Αυτές οι δύο λέξεις, καινούργιος χρόνος, κυριάρχησαν αυτές τις ημέρες στις ευχές και στις σχέσεις μας. Και αλήθεια τι σημαίνει καινούργιος χρόνος; Είναι η τυπική αλλαγή της χρονολογίας; Είναι δηλαδή απλώς η αλλαγή των ψηφίων από τα οποία συνίσταται η εγγραφή του έτους στο ημερολόγιο; Είναι τα πλούσια δώρα με το φανταχτερά περιτυλίγματα; Είναι τα πολύχρωμα φωτάκια, τα χλιδάτα ρεβεγιόν που δεν έγιναν εφέτος ή οι κρότοι των πυροτεχνημάτων που ακούγονται κάθε φορά; Αυτά δεν περιέχουν κάτι καινούργιο. Σε όλα αυτά δεν υπάρχει τίποτα το νεωτερικό.
Υπάρχει μόνο το παλιό, αυτό που μονοτόνως επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο. Όλα αυτά συνιστούν όσα ευχάριστα και γιορτινά επινόησε ο άνθρωπος για να συνοδεύσουν τη χαρά του καινούργιου που, θεωρητικά τουλάχιστον, αναμένεται. Και δώσαμε τόση έμφαση σε όλα αυτά που ξεχάσαμε το καινούργιο και μείναμε στα συνοδά του. Και το καινούργιο σιγά σιγά, χρόνο με το χρόνο, εξαφανίζεται. Έτσι, για μια ακόμη φορά ο άνθρωπος έχασε την ουσία κι έμεινε στο περιτύλιγμα. Όλα ξέπεσαν σε μια απλή συνήθεια, συμβαίνουν απλώς και μόνο για τη χαρά του περιτυλίγματος.
Και το καινούργιο αλήθεια ποιο είναι; Πού να βρίσκεται άραγε; Μα είμαι βέβαιος, στον κόσμο. Στον εσωτερικό μας κόσμο, και στον ευρύτερο, τον συνολικό κόσμο που φτιάξαμε ή μας φτιάξανε. Κι είναι οι μεγάλοι του κόσμου που μας οδήγησαν έτσι. Στον κόσμο που κυριαρχεί ο ανταγωνισμός, το κέρδος και το ψεύδος. Και όλα αυτά για χάρη του κέρδους. Αυτό πρέπει να διευρυνθεί, να διογκωθεί ακόμη περισσότερο. Και καθώς οι αποδέκτες του είναι αχόρταγοι και αδηφάγοι, καμιά διόγκωση δεν τους ικανοποιεί, κι όλο ζητούν κι άλλο, κι άλλο…
Και βύθισαν τον κόσμο στην διαφθορά, στην απελπισία και στην παρακμή, χάριν του ημετέρου συμφέροντος. Ύστερα προσπαθούν τάχα να λύσουν τα προβλήματα και αντί να ψάχνουν στη ρίζα τους παραμένουν στην επιφάνεια. Δεν ασχολούνται με την επίλυση του προβλήματος αυτού καθ’ αυτού, αλλά με τις επιπτώσεις του. Έτσι, αντί να σταματήσουν τους πολέμους και τις συρράξεις που ξεριζώνουν ανθρώπους από τις πατρίδες τους, ασχολούνται «φιλανθρωπικά» με τη διαχείριση των προσφύγων. Γέμισαν τις θάλασσες με άψυχα κουφάρια και τα νησιά μας με μετανάστες. Και ύστερα προσποιούνται ότι αγωνιούν για την επίλυση των προβλημάτων, ενώ ασχολούνται με τη διαχείριση των επιπτώσεων.
Κι εμείς πιστά αντίγραφα αυτού του ευρύτερου κόσμου, του αδηφάγου και του αχόρταγου, τον μιμούμεθα άβουλοι. Κι αντί να φτιάξουμε τον εσωτερικό μας κόσμο με βάση τις αξίες που βλέπομε να χάνονται γύρω μας, αντί να διαμορφώσομε τον δικό μας μικρόκοσμο σύμφωνα με τις αξίες αυτές, ακολουθήσαμε κι εμείς τον ευρύτερο κόσμο τον αδηφάγο, θεοποιήσαμε το κέρδος, ενδώσαμε στο ψεύδος και χάσαμε τον προσανατολισμό μας. Αφομοιωθήκαμε και μέσα σε αυτήν την άβυσσο του ανερμάτιστου κόσμου, απωλέσαμε τον ίδιο μας τον εαυτό.
Έτσι και στο δικό μας μικρόκοσμο, σε όλα τα υποσυστήματα του ευρύτερου κοινωνικού κόσμου, κυριαρχεί ο ανταγωνισμός, το κέρδος και το ψεύδος. Η διαφθορά γιγαντώνεται, η σήψη και η παρακμή θεριεύουν. Από παντού λείπουν εκατομμύρια. Ο αδελφός εξαπατάει τον αδελφό για να του αρπάξει το μερίδιό του, ο υπάλληλος κοιτάζει να βολευτεί σε βάρος του σεμνού συναδέλφου του και ο έμπορος ζυγίζει και πουλά με μέτρο τη διεύρυνση της δικής του πίτας.
Ξέρω όμως μια δασκάλα, που ζει σήμερα στον Πειραιά συνταξιούχος, ύστερα από πολλά χρόνια υπηρεσίας. Ο πατέρας της ήταν φίλος με τον επιθεωρητή των σχολείων του τόπου τους και όταν εκείνη διορίστηκε ο επιθεωρητής, ο φίλος του πατέρα της, της έδωσε μια συστατική επιστολή. Απευθυνόταν στον συνάδελφό της περιοχής του διορισμού της, με την παράκληση να την τοποθετήσει στην καλύτερη θέση. Εκείνη το θεώρησε έσχατη ατίμωση προς τους συναδέλφους της και το δίκαιο. Προς τιμήν της δεν την έδωσε. Την έσκισε για να ακολουθήσει την νενομισμένη οδό, χωρίς διακρίσεις.
Σήμερα είναι δικαιολογημένα περήφανη γι’ αυτό και οι κάτοικοι του τόπου εκείνου του πρώτου της διορισμού τη λατρεύουν. Γνωρίζω επίσης έναν δάσκαλο από τα χρόνια εκείνα, που χωρίς να το επιδιώκει «εφοδιάστηκε» με παρόμοια επιστολή Υπουργού προς τον Επιθεωρητή του διορισμού του. Εκείνος δεν την έσκισε. Την φυλάει ακόμη μέχρι σήμερα για να την παραδώσει στα παιδιά του. Την ανοίγει μόνο και τη διαβάζει όποτε έρθει αντιμέτωπος με παρόμοια ηθικά προβλήματα. Και τότε η απόφαση είναι σαφής. Ίδια και απαράλλακτη όπως στη νεότητά του. Η πορεία δεν τον έφθειρε και χαίρεται για τούτο.
Και αν είναι να αναζητήσομε το καινούργιο σήμερα που θα βελτιώσει τον κόσμο μας, εδώ πρέπει να στραφούμε. Στα παλιά. Σ’ αυτές τις αξίες που τις αφήσαμε να φθαρούν. Δηλαδή, τρόπος του λέγειν να φθαρούν, γιατί αυτές δεν φθείρονται. Εμείς που τις εγκαταλείπομε παθαίνομε τη φθορά. Για μας οργιάζει το κακό, η βία, το έγκλημα η απάτη, οι δολοφονίες, οι γυναικοκτονίες και όλος αυτός ο μακρύς κατάλογος των δεινών που μας ακολουθούν. Και εν πάσει περιπτώσει για τη βελτίωση της κατάστασης πρέπει να στρέψομε την προσοχή μας προς αυτήν την κατεύθυνση.
Αυτά είναι τα καινούργια που πρέπει να αναζητούμε με το νέο έτος: Παραδείγματα όπως τα παραπάνω. Και υπάρχουν. Έτσι ίσως μπορέσομε να αναχαιτίσομε το κακό, ίσως να αντιστρέψομε την πορεία. Αν μέσα στον δικό μας περίγυρο, μέσα στον δικό μας μικρόκοσμο επαναφέρομε αυτές τις αξίες, αν μάθομε να ζούμε με αυτό το ήθος. Αν ο κάθε μικρόκοσμος διαφυλάξει αυτές τις ηθικές και πνευματικές αξίες, τότε θεωρώ ότι επανερχόμαστε στο δρόμο που μάλλον έχομε χάσει προ πολλού.
Έτσι κι αλλιώς η ευρύτερη κοινωνία δεν είναι κάτι άλλο, παρά η δυναμική που προκύπτει από τη συνάθροιση των επιμέρους οργανικών της τμημάτων. Αν τα επιμέρους του ευρύτερου κοινωνικού συστήματος, η οικογένεια, το εκπαιδευτικό σύστημα, το σύστημα απασχόλησης, η εκκλησία, οι διάφοροι σύλλογοι κ.λπ., επιμείνουν στις βασικές ηθικές αξίες, τότε ίσως υπάρχει ελπίδα. Γνωρίζω βεβαίως ότι εδώ θίγω ένα σημαντικό κοινωνιολογικό ζήτημα, αν είναι δηλαδή το μακροσύστημα που επηρεάζει τα επιμέρους ή αντίστροφα, αν τα μικροσυστήματα επηρεάζουν το ευρύτερο όλο.
Και γνωρίζω ότι η κυρίαρχη αντίληψη τάσσεται περισσότερο υπέρ του μακρόκοσμου, την επιρροή του οποίου θεωρεί καθοριστική. Όμως, η επιρροή του μικρόκοσμου δεν μπορεί να αγνοηθεί. Μπορεί να δυσκολεύεται περισσότερο, αλλά δεν χάνει την ισχύ της. Εξάλλου αυτοί που στελεχώνουν το ευρύτερο κοινωνικό σύστημα, μέσα σε αυτά τα επιμέρους συστήματα, μεγαλώνουν και μέσα σε αυτά γαλουχούνται πριν κληθούν να υπηρετήσουν το μακροσύστημα.
Εδώ λοιπόν πρέπει να στραφούμε: στον δικό μας περίγυρο. Από δω πρέπει να γίνει η αρχή. Αυτές οι λίγες σκέψεις ας αποτελέσουν την αφετηρία για αναστοχασμό στη νέα χρονιά, που εύχομαι να είναι ευλογημένη και με υγεία για όλους.
*Ο Ι.Ε.Πυργιωτάκης, είναι ομότ. καθηγητής-πρ. αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Κρήτης