Στο περιβόητο 18ο κεφάλαιο του Ηγεμόνα (Il principe, 1513· ακριβέστερα: De principatibus, Περί ηγεμονιών) με τίτλο «Υπό ποίους όρους πρέπει ο ηγεμόνας να τηρεί τον λόγο του», ο Φλωρεντινός πολιτικός, διπλωμάτης και ουμανιστής Νικολό Μακιαβέλι υποστηρίζει μεταξύ άλλων τα εξής:
Προκειμένου να καταλάβει ή να διατηρήσει την εξουσία, ο ηγεμόνας δεν πρέπει να τηρεί τις υποσχέσεις του, εάν αυτό δεν είναι πλέον προς το συμφέρον του· πρέπει να ωραιοποιεί την αθέτηση του λόγου του, γιατί οι άνθρωποι είναι τόσο αφελείς, ώστε πάντα θα βρίσκονται κάποιοι που θέλουν να εξαπατηθούν· δεν είναι αναγκαίο να έχει τις αρετές του αξιώματός του αλλά να δείχνει ότι τις διαθέτει, γιατί έτσι θα είναι εύκολο να τις απαρνηθεί· και συμπληρώνει: «όλοι βλέπουν αυτό που δείχνεις, λίγοι αντιλαμβάνονται αυτό που είσαι στην πραγματικότητα» (ognuno vede quello che tu pari, pochi sentono quello che tu se’».
Το «κάτοπτρον ηγεμόνος» του Μακιαβέλι, δηλαδή οι αρετές που συνθέτουν την εικόνα του ιδανικού ηγεμόνα, γεννήθηκε μέσα στη ζοφερή πραγματικότητα της εποχής του, όπου το δηλητήριο και το εγχειρίδιο ήσαν τα ηπιότερα μέσα για την κατάληψη και τη διατήρηση της εξουσίας. Βρίσκεται στον αντίποδα του βασιλέως-φιλοσόφου ή φιλόσοφου-βασιλέως της πλατωνικής Πολιτείας. Τηρουμένων των αναλογιών, όμως, απέκτησε διαχρονική αξία ως ανάγνωσμα realpolitik, στο βαθμό που λέει αυτά που οι ηγεμόνες κάνουν χωρίς ποτέ να ομολογούν.
Αν κάποιοι, λοιπόν, αναγνώρισαν στα παραθέματα από το 18ο κεφάλαιο τον πρωθυπουργό μας, τους πληροφορώ ότι δεν έκαναν λάθος. Τα μέσα για την κατάκτηση και την παραμονή στην εξουσία ακολουθούν πιστά τις υποδείξεις του Φλωρεντινού — άλλωστε δεν χρειάζεται κανείς μεταπτυχιακό από το Χάρβαρντ για να το κάνει· αρκεί το δίπλωμα από την ΚΝΕ.
Θα έλεγα μάλιστα ότι ο πρωθυπουργός έχει εκλεπτύνει την τέχνη σε τέτοιο βαθμό, που θα κέρδιζε τον θαυμασμό και του ίδιου του Μακιαβέλι. Πιο πρόσφατο παράδειγμα: o ίδιος πλέκει, μπροστά στον τηλεοπτικό φακό, το εγκώμιο του Αμερικανού Προέδρου και την ίδια στιγμή στέλνει τα κομματικά του στελέχη να υψώσουν τις γροθιές τους στη Μακρόνησο.
* Ο Μιχαήλ Πασχάλης είναι ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, τμήμα Φιλολογίας, Ρέθυμνο