Τα σαμποτάζ στις 23-24 Ιουλίου 1944
Τον Ιούλιο του 1944 έγιναν ευρείας κλίμακας σαμποτάζ στην Κρήτη σε μια χρονική στιγμή όπου οι γερμανικές δυνάμεις κατέρρεαν. Τα σαμποτάζ αυτά έγιναν τη νύχτα 23 προς 24 Ιουλίου 1944 ταυτόχρονα σε όλα τα επιλεγμένα σημεία. Και αυτά τα σημεία ήταν κυρίως αποθήκες καυσίμων.
Για την εξήγηση της σκοπιμότητας των σαμποτάζ στην Κρήτη όταν η αποχώρηση των Γερμανών ήταν ζήτημα ημερών, ο αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης Γεώργιος Χαροκόπος, «Η απαγωγή του Στρατηγού Κράιπε», σελ. 261-262, αναφέρει: «´…εκτός από τη μεγάλη απόβαση στη Νορμανδία (6 Ιουνίου 1944) το Ανώτατο συμμαχικό στρατηγείο είχε σχεδιάσει απόβαση ευρείας εκτάσεως και στη Νότια Γαλλία.
Όταν όπως φαίνεται διεπιστώθη ότι για την κάμψη της αντιστάσεως των Γερμανών στη Βόρεια Γαλλία εχρειάζετο οπωσδήποτε να πραγματοποιηθεί νέα απόβαση στις νότιες ακτές της, ο εχθρός έπρεπε να παραπλανηθεί και πάλι, ώστε να υποστεί και εκεί αιφνιδιασμό.
Ειδικά τμήματα Άγγλων κομάντος και δολιοφθορέων σε 5 σημεία των κρητικών ακτών το πρώτο 15θήμερο του Ιουλίου 1944. και με τη βοήθεια ανδρών της Κρητικής Αντιστάσεως επετέθησαν ταυτόχρονα τη νύχτα της 22 προς 23/7/44 σε αποθήκες καυσίμων, σε μεμονωμένους καταυλισμούς, κατά μεταφορικών μέσων και φυλακίων… »
Το σήμα για την άφιξη των σαμποτέρ από τη Μέση Ανατολή το πήρε ο σταθμός ασυρμάτου του Άλεξ Ρέντελ στη θέση Βατονερό της Κασταμονίτσας, κοντά στη μάντρα του Σηφογιάννη, τον Ιούνιο του 1944. Το σήμα έλεγε ότι το σκάφος θα έφτανε την νύχτα της 24ης Ιουνίου στη θέση «Μαριδάκι» στον Τσούτσουρο. Ο ίδιος ο Ρέντελ πήγε με ομάδα να υποδεχτεί τους σαμποτέρ, μεταξύ αυτών που τον συνόδευαν ήταν ο Γρηγόρης Χναράκης και ο Κίμωνας Ζωγραφάκης.
Το σκάφος ήρθε στην ώρα του και αποβιβάστηκαν 28 σαμποτέρ, ο Άγγλος υπολοχαγός Χιου Φραίηζερ, ο Άγγλος Λοχαγός Ίαν Πάτερσον και τέσσερις Αμερικανοί.
Οι σαμποτέρ έφεραν μαζί τους εκρηκτικούς μηχανισμούς τελευταίου τύπου, τις λεγόμενες χελώνες, άλλες εκρηκτικές ύλες που είχαν σχήμα μαρκαδόρου ή χοντρού μολυβιού και είχα ωρολογιακό μηχανισμό που ρυθμιζόταν με τέτοιο τρόπο, ώστε η έκρηξή τους να γίνεται στην ώρα που ρυθμιζόταν, ακόμα μικρές νάρκες ειδικές για την καταστροφή αποθηκών καυσίμων.
ΣΗΜ.: Στη βρετανική έκθεση δεν αποκαλύπτεται ο ακριβής χρόνος άφιξης του Λοχαγού Άλεξ Ρέντελ στην Κρήτη. Αποκαλύπτεται όμως ο λόγος. Μέχρι το Σεπτέμβρη του 1943 υπήρχαν δύο Βρετανοί Αξιωματικοί Σύνδεσμοι (BLOs) με συσκευή ασυρμάτου ο καθένας, που ωστόσο δε λειτουργούσε πάντα.
Τότε αποφασίστηκε στο Κάιρο να σταλούν στο νησί άλλοι δυο αξιωματικοί, ένας για το νομό Ρεθύμνου και δεύτερος για το νομό Λασιθίου, παρότι ήταν ήσσονος στρατιωτικής σημασίας, λόγω απουσίας σημαντικών στόχων και του ήπιου χαρακτήρα των κατοίκων του. Μνημονεύεται πως καθυστέρησαν να φτάσουν λόγω των ασταθών καιρικών συνθηκών στη Νότια παραλία. Εν πάση περιπτώσει τον Οκτώβρη 1943 είχαν κοπιάσει και ο Ρέντελ ανέλαβε τον νομό Λασιθίου υπό τον Ταμπάμπιν.
Αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες γιατί εκεί δεν υπήρχε παράδοση συνεργασίας με BLOs, αλλά και διότι μόλις η περιοχή είχε καταληφθεί από τους Γερμανούς μετά την συνθηκολόγηση των Ιταλών.
Στις 4.2.1944 υποδέχτηκε στο Καθαρό (ήταν στην περιοχή του) τον πεσόντα με αλεξίπτωτο Λη Φέρμορ και τον «φιλοξένησε» στο λημέρι του μέχρι την άφιξη της λοιπής ομάδας προς απαγωγή του Γερμανού Στρατηγού.
Μετά την απαγωγή του Κράιπε ο Ρέντελ προαχθείς σε Ταγματάρχη ανέλαβε υπεύθυνος BLO για την Ανατολική Κρήτη (ν. Ηρακλείου-Λασιθίου). Το Σεπτέμβρη 1944 μπήκε μέσα στο Ηράκλειο συλλέγων πληροφορίες και συντονίζων τις ενέργειες πρακτόρων της Αποστολής προς αποτροπή της επικείμενης ανατίναξης του λιμανιού του Ηρακλείου από τους Γερμανούς πριν την αναχώρησή τους.
Τελικά η όλη διαδικασία απέτυχε και ο Ρέντελ έφυγε για την ύπαιθρο. Ωστόσο με τη μεσολάβηση σημαινόντων προσώπων, το λιμάνι διασώθηκε (σημαντικότατο γεγονός για τον ανεφοδιασμό της νήσου), με την καταβολή «δώρου» 80 χρυσών λιρών σε «αρμόδιους» Γερμανούς, που πληρώθηκαν από το ταμείο της Αποστολής.
Μεταπολεμικά εργαζόταν στους Times και είναι συγγραφέας του βιβλίου ΑPPΟΙΝΤΜΕΝΤ ΙΝ CRΕΤΕ (ΡΑΝΤΕΒΟΥ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ), όπου περιγράφει έξοχα τις εμπειρίες του στην Ανατολική Κρήτη.
(Νίκου Αλεξ. Κοκονά, Βρετανοί κατάσκοποι στην Κρήτη 1941-1945, σελ.201-202)
…………………
Μετά την αποβίβαση και την εκφόρτωση των υλικών οδηγήθηκαν από τον Γρηγόρη Χναράκη και το Βασίλη Κωνιό στα Αστερούσια πάνω από τον όρμο Τσούτσουρα στην περιοχή του χωριού Δεμάτι, όπου παρέμειναν. Στη θέση αυτή ο Αντ/ρχης Τομ Ταμπάμπιν και ο επικεφαλής των σαμποτέρ κατέστρωσαν το οριστικό σχέδιο της εκτελέσεως των σαμποτάζ. Καθόρισαν τις θέσεις και τα χωριά όπου θα γίνονταν επιθετικές ενέργειες.
Αυτά αναφέρει ο Γεώργιος Κάβος στο βιβλίο του, «Γερμανοϊταλική Κατοχή και Αντίσταση Κρήτης 1941-1945, σελ. 511. Ο Άλεξ Ρέντελ στο βιβλίο του «Appointment in Creteª διατυπώνει μια άλλη άποψη, ότι οι σαμποτέρ έφτασαν στην Κρήτη σε δύο ομάδες. Η πρώτη ομάδα ανίχνευσης αποτελούνταν από τον επικεφαλής των σαμποτάζ Ίαν Πάτερσον, δύο Λοχίες και έναν Έλληνα αξιωματικό σύνδεσμο. Έφτασαν στα νότια παράλια, τέλος Ιουνίου 1944.
Το γενικό πρόσταγμα των σαμποτάζ του Ιουλίου θα είχε ο επικεφαλής του νησιού Αντ/ρχης Τομ Ταμπάμπιν.
Το παρακάτω απόσπασμα διαφωτίζει καλύτερα τη νύχτα της 22ας προς 23η Ιουλίου 1944, η οποία έμεινε και στην Ιστορία ως η νύχτα των μεγάλων σαμποτάζ. Είναι από το βιβλίο του Γεωργίου Φαραγκουλιτάκη-Σκουτελογιώργη, «Οι Σταυραετοί του Ψηλορείτη», σελ. 257-260:
«…καθίσαμε μερικές μέρες στο λημέρι διότι ετοίμαζε ο Τομ, όπως μου έλεγε, με την εντολή του στρατηγείου, σαμποτάζ σε μεγάλη κλίμακα για να επιβοηθήσουνε την αποβίβαση των Συμμαχικώ στρατευμάτω στη Δυτική Ευρώπη και έτσι έπρεπε να ετοιμάσει τας ομάδας που θα ελάβαιναν μέρος…
…ο Τομ έδινε τις διαταγές με τον εξής τρόπο:
Ενώ έλεγε ποια μέρα και ποια ώρα θα χτυπούσε η κάθε ομάδα, είτε θα έκανε σαμποτάζι, την ίδια ώρα ακριβώς έδινε και στην άλλη ομάδα σε άλλο σημείο, αλλά οι ομάδες συναμεταξύ τους δεν ήξεραν τίποτα και έπρεπε να χτυπήσουν την ίδια ώρα σε όλα τα σημεία του Νομού Ηρακλείου και έπαιζε ζήτημα λεπτών για να μην προλάβουν οι Γερμανοί να δοποιήσουνε η μια μονάδα την άλλη και έτσι θα λάβαιναν τα μέτρα τους και όχι μόνο θάχαμε μεγαλύτερες απώλειες αλλά θα αποτυγχάνανε και οι ενέργειές μας οι περισσότερες, διότι θάκαναν και ορισμένες ομάδες Άγγλων κομάντω σαμποτάζι σε αεροδρόμια και σε εγκαταστάσεις και σε καταυλισμούς των Γερμανών και θάρχονταν επίτηδες από τη Μέση Ανατολή, με κρητικούς οδηγούς που εξέρανε τα μέρη για να κινηθούνε και να κρυφτούνε…
…όπως μου έλεγε ο Τομ, δεν είχαν και τόση αξία οι απώλειες που θα κάναμε στους Γερμανούς, όσο ο σκοπός της παραπλανήσεως του Γερμανικού Στρατηγείου που θα νόμιζε πως θα έκαναν αποβιβάσεις τα συμμαχικά στρατεύματα στην Κρήτη και αυτά θα έκαμαν στη Δυτική Ευρώπη, και αυτό το σκοπό είχαν τα γενικά σαμποτάζ της Κρήτης και ιδίως στο Νομό Ηρακλείου που είχαν τις περισσότερες βάσεις.
Διότι εάν εκατόρθωναν, έστω και για λίγο να απασχολήσουν το Γερμανικό Στρατηγείο με τα γεγονότα της Κρήτης, ήταν μεγάλη δουλειά για το Συμμαχικό Στρατηγείο, αλλιώς δεν εξηγείται, την τελευταία στιγμή, το 1944 που ετοιμάζονταν σχεδόν τα γερμανικά στρατεύματα να συμπτυχθούν προς το δυτικό μέρος της Κρήτης. Και αυτά μου τα είχε μιλήσει ο Τομ υπό άκρα εχεμύθειαν….»
Μερικοί από τους στόχους που χτυπήθηκαν εκείνη τη νύχτα ήταν οι αποθήκες καυσίμων στο Σίβα Μαλεβυζίου, οι αποθήκες καυσίμων στους Αποστόλους Πεδιάδος, οι αποθήκες καυσίμων στο Δράσι Μεραμβέλλου, οι αποθήκες καυσίμων στις Βουκολιές και στον Αλικιανό Χανίων.
Επίσης οι σαμποτέρ χτύπησαν και τα γερμανικά φυλάκια στην Αυγενική, την Πυργού, τη Δαμάστα, στον Ζαρό, στους δρόμους Αγίας Γαλήνης – Μέλαμπες – Φανερωμένης, ανατίναξαν τις γέφυρες μεταξύ Γέργερης και Πανασσού, Μαγαρικαρίου και Καλοχωραφίτη, μπήκαν νάρκες στους δρόμους από Μοίρες – Βώρους, στο δρόμο στους Ανεγύρους, στη θέση Αγιασμάτσι Ρεθύμνης, καθώς επίσης αποκόπηκαν τα καλώδια των Γερμανών στην Επισκοπή Ρεθύμνου.
Πυργού, 23 Ιουλίου 1944
Η Ομάδα Ανωγείων ανέλαβε τη νύχτα των μεγάλων σαμποτάζ να χτυπήσει το γερμανικό φυλάκιο που βρισκόταν στο χωριό Πυργού Μαλεβυζίου. Επικεφαλής της Ομάδας ο Αρχηγός Χριστομιχάλης Ξυλούρης.
Οι άντρες που έλαβαν μέρος στο σαμποτάζ ήταν: Ιωάννης Χαιρέτης ή Γρηγορογιάννης Υπολοχαγός, Κώστας Πασπαράκης-Πετρόκωστας, Αθανάσιος Δραμουντάνης, Εμμανουήλ Κεφαλογιάννης-Πλατυγιάννης, Δημήτριος Ξυλούρης (από το χωριό Πυργού), Νικόλαος Χ. Ξυλούρης-Τζουμπές, Τηλέμαχος Χαιρέτης, Ιωάννης Χαχλάκης χωροφύλακας, Ευάγγελος Πετρογιάννης χωροφύλακας. Το φυλάκιο που έπρεπε να εξουδετερωθεί ήταν δύναμης 15 γερμανοϊταλών.
Η επιχείρηση εξελίχτηκε τα μεσάνυχτα της 23ης Ιουλίου με σχετική επιτυχία. Δύο γερμανοί σκοτώθηκαν και άλλος ένας τραυματίστηκε. Από αβλεψία του Δημητρίου Ξυλούρη ο οποίος δεν είδε ότι στο παράθυρο του φυλακίου υπήρχε ψιλό σύρμα, φτάνοντας κοντά και πετώντας μια χειροβομβίδα, αυτή εκτινάχτηκε λόγω του πλέγματος προς τα πίσω και τον σκότωσε. Από την έκρηξη τραυματίστηκαν οι Αθανάσιος Δραμουντάνης, Νικόλαος Ξυλούρης, Ιωάννης Χαιρέτης και Κώστας Πασπαράκης.
Επιστολή Τομ Ταμπάμπιν στον Χριστομιχάλη Ξυλούρη
Ο επικεφαλής των Βρετανών αξιωματικών Συνδέσμων στην Κρήτη Αντισυνταγματάρχης Τομ Ταμπάμπιν, αμέσως μετά το σαμποτάζ της Πυργούς στέλνει επιστολή στον Αρχηγό της Ανταρτικής Ομάδας Ανωγείων Χριστομιχάλη Ξυλούρη με ημερομηνία 25 Ιουλίου 1944, λέγοντάς του τα εξής:
«´Αγαπητέ μου Μιχάλη
Τα συγχαρητήριά μου δια την τολμηράν δράσιν σας
αν και δεν είχε πλήρην επιτυχίαν ξεύρω ότι αυτό οφείλεται εις το γεγονός ότι οι Γερμανοί ήταν εν επιφυλακή
έπειτα είμαι βέβαιος ότι ο ευρύτερος σκοπός, να τρομοκρατείται ο εχθρός και να φοβάται νέας επιθέσεις έχει επιτευχθή
δεν άκουσα τίποτε ακόμη δια αντίποινα. θα έχετε ασφαλώς μελετήσει τα μέτρα μαζί με τας άλλας ομάδας, πάντως ελπίζω να μη γίνεται τίποτε
τους τραυματίας αν είναι ανάγκη να φεύγουν, πρέπει να στείλετε αμέσως εις το σημείον που θα σας πει ο Γριγόρης.
ο Θανάσης όμως αν δεν μπορεί να βαδίζει δεν θα μπορέσει να φεύγει τώρα, διότι το μέρος είναι τέτοιο που δεν πλησιάζει ζώον και θα είναι αδύνατον να περάσει.
λυπούμαι πάρα πολύ να ακούω δια τον Μήτσο, αυτός ήτανε σπουδαίος άνθρωπος και πραγματικό παλληκάρι
ήταν και αγαπητός άνθρωπος και όλοι θα τον λυπούμεθα
απέθανε όμως μαχόμενος δια την πατρίδα και όχι όπως άλλοι, στο τυφλό
θα σας δω την Πέμπτην αν θέλει ο Θεός
Χαιρετισμούς εις όλους
Ιωάννης».
Ο Δημήτριος Γεωργίου Ξυλούρης, (1905 – 1944)
Η Χρυσάνθη Ξυλούρη, τον Ιούλιο του 2014, διηγείται για τον Δημήτρη Ξυλούρη:
«´…κατάγεται από την Πυργού. Ο παππούς του ονομαζόταν Ιωάννης και η μητέρα του Γαρυφαλλιά. Ο αδερφός του πατέρα του ήταν ο Ιερώνυμος Ξυλούρης του οποίου ο ένας γιος ο Ιωάννης (Αζάς) άλλαξε το επώνυμο του από Ξυλούρης σε Ιερωνυμάκης.
Επίσης αδελφός του Αζά είναι ο Γεώργιος Ξυλούρης (Χονδρόπαπας). Ο ίδιος ο Δημήτρης είχε αδελφές και χάθηκε η συνέχεια του κλαδιού τους που ονομάζονταν Μαγούληδες. Πριν την επιχείρηση της Πυργούς και το θάνατό του με τη χειροβομβίδα, ασπάστηκε το χέρι της γυναίκας του. Παιδιά δεν είχαν και η γυναίκα του ξαναπαντρεύτηκε. Αντιστασιακός, άνδρας τολμηρός και θαρραλέος, μη υπολογίζοντας κανένα κίνδυνο.
Μετά την δολοφονία από τον ίδιο δύο δωσίλογων στο χωριό Πυργού, εισχώρησε στην αντάρτικη ομάδα του Χριστομιχάλη στα Ανώγεια παίρνοντας μέρος σε πολλές επιχειρήσεις. Κατά την επιχείρηση εξολόθρευσης του γερμανικού φυλακίου στην Πυργού σκοτώθηκε από μια χειροβομβίδα που ο ίδιος είχε πετάξει προς το φυλάκιο, όταν αυτή χτύπησε σ΄ ένα συρματόπλεγμα και επέστρεψε προς τα πίσω».
Τον Ιούνιο του έτους 2008, ο Τηλέμαχος Χαιρέτης που πήρε μέρος στο σαμποτάζ της Πυργούς, αφηγείται για τον Δημήτρη Ξυλούρη: «…όταν είδαμε το Δημήτρη Ξυλούρη νεκρό, χτυπημένο από τη χειροβομβίδα που πέταξε ο ίδιος, κάποιος από την ομάδα είπε να του κόψομε τη κεφαλή να μη τη βρουν οι Γερμανοί και κάψουν τη Πυργού. Αν οι Γερμανοί εβλέπανε ότι ο νεκρός ήτανε από τη Πυργού, δε γνωρίζαμε το αποτέλεσμα του χωριού.
Ο Χριστομιχάλης μόλις το’κουσε ήρθε και μας είπε αγριεμένα ότι όποιος τον αγγίξει θα’χει να κάνει μαζί του. Εγώ είμαι Αρχηγός, είπε, και θα μείνει όπως είναι. Κανείς μας δεν του αντιμίλησε. Τον αφήσαμε το Δημήτρη. Πήραμε τους τραυματίες και φύγαμε. Την άλλη μέρα οι γερμανοί εφωνάξανε το Πρόεδρο του χωριού και τόνε ρωτήσανε αν γνωρίζει το νεκρό. Ο Πρόεδρος έξυπνος είπε ότι αυτός δεν είναι χωριανός, ήρθε από άλλο χωριό. Οι Γερμανοί τόνε πιστέψανε και δεν εκάνανε αντίποινα στην Πυργού».
Επιστολή Προέδρου Κοινότητας Πυργού, στον Χριστομιχάλη Ξυλούρη
Στον Αρχηγό Ανωγείων Χριστομιχάλη Ξυλούρη είχε φτάσει η είδηση ότι ο ιδιοκτήτης του κτήματος που είχε ταφεί ο Δημήτρης Ξυλούρης μετά το θάνατό του στο σαμποτάζ της Πυργούς, αποφάσισε να κάνει εκταφή του πτώματος. Αυτό ο Χριστομιχάλης δεν μπορούσε να το δεχτεί και έστειλε αυστηρό γράμμα στον Πρόεδρο της Κοινότητας. Ο Πρόεδρος απαντά στον Χριστομιχάλη με επιστολή του με ημερομηνία 26 Σεπτεμβρίου 1944, καθυσυχάζοντάς τον ότι τίποτα απ’αυτά δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια. Η επιστολή του Προέδρου:
«´Εν Πυργού, 26 Σεπτεμβρίου 1944
Προς Την Ομάδα Ανωγείων
Αρχηγέ μας, Εις απάντησιν της από 24/9/44 ειδικής διαταγής Σας έχω την τιμήν να Σας γνωρίσω τα κάτωθι:
Ουδέποτε εδημιουργήθη ζήτημα εκσκαφής του πτώματος του πραγματικού ήρωος Δημητρίου Ξυλούρη, παρά του κατόχου του αγρού. Αντιθέτως εις γενομένης μετ’αυτού συζητήσεως απεκόμισα την εντύπωσιν ότι το θεωρεί τιμή του να βρίσκεται ο τάφος ενός τέτοιου παλικαριού στον αγρόν του.
Ίσως κακεντρεχείς, ξένος προς την υπόθεση άνθρωπος, να διέδωσαν σκοπίμως και άνευ ουδεμιάς τοιαύτης προϋποθέσεως τέτοιες κακόβουλες φήμες αλλά η πραγματικότης πολύ απέχει τοιούτων διαδόσεων.
Από της πρώτης στιγμής του θανάτου του παλικαριού μας περιήλθεν εις γνώσιν όλων των χωριανών ποίος ήτο και ως θα έχετε πληροφορίας ετηρήθη απόλυτος εχεμύθεια δια να μην υποστή συνεπείας το χωριό αλλά αντιθέτως κρυφά εγένοντο όλαι αι απαιτούμεναι δια τέτοιον νεκρόν νεκρικαί τιμαί.
Όλοι οι συγγενείς του και ειδικώτερον ο Δημήτρης Τζωρτζουλάκης γαμβρός επ’αδελφή του φονευθέντος είναι απολύτως σύμφωνος με τα ανωτέρω. Ο Δημήτριος Τζωρτζουλάκης ειδικώτερον εξήτασεν την εν λόγω υπόθεση και διεπίστωσεν απολύτως ότι πρόκειται περί σκευωρείας και ίσως γυναικεία σουχλικά και γι’αυτό ουδεμία έδωσεν προσοχή.
Σας ευχαριστούμεν θερμώς για το ενδιαφέρον Σας για τον ήρωα του χωριού μας που εάν για Σας ήτο εν τίμιον παλικάρι στην ομάδα Σας για το χωριό μας ήτο τιμή και Δόξα.
Σας παρακαλούμεν να θεωρηθή η υπόθεσις αυτή ληξάσα και ως μην υπαρκταία.
Σας στέλνομεν αδελφικούς χαιρετισμούς
Ο Πρόεδρος της Κοινότητας Πυργού Ο Γαμβρός του Δημητρίου Ξυλούρη».
*Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι Δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού