Στο ανέκδοτο Αρχείο της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων ΑΟΑ βρίσκεται ένα έγγραφο που υπογράφουν οι καπετάνιοι Μανόλης Μπαντουβάς και Γιώργης Πετρακογιώργης.
Τα στοιχεία του εγγράφου είναι 38/1942 και ημερομηνία αποστολής του ο Οκτώβριος του 1942. Οι Αρχηγοί απευθύνονται στους προέδρους των Κοινοτήτων των χωριών Ζωνιανά, Ανώγεια και Λιβάδια Μυλοποτάμου. Αφορά σκληρή προειδοποίηση προς τους ζωοκλέφτες, που είχαν γίνει μάστιγα τα πρώτα χρόνια της Κατοχής, με οδυνηρά αποτελέσματα για τους άντρες της Κρητικής Αντίστασης.
Όπως αναφέρει ο πρώην Υπουργός Κωνσταντίνος Ι. Μπαντουβάς (γιος του Καπετάν Μπαντουβογιάννη και υπαρχηγού της Οργάνωσης του Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά), κάποιοι από τους κτηνοτρόφους στην ενδοχώρας της Κρήτης που έχαναν τα ζώα τους, απευθύνονταν στις Κατοχικές αρχές. Μικτά αποσπάσματα από Γερμανούς και Έλληνες χωροφύλακες έβγαιναν συχνά τη νύχτα στην ύπαιθρο με αποτέλεσμα πολλές φορές να πέφτουν στις ενέδρες οι άντρες της Αντίστασης, που καμιά σχέση δεν είχαν με ζωοκλοπές.
Τα ορεινά συγκροτήματα της Κρήτης, τα Λασιθιώτικα βουνά, ο Ψηλορείτης, τα Λευκά Όρη, εκείνη τη μαύρη περίοδο της σκλαβιάς, ήταν το καταφύγιο των ένοπλων ανταρτών, των ομάδων του Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά, του Καπετάν Πετρακογιώργη, του Αντώνη Γρηγοράκη-Σατανά, της Ανωγειανής Ομάδας του Γιάννη Δραμουντάνη-Στεφανογιάννη και του ΕΑΜ.
Ένα άλλο πλήγμα για την Κρητική Αντίσταση ήταν ότι οι κτηνοτρόφοι και γενικά οι Κρητικοί πολλές φορές απέδιδαν τις ζωοκλοπές των ποιμνίων τους στους ίδιους τους Αντιστασιακούς ή σε γνωστούς τους που οι ίδιοι ενημέρωναν και αφαιρούσαν τα κοπάδια τους. Μ’αυτόν τον τρόπο απαξιωνόταν η Αντίσταση και δημιουργούνταν σκιές στον ένοπλο αντιφασιστικό Αγώνα των Κρητών πατριωτών.
Διατηρώντας την ορθογραφία και τη σύνταξη του πρωτότυπου εγγράφου που υπογράφουν οι Αρχηγοί Μπαντουβάς και Πετρακογιώργης, διαβάζουμε τα εξής:
“Οκτώβριος 1942 …Προς
Τας Κοινότητας
Ανωγείων, Ζωνιανών, Λιβαδίων Μυλοποτάμου
Κύριε Πρόεδρε. Υποβάλλομεν μίαν θερμήν παράκλησιν την οποίαν σας παρακαλούμεν να προσέξεται και να μεταδόσεται έκαστος εις την κοινότητάν του.
Από την εποχήν της κατοχής της Κρήτης υπό των Γερμανών ήρχισε να διαμορφώνεται μία κατάστασις αναρχίας και ειδικώς εις την ζωοκλοπήν. Το ζήτημα της αναρχίας το περιφρούρησαν αι Γερμανικαί Αρχαί λόγω του ειδικού των συμφέροντος. Το ζήτημα όμως της ζωοκλοπής μάλλον το ηυνόησαν. Εξελίσσεται λοιπόν κατά πολύν επικύνδυνον τρόπον εις βάρος όλου του συνόλου των Κατοίκων της Κρήτης.
Τελευταία δε έχει φθάσει εις τοιούτον σημείον πολύ επικύνδυνον και ήρχεισεν η κοινωνία να επιδίδη μομφήν και ευθύνην εις τους επαναστάτας λέγοντας άλλωτε μεν ότι τη υποκινήσει και υποδείξει αυτών ενεργούνται αι ζωοκλοπαί άλλωτε δε ότι τα ίδια πρόσωπα των Επαναστατών ενεργούν τας ζωοκλοπάς. Το ζήτημα αυτό εκτός του ότι προξενεί τεραστίας και ανυπολογίστους καταστροφάς εις το σύνολον.
Ειδικότερον όπως παρουσιάζεται μας θίγει ηθικώς και προξενεί μεγίστην επίδρασιν εις την κοινήν αντίληψιν δια το ζήτημα του αγώνος δια τον οποίον ημείς αγωνιζόμεθα.
Σας δηλώνομεν ρητώς και κατηγορηματικώς ότι είμεθα αποφασισμένοι να ευρεθώμεν αντιμέτωποι και να κτυπίσωμεν και να σκοτώσωμεν οιονδήποτε άνθρωπον ο οποίος θα συληφθή ένοπλος χωρίς να δυνηθή να παρουσιάση τ’απαραίτητα δικαιολογητικά. Όπως δε γνωρίζεται ένοπλοι υπάρχουν μόνο επαναστάται σήμερον.
Πλείστοι όμως εκ των ζωοκλεπτών οπλοφορούν και κατά συνέπειαν η κοινωνία δικαίως κατεφέρεται εναντίον των επαναστατών και δεν είναι βεβαίως δυνατόν ν’ανεχθούμεν μίαν τοιαύτην κατηγορίαν η οποία μας φέρει εις την ανάγκην να έλθωμεν εις προστριβήν με αδελφούς μας των οποίων έχομεν την ανάγκη της κοινής συνεργασίας δια τον κοινόν αγώναν τον οποίον σήμερον αντιμετωπίζομεν.
Πρέπει όμως να γνωρίζεται έκαστος εξ’υμών εις την κοινότητάν του και ειδικώς εις τους ενδιαφερομένους ότι είναι εξ’ίσου εγκληματίαι οι διαπράττοντες ζωοκλοπήν σήμερον με τους συνεργάτας των Γερμανών και ότι είμεθα υποχρεωμένοι σήμερον μεν να τους αντιμετωπίσωμεν δια των όπλων αλλά και μετά την αποκατάστασιν να επιμείνομεν δια την εξόντωσιν του στοιχείου τούτου.
Ευελπιστούντες ότι η παράκλησίς μας θα γίνη αποδεκτή
Διατελούμεν.
Γ. Πετρακογιώργης, Μ. Μπαντουβάς».
Παρατηρήσεις-Σχόλια:
Α. Το παραπάνω έγγραφο υπογράφουν και οι δύο καπετάνιοι, Μανόλης Μπαντουβάς και Γιώργης Πετράκης – Πετρακογιώργης, όπως διακρίνονται οι υπογραφές τους στο πρωτότυπο. Το έγγραφο είναι καλογραμμένο και διατηρείται σε καλή κατάσταση στο Ανωγειανό αρχείο. Η εκτίμησή μας για την ακριβή ημερομηνία του, είναι ότι στάλθηκε το πρώτο δεκαήμερο του Οκτωβρίου 1942, με την κάθοδο των κτηνοτρόφων και των κοπαδιών τους από τα ορεινά στα πεδινά της Κρήτης.
Β. Πρόεδρος των Ανωγείων το παραπάνω διάστημα και παραλήπτης του εγγράφου ήταν ο Ιωάννης Σμπώκος ή Μπατζογιάννης. Έγινε Πρόεδρος των Ανωγείων μετά τη σύλληψη του Προέδρου Νικολάου Σταυρακάκη-Αεροπόρου στις 24 Ιανουαρίου 1942 και την απόλυσή του από τις φυλακές του Ηρακλείου, τον Μάρτιο του 1942.
Ο Μπατζογιάννης ανέλαβε καθήκοντα Προέδρου με τη σύμφωνη γνώμη του Αρχηγού Στεφανογιάννη και των μελών της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων, αφού ο Νικόλαος Σταυρακάκης δεν μπορούσε, καθ’ότι επισημασμένος από τις κατοχικές αρχές να παραμείνει στα καθήκοντά του.
Ο Ιωάννης Σμπώκος ή Μπατζογιάννης, θερμός πατριώτης και αντιστασιακός, παρέδωσε το παρακάτω έγγραφο των καπεταναίων Μπαντουβά και Πετρακογιώργη στον Αρχηγό Στεφανογιάννη και με τον τρόπο αυτό διασώθηκε και βρίσκεται σήμερα στο Ανωγειανό αρχείο.
Γ. Όταν η μάστιγα της ζωοκλοπής είχε επεκταθεί σ’ολόκληρη την Κρήτη και αποτελούσε πλέον πρόβλημα για τον πληθυσμό του νησιού, ο Διοικητής του Φρουρίου Κρήτης στρατηγός Αντρέ, εξέδωσε σκληρή διαταγή με ημερομηνία 16 Ιανουαρίου 1943, (τρεις μήνες μετά την επιστολή των καπετάνιων Μπαντουβά-Πετρακογιώργη), η οποία ανέφερε: ´«…η ζωοκλοπή εις την Κρήτη αποτελεί μια μάστιγα ήδη από του καιρού της ειρήνης.
Κατά τον πόλεμον αι ζωοκλοπαί, δια την παρεμπόδισιν των οποίων ο Ελληνικός πληθυσμός ενδιαφέρεται τα μέγιστα, ηυξήθησαν σημαντικώς. Δια την διατήρησιν της τάξεως και της ασφαλείας αι Γερμανικαί δυνάμεις κατοχής θεωρούν σκόπιμον, όπως δι’αυστηροτάτων ποινών πατάξουν το κακόν τούτο. Δια τούτο ο Διοικητής του Φρουρίου Κρήτης εκδίδει επί τη βάσει της απονεμηθείσης αυτώ εξουσιοδοτήσεως την κάτωθι Διαταγή
- Όστις εις την περιοχήν της Κρήτης κλέπτει ζώα είτε ως μέλος συμμορίας, είτε ως ληστής είτε ως διαρρήκτης, είτε ως καθ’υποτροπήν ζωοκλέπτης, τιμωρείται δια της ποινής του θανάτου. Εις ελαφροτέρας περιπτώσεις δυνατόν να καταδικασθή εις ειρκτήν, πρόσκαιρα δεσμά ή φυλάκισιν. Η παρούσα αφορά κλοπήν ίππων, παντός είδους βοών, ημιόνων, όνων, προβάτων, αιγών και χοίρων.
- Τα παρά τον κλέπτη ανευρισκόμενα ζώα αποδίδονται εις τον ιδιοκτήτην. Εκ των ανευρεθέντων τούτων ζώων μέχρι 10% δύνανται να παραχωρηθούν ως ανταμοιβή εις τους Γερμανούς ή Έλληνας τους εν τη εκτελέσει αστυνομικής υπηρεσίας συνεργασθέντας κατά την ανακάλυψιν της πράξεως.
- Αι Ελληνικαί (ποινικαί) Δικαστικαί Αρχαί δέον να υποβάλωσι προς έλεγχον εις το Στρατοδικείον του Διοικητού Φρουρίου Κρήτης εις Χανιά τας μηνύσεις και τας δικογραφίας σχετικάς με ζωοκλοπάς.
Η ισχύς της παρούσης άρχεται από 20-1-1943.
Διοικητής Φρουρίου Κρήτης».
Δ. Οι καπετάνιοι Μανόλης Μπαντουβάς και Γιώργης Πετρακογιώργης έπρεπε να βρουν τρόπο να προστατέψουν τους κτηνοτρόφους της Κρήτης από τη μάστιγα της ζωοκλοπής, οι οποίοι και περιέθαλπαν την Αντίσταση τροφοδοτώντας τους αντάρτες πάνω στα Κρητικά βουνά όλα τα χρόνια της σκλαβιάς. Ο Γιάννης Μουρέλος γράφει για τους βοσκούς: «…αλλά μέσα στους πιο αγνούς και τίμιους Έλληνες πρέπει να καταταχτούν οι βοσκοί της Κρήτης.
Ο αγώνας της αντιστάσεως χρωστά στους βοσκούς της Κρήτης το μεγαλύτερο ποσοστό της επιτυχίας του. Ο Άγγλος ταγματάρχης Λη-Φέρμορ, μιλώντας για τη μεγάλη συμβολή των Κρητικών βοσκών στον αγώνα, προτείνει να κόψει η Αγγλία ένα ειδικό βοσκοπαράσημο, για να στολίσει τα στήθια των παλικαριών αυτών πούδωκαν το παν για τον Εθνικό αγώνα…
…εγνώρισα βοσκούς που είχαν πάνω από χίλια πρόβατα, που τα διάθεσαν όλα χωρίς να κρατήσουν μήτε ένα. Άλλοι πάλι εκτός από το κοπάδι τους με χίλια πρόβατα διέθεσαν και δέκα χιλιάδες οκάδες τυρί και δώδεκα χιλιάδες οκάδες λάδι, δηλαδή μια ολόκληρη περιουσία που δεν μπορεί πια να ξαναγίνει κι αν ολόκληρη πολύανδρη οικογένεια δουλεύει ολόκληρη ζωή…
…τα ονόματα των βοσκών αυτών που τιμούν την Κρήτη και γενικά την Ελλάδα, πρέπει να τ’αναφέρομε γιατί έχουν δικαιώματα απόλυτα μιας εξαιρετικής θέσης στην ιστορία του μεγάλου Κρητικού αγώνα.
Από τα ονόματα που κατορθώσαμε να μαζέψομε παραθέτομε τα παρακάτω και λυπούμαστε που δεν μπορούμε ν’αναφέρομε όλους εκείνους που έδωκαν την περιουσία και τη ζωή τους στον αγώνα. Στη Σύμη της Βιάννου οι αδελφοί Μιχ. και Γεώργ. Βουργάκης, που έδωκαν τα πάντα, ο Αδάμ Κρασανάκης από τον Άγιο Γεώργιο Λασιθίου, που διάθεσε χίλια αιγοπρόβατα κι όσες χιλιάδες οκάδες τυρί είχε.
Μα και τ’αδέρφια του Νικόλαος, Γρηγόριος και Γεώργιος πρόσφεραν ότι είχαν και χρησίμευσαν και για αγγελιοφόροι και σύνδεσμοι, όπως χρησίμευσαν και οι βοσκοί της Βιάννου Γεώργιος και Εμμανουήλ Βροντινοί, ο Πετροχαραλάμπης που κι αυτός και ο γιος του τουφεκίστηκαν από τους Γερμανούς, ο Διαμαντ. και Κωνστ. Καραγεωργάκης, ο Νίκος και Αθανάσιος Ραπτάκης, ο Γ. Αμυγδαλινός ή Σταυρακάκης, ο Εμμαν. Ζαμπετάκης απ’το Λασίθι, ως και οι Εμμ. και Κωνστ. Στραταντωνάκης, Ματθαίος Καμπάκης, Παύλος Χριστοφάκης, Β. Βισκαδουράκης, Δ. Τζιράκης από την Έμπαρο, οι Αρ. Ψαράκης και Εμ. Ψαράκης που τουφεκίστηκε από τους Γερμανούς.
Από την Πεδιάδα και το Μονοφάτσι οι Βασίλης Κωνιός, Ιωάννης Σηφάκης ή Σηφογιάννης, Κυριάκος Ψαράκης, Κουρλετάκης, από το Γιούχτα ο Στ. Ξενάκης, ο Στυλ. Σαμαρείτης που τουφεκίστηκε, ο Γ. Μαραζάκης κι ο Γ. Μαθιουδάκης.
Η αυθόρμητη αυτή προσφορά και ενίσχυση του αγώνα δεν περιορίστηκε μόνο στους παραπάνω, αλλά ήταν γενική από όλους τους βοσκούς της Κρήτης, που μ’όλη την ψυχή τους ζητούσαν ευκαιρία να ενισχύσουν τ’ανταρτικά σώματα και τους Άγγλους πούχαν σκορπίσει στα βουνά».
(πηγή: Γιάννης Μουρέλος, «Η μάχη της Κρήτης» Β΄ έκδοση, Ηράκλειο 1950, κεφάλαιο ì«Οι περίφημοι βοσκοί», σελ. 743-744).
Ε. Αυτό που φοβούνται περισσότερο οι Αρχηγοί Μπαντουβάς-Πετρακογιώργης, είναι να μην κατηγορηθούν οι αντιστασιακοί της Κρήτης ως υπεύθυνοι των ζωοκλοπών και με τον τρόπο αυτό, (που έντεχνα διέδιδαν και λίγοι ευτυχώς επιλήσμονες του όρκου προς την πατρίδα τους Έλληνες χωροφύλακες), απαξιωθεί το αντάρτικο.
Γι’αυτό τοποθετούν το αδίκημα της ζωοκλοπής στην πρώτη βαθμίδα αδικημάτων, ενημερώνουν ότι οι ζωοκλέφτες θα τύχουν της θανατικής ποινής και τους εξισώνουν με τους συνεργάτες των Γερμανών.
ΣΤ. Πολλές φορές στη διάρκεια του αντιστασιακού αγώνα, ο αριθμός των προβάτων χρησιμοποιήθηκε παραπλανητικά, σε έγγραφα για τη μεταφορά πληροφοριών. Όπως στο παρακάτω έγγραφο:
«27/3/43, Αγαπητέ Γιάννη
Σας παρακαλώ να ειδοποιήσητε τον Μιχάλην ότι αν έχη εκείνος χρήματα να στείλη ν’αγοράσωμεν αρνιά για το Πάσχα από το Κάτω Μυλοπόταμο που είναι καλοθρεμένα και πατάνε οκάδες και θα αφήσουν αρκετόν κέρδος.
Μου είπαν ότι εις Χουμέρι είναι 150 εις Πέραμα 184 εις Αγγελιανά 35 εις … 200 εις Γαράζο 210 εις Μαργαρίτες 180 εις Επισκοπήν 170 το όλον δηλαδή 990 Ελπίζω ότι έχω ακρίβειαν.
Με αδελφικήν αγάπην Γεώργιος Κόχρης».
Τα στοιχεία του εγγράφου είναι 14/1943, τόμος Α΄, Αρχείο Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων. Φορά επιστολή του Γεωργίου Κόχρη προς τον Αρχηγό Ανωγείων και Άνω Μυλοποτάμου Γιάννη Δραμουντάνη-Στεφανογιάννη.
Η επιστολή βέβαια δεν αναφέρεται σε πρόβατα αλλά ο αριθμός τους και τα χωριά που αντιστοιχούν έχουν ένα συμβολισμό. Ίσως ο επιστολέας να αναφέρεται σε κρυφό αριθμό όπλων που διαθέτει κάθε χωριό ή το πιθανότερο σε αριθμό ενόπλων ανδρών (κατά τα χωριά που καταγράφονται στην επιστολή). Οι άντρες αυτοί, θα ενταχθούν στην Ανεξάρτητη Ομάδα Ανωγείων και Άνω Μυλοποτάμου όταν τους ζητηθεί. Δεν πρέπει να ξεχνούμε πως τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο 1943, οι φήμες για απόβαση των συμμάχων στην Κρήτη οργίαζαν και ο Αρχηγός Στεφανογιάννης, παρά τη ρητή διάψευση του Τομ Ταμπάμπιν, ετοιμάζεται γι’αυτό το ενδεχόμενο.
Στο τέλος της επιστολής διακρίνουμε και την αγωνία του επιστολογράφου. Αφού δίδει ένα αριθμό 990 ìπροβάτων», τελειώνει με τη φράση …ελπίζω ότι έχω ακρίβειαν… Ο Μιχάλης που αναφέρεται στην επιστολή ως ο αγοραστής των ì«προβάτων» είναι ή ο Υπαρχηγός της Ανεξάρτητης Ομάδας Ανωγείων Χριστομιχάλης Ξυλούρης ή ο Βρετανός αξιωματικός Σύνδεσμος Πάτρικ Λη Φέρμορ που είχε το ψευδώνυμο Μιχάλης.
Ζ. Το παραπάνω έγγραφο που υπογράφουν από κοινού οι Αρχηγοί Μπαντουβάς και Πετρακογιώργης, αποδεικνύει την άριστη και αρμονική συνεργασία που είχαν καθ’όλη τη διάρκεια της υποδούλωσης από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής οι δυο πρωτοκαπετάνιοι του αντιφασιστικού αγώνα.
Η. Παρατηρούμε ότι και η διαταγή του Γερμανού Διοικητή Κρήτης Στρατηγού Αντρέ, ορίζει για τη ζωοκλοπή την θανατική ποινή εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων (ελαφρύτερες περιπτώσεις τις ονομάζει). Καθορίζει και το είδος των ζώων που αφαιρούν οι ζωοκλέφτες και είναι τα άλογα, τα μουλάρια, τα βόδια, τα γαϊδούρια, τα πρόβατα, οι αίγες και τα γουρούνια.
Θ. Τα κλεμμένα ζώα που ανακαλύπτουν οι διωκτικές αρχές, γερμανικές και ελληνικές, αποδίδονται στον ιδιοκτήτη τους. Απ’αυτά, το 10% παραχωρείται ως αμοιβή στις γερμανικές ή ελληνικές αρχές, καθώς και στους καταδότες της πράξης.
Ι. Ο διοικητής Κρήτης στρατηγός Αντρέ, με τη διαταγή του υποχρεώνει την Ελληνική Χωροφυλακή να στέλνει τις δικογραφίες των ζωοκλοπών στο γερμανικό στρατοδικείο που εδρεύει στα Χανιά. Ήταν συνηθισμένο, οι επικεφαλής των Διοικήσεων Χωροφυλακής των σταθμών της Κρήτης, γνωρίζοντας τις αυστηρές ποινές για τους ζωοκλέφτες, να αποκρύπτουν από τις κατοχικές αρχές πολλές υποθέσεις.
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου Πεδιάδος