Προκειμένου να κατανοήσουμε την άρνηση των προσφύγων/μεταναστών να εγκατασταθούν στον νέο καταυλισμό που δημιουργήθηκε στο Καρά Τεπέ στην Λέσβο, θα πρέπει να θυμηθούμε τί συνέβαινε τα τελευταία 5 χρόνια στην Μόρια και γιατί ο εκεί καταυλισμός (χαρακτηρισμένος από τον Διεθνή Τύπο ως ένας από τους χειρότερους του κόσμου) έπρεπε να έχει κλείσει προ πολλού.
Το Κ.Υ.Τ. (Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης) στην Μόρια δημιουργήθηκε για να στεγάσει 3.000 άτομα και τον Σεπτέμβριο του 2020 στέγαζε 13.000. Το μεσοδιάστημα είχε φτάσει και τις 23.000. Παραπάνω από τους μισούς ήταν γυναίκες και παιδιά. Ο συνωστισμός είχε ως αποτέλεσμα οι συνθήκες διαβίωσης, υγιεινής και ασφάλειας να είναι τραγικές, παρά τις υπεράνθρωπες προσπάθειες των εργαζομένων.
Αντιστοιχούσε μία τουαλέτα ανά περίπου 70 άτομα και ένα ντους ανά 600. Η αναμονή στις ουρές για το ανεπαρκές φαγητό ήταν από μία έως και τρεις ώρες.
Το διαθέσιμο νερό για κατανάλωση, πλύσιμο ρούχων και προσωπική υγιεινή ήταν ελάχιστο (δεν είναι παράξενο που μόνο τα γνωστά κρούσματα Covid 19 ανέρχονταν σε 35). Τα κοντέινερ και οι σκηνές στις οποίες στοιβάζονταν οι άνθρωποι δεν προστάτευαν από τις καιρικές συνθήκες, και τον χειμώνα ζούσαν μέσα στην λάσπη ενώ το καλοκαίρι στην αφόρητη ζέστη. Τα χιλιάδες παιδιά δεν είχαν επαρκή πρόσβαση σε εκπαίδευση και ιατρικές υπηρεσίες.
Δεν είχαν εκπροσώπηση από επίτροπο και συχνά δεν γινόταν καν διακρίβωση της ανηλικότητάς τους με σοβαρές συνέπειες για την έκβαση του αιτήματος ασύλου τους και για την ασφάλειά τους. Η αναμονή για την ολοκλήρωση της διαδικασίας ασύλου, σε πολλές περιπτώσεις, υπερέβαινε τον ένα χρόνο.
Το ρεπορτάζ του BBC της 17ης Δεκεμβρίου 2019 με τίτλο «Τα παιδιά του Camp στην Λέσβο λένε: Θέλω να πεθάνω»1 είναι αποκαλυπτικό. Η ψυχολόγος των Γιατρών χωρίς σύνορα Angella Madarelli αναφέρεται στον αγώνα τους να βοηθήσουν τα παιδιά, τα οποία δεν μπορούν να επουλώσουν τα σοβαρά ψυχολογικά τους τραύματα, στις άθλιες συνθήκες που ζουν με την απαξίωση κάθε έννοιας αξιοπρέπειας και με την αβεβαιότητα για το μέλλον τους.
«Το να ακούς ένα παιδί 7 ή 8 ετών να λέει ότι θέλει να πεθάνει είναι κάτι που δεν περίμενα ποτέ ότι θα ακούσω… Βλέπεις παιδιά προσχολικής ηλικίας να χτυπούν το κεφάλι τους στον τοίχο και να τραβάνε τα μαλλιά τους. Παιδιά ηλικίας 12 έως 17 ετών αυτοτραυματίζονται ή κάνουν απόπειρες αυτοκτονίας. Μέσα σε 3 μήνες τα περιστατικά αυτοτραυματισμών και οι απόπειρες αυτοκτονίας ανήλθαν σε 20».
Τα θλιβερά περιστατικά που είδαν το φως της δημοσιότητας πολλά: Τον Ιανουάριο του 2017, τρεις πρόσφυγες έχασαν την ζωή τους από αναθυμιάσεις από μαγκάλι, καθώς ήταν το μόνο θερμαντικό μέσο που είχαν. Τον Σεπτέμβριο του 2019, 5χρονο αγοράκι από το Αφγανιστάν σκοτώθηκε από φορτηγό ενώ έπαιζε μέσα σε χαρτόκουτα. Τον Σεπτέμβριο του 2019 μία γυναίκα απανθρακώθηκε από φωτιά που ξέσπασε μέσα στο στρατόπεδο.
Η κατάσταση αυτή αποτελούσε ντροπή για την χώρα μας η οποία -όπως φυσικά και οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες- υποχρεούται να παρέχει αξιοπρεπείς συνθήκες υποδοχής στους αιτούντες άσυλο και πρόσβαση σε μία γρήγορη και δίκαιη διαδικασία ασύλου με εγγυήσεις ασφάλειας για όλους και κυρίως για τους πιο ευάλωτους.
Ακραίες φωνές στα Μ.Μ.Ε. και τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης επιμένουν να συγχέουν τους πρόσφυγες με τους μετανάστες ώστε να περνούν ευκολότερα τις ξενοφοβικές απόψεις τους.
Φυσικά, οι ροές προς την χώρα μας ήταν πάντα μικτές, αποτελούμενες τόσο από πρόσφυγες όσο και από οικονομικούς μετανάστες, (όπως συμβαίνει συνήθως στην ανθρώπινη ιστορία, και σε όλες τις μετακινήσεις πληθυσμών από την αρχαιότητα έως σήμερα). Όμως, όλοι όσοι βρίσκονται στο ελληνικό έδαφος (μεταναστών συμπεριλαμβανομένων) δικαιούνται σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους.
Επιπλέον, όπως προκύπτει από τα στατιστικά στοιχεία της Ελληνικής Υπηρεσίας Ασύλου2, το ποσοστό χορήγησης από την Ελληνική Πολιτεία διεθνούς προστασίας (άσυλο ή επικουρική προστασία) ανήλθε το 2019 στο 55,9%.
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι τουλάχιστον το 55,9% των ανθρώπων που ζήτησαν διεθνή προστασία το 2019 πράγματι την δικαιούνταν διότι υφίσταντο σοβαρές διώξεις σχετιζόμενες με τη φυλή, την θρησκεία, την εθνικότητα, τις πολιτικές τους πεποιθήσεις ή την συμμετοχή τους σε ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα, ή διότι κινδύνευαν ως άμαχοι σε καθεστώς διεθνούς ή εσωτερικής ένοπλης σύρραξης, ή κινδύνευαν με θανατική ποινή ή εκτέλεση, βασανιστήρια κλπ.
Εκτός δε από τους Σύριους (το ποσοστό αναγνώρισης των οποίων αγγίζει το 99%) και άλλες εθνικότητες έχουν μεγάλα ποσοστά αναγνώρισης προσφυγικού καθεστώτος όπως οι Αφγανοί και οι Ιρακινοί (με ποσοστά 70% και 68% αντίστοιχα) λόγω της συνεχιζόμενης έκρυθμης κατάστασης και των σοβαρότατων παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις χώρες αυτές.
Όλοι αυτοί οι πρόσφυγες είναι αναγκασμένοι να έλθουν παράνομα στην Ευρώπη (με τα γνωστά αποτελέσματα των πολλών θανάτων στην Μεσόγειο) και αυτό γιατί τα ευρωπαϊκά κράτη που -ευλόγως- προστατεύουν τα σύνορά τους, δεν έχουν συγχρόνως προβλέψει και μία ασφαλή νόμιμη δίοδο για να φτάσει κάποιος πρόσφυγας στην Ευρώπη και να αιτηθεί άσυλο. Το να καταφεύγουν επομένως στους διακινητές και να διασχίζουν την Μεσόγειο με κίνδυνο της ζωής τους είναι μονόδρομος γι’ αυτούς.
Η αποσυμφόρηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου είναι η μόνη λύση που μπορεί να εξασφαλίσει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια των προσφύγων και μεταναστών και την κοινωνική ειρήνη που έχουν ανάγκη οι τοπικές κοινωνίες που σήκωσαν δυσανάλογο βάρος της κρίσης, επιδεικνύοντας θαυμαστή αλληλεγγύη και ανθρωπιά.
Για να επιτευχθεί αυτό, το πρώτιστο είναι να συνδράμουν ουσιαστικά οι Ευρωπαϊκές χώρες και να υποδεχθούν τον αριθμό αιτούντων άσυλο που τους αναλογεί, ανταποκρινόμενες επιτέλους στις διεθνείς υποχρεώσεις τους.
Συγχρόνως όμως, και ενώ πρέπει να συνεχίσουμε να απαιτούμε με κάθε τρόπο την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, ανάλογη αλληλεγγύη θα πρέπει να δείξει και η ηπειρωτική και η υπόλοιπη νησιωτική Ελλάδα (όπως έχει κάνει ήδη η Κρήτη) και να αναλάβει και αυτή το μερίδιο ευθύνης της. Η δημιουργία νέων δομών φιλοξενίας μπορεί να γίνει μετά από ενημέρωση και προετοιμασία του κόσμου και να συνδεθεί πιθανόν με παροχή κινήτρων προς τις τοπικές κοινωνίες.
Άλλωστε, τα ευρωπαϊκά κονδύλια που λαμβάνουμε για το προσφυγικό, πηγαίνουν και στις τοπικές κοινωνίες, οι οποίες υποδέχονται, στεγάζουν, προμηθεύουν, διδάσκουν, μεταφέρουν και προσφέρουν κάθε λογής υπηρεσίες στους ανθρώπους αυτούς. Η επιτάχυνση της διαδικασίας ασύλου με όρους προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οι πολιτικές ενσωμάτωσης αυτών που τελικά θα μείνουν στην Ελλάδα είναι προτεραιότητα.
Το προσφυγικό δεν είναι πρόβλημα για το οποίο μπορούμε να βρούμε μία μαγική λύση. Είναι μία πραγματικότητα η οποία ζητά ορθή και ρεαλιστική διαχείριση.
1 https://www.bbc.com/news/av/world-europe-50814521/lesbos-migrant-camp-children-say-they-want-to-die
2 http://asylo.gov.gr/wp-content/uploads/2020/03/Greek_Asylum_Service_data_February_2020_gr.pdf
* Η Μαρία Φλουράκη είναι δικηγόρος, μέλος του Μητρώου Δικηγόρων της Υπηρεσίας Ασύλου