πολλοί συγγραφείς αναφέρουν ότι ο Ρόμελ κατά τη διάρκεια της Κατοχής επισκέφτηκε την Κρήτη. Κάποιοι ερευνητές προσθέτουν την πληροφορία ότι ο Ρόμελ πέρασε από το αεροδρόμιο του Ηρακλείου με προορισμό το Τυμπάκι, αποφεύγοντας την τελευταία στιγμή και απόπειρα εξόντωσής του από βομβαρδισμό συμμαχικών αεροπλάνων.
Οι επισκέψεις του Ρόμελ στην Κρήτη πραγματοποιήθηκαν στις 25 Οκτωβρίου 1942 και το τρίτο δεκαήμερο του Απριλίου του 1943. Αυτό καταγράφεται στη βιογραφία του Στρατάρχη, (από τον βιογράφο του David Irving), σε έξι επιστολές του αρχείου της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων Α.Ο.Α. αλλά και σε πολλές φωτογραφίες των επισκέψεών του.
Η Ανεξάρτητη Ομάδα Ανωγείων, ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1941. Αρχηγός ορίστηκε ο Γιάννης Δραμουντάνης – Στεφανογιάννης και σκοπός της ήταν ο ένοπλος αγώνας για απελευθέρωση, η νίκη των συμμαχικών δυνάμεων και η ήττα του ναζισμού και του φασισμού. Με έδρα τον ορεινό όγκο του Ψηλορείτη και τ’Ανώγεια και κρησφύγετα τα μητάτα των περιοχών Κορακόπετρα, Πετροδολάκια, Αστριώτικο και Μύθια.
Ο Νίκος Σταυρακάκης ή Αεροπόρος, ένα από τα ηγετικά στελέχη της Α.Ο.Α., διατήρησε και διαφύλαξε το αρχείο της Ομάδος. Το αρχείο αποτελείται από εκατοντάδες έγγραφα, χάρτες και φωτογραφίες. Σήμερα, το αρχείο της Α.Ο.Α. φυλάσσεται στον Δήμο Ανωγείων και αποτελεί τεκμήριο μελέτης της περιόδου 1941-1945 για την Αντίσταση της Κρήτης. Ακολουθούν τρία έγγραφα από το παραπάνω αρχείο, όπου γίνεται αναφορά στην παρουσία του Στρατάρχη Ρόμελ στον νομό Ηρακλείου τα έτη 1942 και 1943:
Έγγραφο 1
«…αυτές τις ημέρες χορίς να ξεύρομε θα βγη ο Φρούραρχος και ο αρχιγός Χάρτμαν αρχιγός της αντικατασκοπίας και θα πάνε απανοσήφη και ανγγάραθο για πια δουλιά δεν γνορίζομε συμπληροματικά θα εξεκενώσουν 8 χωριά στην μεσαρά αλά σε πια περιφέρια και για πιους λόγους δεν γνορίζομε
τις προάλες ήχαν ετιμάση να στήλουν του Τσατσαρωνάκη την κόρη στην Έγυπτο.
Η Κεσταμπό έφερε 5 Γερμανίδες για την κατασκοπία μια ξεύρει φαρσί τα Ελληνικά μέχρι τόρα δρουν στο Ηράκλειο.
Ο Ρόμελ ήλθε την 7ην του μηνός στο Ηράκλειο έκαμε 2 ώρες συνεργάσθη και έφυγε.
Η τελευτέα νηοπομπή που ήλθε 6 καράβια στρατό σε άθλια κατάστασι τρόφιμα ρουχισμό πείρε από το Ηράκλειο 3000 στρατό πολλά αυτοκίνητα τανξ ή βαριά τηλεβόλα πιθανή κατεύθυνση ίσως το Τομπρούκ στο Ηράκλειον συγκεντρώνονται από Χανιά Ρέθυμνον και από παντού και τα προορίζουν ασφαλώς για την Έγυπτο…ª.
Σχολιασμός εγγράφου: Το παραπάνω έγγραφο αποτελείται από δύο χειρόγραφες σελίδες με γραφή από τη μία όψη, διαστάσεων 12Χ17 εκατοστών και είναι απόσπασμα επιστολής. Η επιστολή-δελτίο πληροφοριών, στάλθηκε στον Αρχηγό των Ανωγείων Γιάννη Δραμουντάνη-Στεφανογιάννη το έτος 1942 και δεν αναφέρεται η ημέρα και ο μήνας αποστολής. Στο απόσπασμα αυτό της επιστολής δεν υπογράφει ο αποστολέας, το όνομα του οποίου θα υπήρχε στο τέλος της. Όπως διαπιστώνεται, ο επιστολογράφος είναι ακριβής στην πληροφορία της άφιξης του Ρόμελ στο αεροδρόμιο Ηρακλείου, αλλά και στη χρονική διάρκεια που παρέμεινε σ’αυτό. Στην επιστολή, δεν είναι ορθή η ημερομηνία της άφιξής του, (7 του μηνός), που αναφέρει. Το έγγραφο βρίσκεται στο αρχείο της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων.
Ο David Irving στο βιβλίο-βιογραφία του για τον Ρόμελ (σελ. 294-296), γράφει ότι στις 25 Οκτωβρίου 1942 ο Ρόμελ με το ειδικά διαρρυθμισμένο αεροσκάφος Heinkel-111 και πιλότο τον Υποσμηναγό Hermann Giesen, προσγειώνεται στο αεροδρόμιο Ηρακλείου στις 14.45 το μεσημέρι. Την προηγούμενη ημέρα ο Στρατηγός Μοντγκόμερι είχε αρχίσει την τελική αντεπίθεσή του στο αφρικανικό μέτωπο και ο Ρόμελ είχε διαταχθεί το ίδιο βράδυ από τον Χίτλερ να επιστρέψει (από την αναρρωτική άδεια που του είχε δοθεί) και να αναλάβει πάλι τη διοίκηση.
Ο Ρόμελ κατεβαίνει από το αεροπλάνο, παραμένει δύο ώρες στο αεροδρόμιο του Ηρακλείου, συνεργάζεται με τον Πτέραρχο Von Waldau, διοικητή του 10ου Αεροπορικού Σώματος και κατόπιν με άλλο πιο γρήγορο αεροσκάφος (Dornier-217), αναχωρεί για τη Μέση Ανατολή. Στις 17.30 o Ρόμελ φτάνει στο αεροδρόμιο της Qasaba και το ίδιο βράδυ στις 23.25, της 25ης Οκτωβρίου 1942, τα ραδιόφωνα μεταδίδουν το μήνυμα του Στρατάρχη: «Ανέλαβα εκ νέου τη διοίκηση του στρατού-Ρόμελ».
Από την παραπάνω επιστολή του Ανωγειανού αρχείου, παρακολουθούμε τη σπουδή των Γερμανών αξιωματούχων να στείλουν στρατό, αυτοκίνητα, τανξ, τηλεβόλα, τρόφιμα και ρουχισμό με νηοπομπή 6 πλοίων από το λιμάνι του Ηρακλείου στην Αίγυπτο.
Έγγραφο 2
«Ο.Α. 1-12-42 – Πληροφορίαι.
Την παρελθούσαν εβδομάδα 25-11-42 ένα πλοίον 14.000 τόνων εις τον λιμένα Ηρακλείου ξεφόρτωσε οβίδες, βόμβες, βενζίνες τρόφιμα.
Ένα Ισπανικόν υπό το όνομα VICENTE VALENCIA ξεφόρτωσε επίσης πολεμικόν υλικόν έτερον Ισπανικόν αγνώστου ονόματος μετέφερε πολεμικόν υλικόν. Γενικώς ο λιμήν του Ηρακλείου παρουσιάζει μεγάλη κίνησι.
Στο Τυμπάκι πολλά πυροβόλα και πολεμικόν υλικόν. Στο αεροδρόμιον Τυμπακίου έφθασαν αεροπόροι εκ του Ρωσσικού μετώπου.
Η πόλις του Ηρακλείου και πάλιν όψιν πολεμικήν έχει πολυβόλα στους δρόμους ο στρατός εν επιφυλακή. Το VIC. VALEN. αναχώρησε την Πέμπτην 26/11-42 την ιδίαν ημέραν έφθασεν έτερον 12 χιλ. τόνων μετέφερε αυτοκίνητα μικρά καινούρια, πυροβόλα μεγάλου διαμετρήματος μεταφερόμενα επί τροχιάς τανγς και αυτοκίνητα. Έφυγεν αμέσως μετά την εκφόρτωσιν. Εντός της πόλεως εγκαθιστούν μόνιμα πολυβολεία. Μοιράζουν μίαν κουραμάνα εις τρεις στρατιώτες. Μία αποθήκη τροφίμων των Γερμανών εκλάπη και έγιναν συλλήψεις. Ένα εξακινητήριον Γερ. κατέπεσεν επί του αεροδρομίου και κατεστράφη. Από του Τάλως μέχρι της δημοσίας οδού πολλά αντιαεροπορικά με τας σκηνάς του προσωπικού. Λαμβάνουν εκ των οικιών καθίσματα, τραπέζια, ντουλάπες. Ενεφανίσθησαν δια πρώτην φοράν φορτωμένη στη πλάτην ασύρματοι.
Επεσκέφθησαν το Ηράκλειον 26-11-42 οι Ρόμελ, ο Αρχηγό των αεροπορικών δυνάμεων των βαλκανίων και ο στρατιωτικός Δ/τής Δωδεκανήσου συνεσκέπτοντο επί 4ωρον αναχωρούντες δε εκάλεσαν πάντας τους αξιωματικούς της φρουράς Ηρακλείου προς ους είπον ότι ο εχθρός είναι εν όψει και ότι πιστεύουν ότι θα φανούν άξιοι εις την εκτέλεσιν του καθήκοντος και ότι δεν πρέπει να κακομεταχειρίζονται τον άμαχον πληθυσμόν εκτός όταν αντιληφθούν ότι μάχεται κατ’αυτών. Αναχώρησαν αεροπορικώς την 4ην απογευματινήν της 26-11-42.
Καθ’εκάστην νύκτα φθάνουν πλοία ξεφορτώνουν ότι μπορούν και αναχωρούν προς Δία και Ρογδιά δια να μην …(η επιστολή στο σημείο αυτό διακόπτεται)».
Σχολιασμός εγγράφου: Το έγγραφο αποτελείται από δύο χειρόγραφες σελίδες με γραφή από τη μία όψη, διαστάσεων 20Χ15 εκατ. Η επιστολή-δελτίο πληροφοριών στάλθηκε στον Αρχηγό Ανωγείων Γιάννη Δραμουντάνη-Στεφανογιάννη την 1η Δεκεμβρίου 1942 και αναφέρει την άφιξη και αναχώρηση του Ρόμελ από το αεροδρόμιο Ηρακλείου. Οι πληροφορίες είναι ακριβείς, αλλά την ημερομηνία της άφιξης του Στρατάρχη Ρόμελ στο Ηράκλειο την καταγράφει ένα μήνα αργότερα. Γνωρίζουμε ότι ο Ρόμελ επισκέφτηκε την Κρήτη στις 25 Οκτωβρίου και όχι στις 26 Νοεμβρίου 1942.
Ο Αρχηγός της Α.Ο.Α. Γιάννης Δραμουντάνης-Στεφανογιάννης προώθησε τις πληροφορίες στο συμμαχικό κλιμάκιο ασυρμάτου και στον υπεύθυνο Τομ Ταμπάμπιν. Η επιστολή βρίσκεται στο αρχείο της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων με στοιχεία 49/1942 και εκτός των πληροφοριών για τον Ρόμελ, καταγράφει και τη συστηματική μεταφορά πολεμικού υλικού στο λιμάνι του Ηρακλείου με τελικό προορισμό τη στρατιά του Ρόμελ στην Αφρική.
Έγγραφο 3
«Αγαπητέ Μηχάλη Για σου. Σήμερα έλαβα το γράμμα σου. Έλαβα γνώσην τα γραφόμενά σου. Την Δευτέραν που πέρασεν μερική φάλαγγες. Την Τετάρτην επέστρεψεν επήγαν μέχρη την Σητείαν στην επιστροφήν λίγο παρακάτω από το φόρον ένα Τεθωρακισμένω αυτοκίνιτο επλάκωσε ένα μοτοσυκλέτο ένας Ανθυπολοχαγός επιτόπου έμινε την επαύριον εσκοτόθηκε και ο άλλος.
Την Δευτέραν ήρθε ο Ρόμελ στα Μάλια, αφού παρέμινεν επί 4 ώρες μετά ανεχώρησεν για Μυτιλήνη.
Απ’εδώ εληγόστευσεν πάρα πολύ χθες βράδη είπε ένας ότη όλοι θα φύγωμεν θα αφήσομεν τους Ιταλούς πάντες στα χωριά τραβήχθηκαν.
Τα νέα χθες βραδινό ουδέ αξιόλογον Γερ. Ιταλ. έκαμεν αντεπίθεσιν εναντίον της 1ης Στρατειάς για να ανακαταλάβουν υψώματα αλλά τίποτες δεν κατόρθωσαν.
βομβαρδισμός Ιταλίας Γερμανίας.
για τους Αντάρτας της Μακεδωνείας το πώς εφοδιάζοντε από τα χωριά.
Ρωσσικόν πυροβολικόν βάλλη στην Νόβοροσίσκην.
Με τον Σκουλάν σου στέλνω 5 οκ. Αλεύρη Κάμε μία πήτα το οποίον είναι απόδωση της …(δυσανάγνωστη λέξη)
Έχετε τα δέοντα από την οικογένειάν μου χερετισμούς σε όλους τους φοίλους
Σας χερετώ Αδερφικός
Μαρία-Ανδρέας θέλουν να τους εγράφης».
Σχολιασμός εγγράφου: Η επιστολή έχει ημερομηνία 17 Απριλίου 1943, είναι χειρόγραφη και απευθύνεται στον ηγετικό μέλος της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων Α.Ο.Α. Χριστομιχάλη Ξυλούρη. Την επιστολή στέλνει από το Ηράκλειο, ο κατάσκοπος της Ανωγειανής Ομάδας Βασίλης Ραφτόπουλος, ένας από τους ανθρώπους που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στη διάρκεια της Κατοχής. Αποτελείται από δύο σελίδες διαστάσεων 19Χ14 εκατ. Στην επιστολή αναφέρεται ότι ο Ρόμελ έφτασε στην Κρήτη τον Απρίλιο του 1943, πήγε στα Μάλια και κατόπιν αναχώρησε για τη Μυτιλήνη. Είναι κατά τον επιστολογράφο Βασίλη Ραφτόπουλο η δεύτερη επίσκεψη του Ρόμελ στην Κρήτη, που επικεντρώθηκε στη μετάβασή του στα Μάλια. Η επιστολή βρίσκεται στο αρχείο της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων με στοιχεία 25/1943.
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου Πεδιάδος