Ως πρόσωπα και ως κοινωνία μένουμε άφωνοι και εννεοί, μπροστά στη νέα πραγματικότητα. Θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε μονολεκτικά ως πραγματικότητα του “μετά”, με όλες τις εκφάνσεις της. Πολιτική, επιστημονική, οικονομική και πολιτισμική πραγματικότητα. Ζούμε, δηλαδή, σήμερα τη μετα-πραγματικότητα. Πολιτισμικά οδηγηθήκαμε στην αντιπνευματικότητα της εποχής και, με την τεχνική της “αποδόμησης”, στη μετανεωτερικότητα και στο μεταμοντέρνο.
Έχουμε, τοιουτοτρόπως, απομακρυνθεί από τον ελληνικό και ευρωπαϊκό πολιτισμό, απωλέσαμε το βίωμα το εσωτερικό της ψυχής, το ήθος, τις αρχές του Διαφωτισμού και τον ανθρωπισμό, την ισορροπία συναισθήματος και λόγου, της λογικής. Ο λόγος, όμως, στις μέρες μας, στον δυτικό, φιλελεύθερο κόσμο, ως άκρατη λογική, έφθασε να υπηρετεί τα δικαιώματα του ατόμου, τον δικαιωματισμό, αντίθετο στην αλληλεγγύη του Διαφωτισμού. Με το “anything goes”, όλα είναι θεμιτά στον απάνθρωπο μεταμοντερνισμό. Χωρίς, δηλαδή, τη συναντίληψη για τον άλλο, το διπλανό μας, και ταυτόχρονα το σύνολο των ανθρώπινων δικαιωμάτων, τον ανθρωπισμό, τις αξίες και τις δημοκρατικές παραδόσεις του. Ταυτοχρόνως, οδηγηθήκαμε στον υπερ-καταναλωτισμό του ατόμου, παραλλήλως με τον υπερ-πλουτισμό των ολίγων εις βάρος των πολλών, επιφέροντας, συνακόλουθα, την καταστροφή και της φύσης.
Η συγκέντρωση αυτή του πλούτου στα χέρια μιας elite, της ολιγαρχίας, οδηγεί στο φαινόμενο της μετα-πολιτικής, με την εμφάνιση του λαϊκισμού και, εξ αντιδράσεως σ’ αυτόν, των συγκεντρωτικών αντιδημοκρατικών, πολιτικών μορφών, που αργά ή γρήγορα οδηγούν σε παγκόσμια σχήματα οικονομικής και συγκεντρωτικής, οικουμενικής εξουσίας. Σε μια νέα μορφή, δηλαδή, μετα-οικονομίας των ολίγων και απολυταρχικής, παγκόσμιας και οικουμενικής, μετα-πολιτικής κυβέρνησης και εξουσίας πρωτόγνωρης. Ως βάση του νέου οικονομικού και πολιτικού εποικοδομήματος είναι η αμφισβήτηση της αντικειμενικής αλήθειας, με την εμφάνιση της μετα-αλήθειας. Της “αλήθειας” του κάθε ενός, κατά το δοκούν, που τρέφει ανεπαισθήτως τον πολιτικό εκφασισμό της κοινωνίας. Και δεν αρκούν όλα αυτά τα “μετά”. Φθάσαμε στη μετα-αλήθεια της επιστήμης.
Τη φαινομενολογία των Μ.Μ.Ε. και της εκ τούτων εικόνας, την ηλεκτρονική μετα-πραγματικότητα των fake news, της ψευδούς πραγματικότητας. Mε κορύφωση την εφαρμοσμένη πλέον μορφή του μετα-ανθρώπου, των ανθρωποειδών, με την τεχνητή νοημοσύνη, διά μέσου της τεχνολογίας, που απευχόμεθα να μην αυτονομηθούν και οδηγήσουν στην υποταγή και εξαφάνιση του ίδιου του ανθρώπινου είδους. Όλα τα παραπάνω οδηγούν το ανθρώπινο γένος σε νέες μορφές φοβικής υποδούλωσης, τις οποίες οι γνωστοί τρόποι αντίστασης, διαδηλώσεις, ένοπλα κινήματα και επαναστάσεις αδυνατούν να αντιμετωπίσουν. Ένας δρόμος υπάρχει, κατά την άποψή μας.
Η πολιτιστική, ειρηνική επανάσταση, αντίσταση θα τη λέγαμε, της τέχνης και ειδικότερα της ποίησης, με τη συνοδεία της μουσικής και απεικόνιση καλλιτεχνική. Για να υπάρξει, όμως, ειρηνική επανάσταση της ποίησης και της μουσικής είναι απαραίτητο να αρχίσουμε να στοχαζόμαστε και να ποιούμε ποίηση, όχι με τη λογική αλλά με την καρδιά, με μια “κατάβαση εν την καρδία”, θα λέγαμε, όχι μόνο οι δημιουργοί αλλά και οι αναγνώστες. Στοχαζόμαστε και δρούμε με την καρδιά σημαίνει ότι με τη διαλεκτική των σκέψεών μας περιορίζουμε τους λογισμούς μας, δηλαδή τον ατομικισμό, θέτοντας τον εαυτό μας ενορατικά, ποιητικά και ενεργητικά, αγαπητικά, στην υπηρεσία του συνόλου. Και όταν συντελείται η όλη διαδικασία και πράξη, καταλήγει στο “όπου ο θησαυρός υμών εκεί έσται και η καρδία υμών” (Ματθ., 6, 21).
Κατάσταση που βιώνουν οι ερωτευμένοι και οι ασκητές τής καθ’ ημάς Ορθόδοξης Ανατολής, ως ενόραση, διαδικασία φωτισμού. Στοχαζόμενοι, λοιπόν, ποιητικά με την καρδιά, προσπαθήσαμε να εξεικονίσουμε βιωματικά την ποιητική σύνθεση “Τα άλογα καλπάζουν αχαλίνωτα”. Με την αναψηλάφηση των αρχαιοελληνικών, βυζαντινών, νεοελληνικών αξιών και παθημάτων, αλλά και του Διαφωτισμού τις “αξίες”, την ελευθερία, τον έρωτα, τη δικαιοσύνη, τη Δημοκρατία. Σε συνάρτηση με τους αγώνες του λαού μας για την απόκτησή τους, διαχρονικά.
Με ένα, θα λέγαμε “novum organum”, την ποίηση και τη μουσικότητά της. Βασικό εκφραστικό στοιχείο του νέου ποιητικού οργάνου είναι η άλλη ευγενική μορφή, η καλλιτεχνική εξεικόνιση της ποιητικής σύνθεσής μας από τον φίλο, αξιόλογο ζωγράφο Μανώλη Σαριδάκη. Οδηγούμεθα, λοιπόν, κατά την άποψή μας, σε νέες μορφές πολιτισμικού αγώνα, στις οποίες μορφές οι άλλες επαναστάσεις και αντιστάσεις αδυνατούν να βρουν σήμερα εφαρμογή. Τη νέα ειρηνική επανάσταση της ποίησης, που οδηγεί στην ελευθερία των ψυχών και των σωμάτων, τη δικαιοσύνη, την ελευθερία, τον έρωτα, τη διάσωση της φύσης και της δημοκρατίας.
Στις 24 Οκτωβρίου 1963, όταν η Σουηδική Ακαδημία ανακοίνωσε τη βράβευση του Σεφέρη, όντας ο ίδιος ασθενής στο σπίτι του, είπε μεταξύ άλλων ότι: “Η σημερινή ανθρωπότητα χρειάζεται και την ποίηση”. Παραφράζοντας ελαφρά τη ρήση του, μπορούμε να πούμε ότι στην εποχή του “μετά”, “η σημερινή ανθρωπότητα χρειάζεται την ποίηση”. Ήδη, από το 1974, σε ένα ευσύνοπτο δοκίμιο που κυκλοφόρησε εκ μέρους μας, επ’ ευκαιρία της βράβευσής μας, τιμητικά, από το Δήμο Ηρακλείου, με το λογοτεχνικό βραβείο “Νίκος Καζαντζάκης”, με τίτλο “Ο χωρόχρονος, ο μύστης, ο ποιητής”, γινόταν λόγος σ’ αυτό για το ποιητικό ταξίδι του ποιητή στο υποσυνείδητο, ενώ, στην τωρινή σύνθεσή μας, στην καρδιά, όπως: “Τσιμπολογώντας την καρδιά τους”, “φύλλα της καρδιάς”, “αντάρτισσα καρδιά”, κ.λπ. Στο δοκίμιό μας, λοιπόν, αναφέραμε τότε, μεταξύ των άλλων, κατά λέξη: “Η ταξιδιωτική περιπέτεια με τη μορφή του μαγικού χορού στον αρνητικό χώρο του υποσυνειδήτου, τον αντιχώρο, και στη διάσταση του χρόνου, συντελείται πρωταρχικά στην ποιητική και γενικά στην καλλιτεχνική σύλληψη και δημιουργία.
Είναι ένα ταξίδι υπέρλογο στο ψυχικό “χάος”, που δεν δύναται να περιγραφεί…”. Θα το λέγαμε, συγκεκριμένα, ότι είναι συνδυασμός φροϋδικού υποσυνείδητου και ονείρου, που αποκαθαίρεται λεκτικά στην ψυχή, στο συνειδέναι, τη συνείδηση του ποιητή. Όπως γράφει ο Νάσος Βαγενάς για τον Σεφέρη, η ποιητική σύλληψη “γίνεται με την αποκάθαρση της ψυχής από κάθε εξωτερικό στοιχείο που θα μπορούσε να εμποδίσει την ένωση [ποιητή και ποίησης] να γίνει πράξη απόλυτα εναρμονισμένη με το βαθύτερο εγώ. Η “σκοτεινή νύχτα των αισθήσεων” γίνεται “η σκοτεινή νύχτα της διάνοιας”, η αναστολή δηλαδή των διανοητικών δυνάμεων και η απελευθέρωση της ψυχής να δημιουργήσει το ποίημα” (Νάσος Βαγενάς, 19802, 46). Κατά το ταξίδι του ποιητή στο υποσυνείδητο ή την καρδιά, όπως και να αποκληθεί, έχει μεγάλη σημασία και αξία στη λογοκρατούμενη εποχή μας, την κοινωνία του “μετά”, ωστε να δημιουργηθεί ο “Homo Universalis”, με βασικό στοιχείο τον αλληλέγγυο διαφωτισμό. Γιατί, η αναδημιουργία του Διαφωτισμού, “είναι, κατά τον αστροφυσικό Γιώργη Γραμματικάκη, ο μόνος τρόπος για να σωθεί ο ανθρώπινος πολιτισμός και η Γη από το μύθο της τεχνολογικής “προόδου” και της απεριόριστης αναπτύξεως” (Γραμματικάκης, 19924, 13). Και ως μέσον εναπόκειται στην επανάσταση, την αντίσταση της ποίησης στα κακώς κείμενα που ταλανίζουν τους ανθρώπους, την κοινωνία μας. ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ Γιώργος Γραμματικάκης (1992). Η κόμη της Βερενίκης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο. Νάσος Βαγενάς (1980). Ο ποιητής και ο χορευτής, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα. Αντώνης Σανουδάκης (1994). Ο χωρόχρονος, ο μύστης, ο ποιητής, Ένωση Φιλολόγων Ν. Ηρακλείου (Ε.Φ.Ν.Η.).
* Ο Αντ. Σανουδάκης – Σανούδος είναι καθηγητής Ιστορίας – συγγραφέας