Ο Επιλοχίας Ρομπέρτο Λέμπολντ υπηρετούσε στην μονάδα αεροφωτογράφισης 2(F) 123 και από τις 5 Μαΐου 1942 ως τις 17 Σεπτεμβρίου 1944 ήταν στο Καστέλλι και στο πολεμικό του αεροδρόμιο. Αποστολή του ήταν να αναλύει τις αεροφωτογραφίες των εχθρικών στόχων της Μεσογείου και να στέλνει τα αποτελέσματα σε υψηλόβαθμους αξιωματικούς της Βέρμαχτ στην Αθήνα και στη Ρώμη. Μαζί του είχε πάντοτε κρεμασμένη στους ώμους του μία φωτογραφική μηχανή και είχε αναπτύξει σχέσεις φιλίας με τους ντόπιους κατοίκους.
Ένα μέρος από τις εκατοντάδες φωτογραφίες του για το Καστέλλι και το πολεμικό αεροδρόμιο δώρισε στον Δήμο και με το υλικό αυτό κυκλοφόρησε το έτος 2006 με ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του τότε Δήμου Καστελλίου το βιβλίο: «Ρομπέρτο Λέμπολντ, Φωτογραφικό Λεύκωμα Καστελλίου 1941-1945».
Οι φωτογραφίες του Ρομπέρτο Λέμπολντ, τονίστηκε στην εισαγωγή του βιβλίου ότι λήφθηκαν από έναν Γερμανό Επιλοχία του στρατού κατοχής και δεν απεικονίζουν εκτελέσεις και βαρβαρότητες των κατακτητών. Απεικονίζουν όμως την πολεμική δράση του αεροδρομίου Καστελλίου και πολλά καθημερινά στιγμιότυπα από τη ζωή των κατοίκων. Φωτογραφίες χρήσιμες και σημαντικές στα χέρια των ιστορικών και των ερευνητών της κατοχικής ιστορίας της Κρήτης.
Από την αλληλογραφία που είχαμε με τον Ρομπέρτο, δομήσαμε μια σχέση εμπιστοσύνης και φιλίας μεταξύ μας, που είχε ως αποτέλεσμα να δεχτεί να μας παραχωρήσει μια συνέντευξη με 17 γραπτές ερωτήσεις που του στείλαμε στο Μάινζ της Γερμανίας, τόπο κατοικίας του, μεταφρασμένες στα γερμανικά από τον φίλο του Δρ. Παύλο Κουσουρή. Η συνέντευξη έγινε τον Ιανουάριο του έτους 2003 και ο Ρομπέρτο ήταν τότε 89 ετών.
Απάντησε σε όλες μας τις ερωτήσεις γραπτά και στα γερμανικά, έστειλε τις απαντήσεις στον κ. Κουσουρή και εκείνος με τη σειρά του αφού τις μετέφρασε μας τις απέστειλε. Τις απαντήσεις του στις πρώτες οκτώ ερωτήσεις δημοσιεύσαμε στο άρθρο της προηγούμενης Δευτέρας 17 Ιουλίου και σήμερα συνεχίζουμε με τις απαντήσεις του στις υπόλοιπες εννέα ερωτήσεις. Η συνέντευξη του Ρομπέρτο Λέμπολντ, συνεχίζει ως εξής:
«ΕΡ. Θυμάστε πτώσεις αεροπλάνων στην περιοχή;
ΑΠ. Μετά τις 5.5.1942 προέκυψε μια μέρα η παρακάτω κατάσταση. Ένα δικό μας αναγνωριστικό αεροπλάνο έφτασε στο Καστέλλι με φλεγόμενο κινητήρα ύστερα από μια εχθρική πτήση, αλλά δεν μπόρεσε να προσγειωθεί στο αεροδρόμιο.
Κατέπεσε στον κήπο της κ. Σοφίας Ζητάκη, όπου και σκοτώθηκαν και τα 4 μέλη του πληρώματος.
Την 3.9.1942 κατερρίφθη ένα αγγλικό βομβαρδιστικό αεροπλάνο κοντά στο Καστέλλι. Τα 3 μέλη του πληρώματος ετάφησαν στο νεκροταφείο Καστελλίου με στρατιωτικές τιμές.
ΕΡ. Στις 9/10 Ιουνίου 1942 και στις 4/5 Ιουλίου 1943 έγιναν δύο σαμποτάζ στο αεροδρόμιο του Καστελλίου. Γνωρίζετε τι απώλειες είχατε μετά απ’αυτά τα σαμποτάζ σε υλικό και σε ανθρώπους;
ΑΠ. Τις απώλειες σε στρατιώτες μας δεν τις γνωρίζω. Γνωρίζω καλά όμως ότι υπέστησαν ζημιές 29 αεροπλάνα.
ΕΡ. Μπορείτε να αναφέρετε τους διοικητές των δυνάμεών σας στο Καστέλλι;
ΑΠ. Ο αρχαιότερος αξιωματικός και διοικητής του στρατιωτικού αεροδρομίου Καστελλίου ήταν ο Ταγματάρχης Τροστ, από το καλοκαίρι του 1942 μέχρι τον Μάιο του 1944.
Αυτός δεν ήταν πιλότος καθώς επίσης δεν ανήκε στο προσωπικό πτήσεως. Απεχώρησε από το Καστέλλι τον Μάιο του 1944. Ο διάδοχος του Τ/χου Τροστ τον Μάιο του 1944 ήταν ο λοχαγός της αντιαεροπορικής αμύνης. Ήταν διοικητής μέχρι την 24.9.1944 (το όνομά του δεν μου είναι γνωστό). Ο Λοχαγός του αντιαεροπορικού σκοτώθηκε την 24.9.1944 από ασυνεννοησία από αντάρτες ενώ πήγαινε να αποχαιρετήσει φίλους του Έλληνες στο χωριό Ξυδάς.
ΕΡ. Γνωρίζατε ότι τα χρόνια 1942-1944 υπήρχε και λειτουργούσε Αγγλικός ασύρματος στην ορεινή περιοχή της Κασταμονίτσας που έδινε τις προσγειώσεις και απογειώσεις των αεροσκαφών, όπως και κάθε κίνηση των στρατευμάτων σας του Καστελλίου, με κάθε λεπτομέρεια στη Μέση Ανατολή;
Γνωρίζατε ότι τον ασύρματο είχε υπό την προστασία του ο Σηφογιάννης, ένας κάτοικος της Κασταμονίτσας και ότι σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής πάντα υπήρχαν Βρετανοί κατάσκοποι εκεί; Γνωρίζατε ότι η απαγωγή του στρατηγού Κράιπε ξεκίνησε από την Κασταμονίτσα; Εάν τα γνωρίζατε (σαν στρατός κατοχής), γιατί δεν πήρατε μέτρα εναντίον του χωριού Κασταμονίτσα όπως έκαναν οι δυνάμεις σας σε άλλες παρόμοιες περιπτώσεις;
ΑΠ. Εμένα μου έφερναν πάντοτε τις ειδήσεις γραπτώς. Μια φορά είχε τοποθετηθεί ένας ενισχυμένος λόχος στην Κασταμονίτσα. Αλλά δεν κατάφερε τίποτα! Η προσωπική μου εικασία, όμως, βγήκε αληθινή.
Μια μέρα πήγα μόνος, οπλισμένος με ένα πιστόλι στην Κασταμονίτσα στο σπίτι του τότε δημάρχου του Καστελλίου Γεωργίου Ζωγραφάκη, επονομαζόμενου και Ξηρούχη, για να τον επισκεφτώ. Στον πόλεμο το ψευδώνυμο του γιου του Κίμωνα ήταν Ζαχαρίας.
Θα μπορούσε κανείς να με αφοπλίσει, ή ακόμα και να με σκοτώσει, στο πίσω μέρος του σπιτιού ήταν οι Εγγλέζοι! Και σ’αυτή την περίπτωση απεδείχθη ότι στην Κρήτη δεν ξεχνάνε το καλό που έχει κάνει κάποιος.
Ο κ. Ζωγραφάκης κάλεσε την κόρη του Ευθυμία και της είπε:
-Πήγαινε με τον Roberto στο περιβόλι και κόψε του τα καλύτερα σταφύλια!
Μετά τον πόλεμο συνάντησα τον γιο του δημάρχου, τον Κίμωνα Ζωγραφάκη. Μου είπε: όταν έφτασα εγώ τότε, οι εγγλέζοι ήταν κρυμμένοι στο πίσω μέρος του σπιτιού! Η επιχείρηση απαγωγή του στρατηγού Κράιπε έγινε όταν εγώ έλειπα με άδεια στη Γερμανία.
ΕΡ. Στην περιοχή μας υπάρχει η γνώμη (εκείνων που το ζήσανε), ότι το Καστέλλι και την γύρω περιοχή οι Γερμανοί την προστάτεψαν κατά κάποιον τρόπο, λόγω του ότι ο διοικητής Τροστ αλλά και πολλοί αξιωματικοί (όπως και σεις) και στρατιώτες, συμπαθούσαν τους κατοίκους. Εσείς μάλιστα βοηθούσατε και τους εκτός Καστελλίου Καστελλιανούς, αφού πολλοί σας έδιναν κάποια πράγματα να τα κρατάτε στους δικούς τους που ζούσαν στην Αθήνα όταν πηγαίνατε με αεροπλάνο. Τι λέτε γι’ αυτό;
ΑΠ. Στο σχολείο το αγαπημένο μου μάθημα ήταν η ιστορία. Ιδιαιτέρως με ενδιέφερε η ιστορία της Κρήτης των νεωτέρων χρόνων. Όταν τον Μάιο του 1942 η 2(F)123 μετεφέρθη στο Καστέλλι στην Κρήτη, πραγματοποιήθηκε ένα όνειρό μου.
Μετά την άφιξή μας επεδίωξα αμέσως επαφή με τους κατοίκους, με τον σκοπό να τους βοηθήσω ως Γερμανός στρατιώτης μέσα στα πλαίσια του δυνατού. Εφρόντιζα και μετέφερα αεροπορικώς στην Αθήνα πακέτα με τρόφιμα και τα πήγαινα προσωπικώς σε τραυματίες στρατιώτες στο νοσοκομείο.
Το 1942 πήρα την έγκριση από τον διοικητή του σμήνους και παρευρέθηκα σε έναν γνήσιο κρητικό παραδοσιακό γάμο στην Αγία Παρασκευή Πεδιάδος. Αποδέχτηκα αίτηση να παρευρεθώ ως κουμπάρος. Έμεινα μέχρι τα μεσάνυχτα. Ο γαμπρός λεγόταν Αντώνιος Φραγκιαδουλάκης.
ΕΡ. Πότε φύγατε από το Καστέλλι;
ΑΠ. Το πρωί της 16.9.1944 συναντήθηκα στον στρατώνα των οπλιτών στο Καστέλλι Πεδιάδος με όλους τους αρχηγούς των άλλων τμημάτων της Βέρμαχτ υπό την διοίκηση του Λοχαγού της FLAK (αντιαεροπορικής άμυνας) στο Καστέλλι για να συζητήσουμε την υποχώρησή μας στο δυτικό τμήμα της Κρήτης.
Για την κατάσταση αυτή πληροφόρησα τον αρχηγό του Σμήνους μου στην Αθήνα στο Τατόι. Στη συνέχεια διέταξε αυτός να παραληφθεί η Ομάδα Επεμβάσεως του 2 (F) 123 το απόγευμα της 17.9.1944 στο Ηράκλειο από ένα Ju 52.
Αμέσως την ίδια μέρα τηλεφώνησα στον διοικητή των Ιπταμένων της Κρήτης και τον ρώτησα τι θα γίνει με τα αποθέματα ειδών επιμελητείας (σεντόνια, μάλλινες κουβέρτες, προσόψια, λεκάνες πλυσίματος, κλπ). Αποτέλεσμα: Να τα μοιράσω στον πληθυσμό. Αυτό έγινε στην αυλή του Γυμνασίου μετά από γνωστοποίηση στους κατοίκους του χωριού.
Η Διοίκηση έθεσε στη διάθεσή μου δυο γυναίκες από το Καστέλλι, οι οποίες καθάρισαν τους χώρους του Γυμνασίου. Ακολούθως παρέδωσα στον Διευθυντή και καθηγητή Μιχαήλ Εργαζάκη τα κλειδιά του Γυμνασίου.
Στο μεταξύ είχα βρει έναν οδηγό με φορτηγό αυτοκίνητο, ο οποίος μετέφερε την Ομάδα Επεμβάσεως στο αεροδρόμιο Ηρακλείου.
Με ένα Ju 52 μετεφέρθη ακολούθως η Ομάδα Επεμβάσεως αρχικά στην Ελευσίνα και μετά πήγε στο Τατόι στο Σμήνος.
Εδώ ανέφερα στον αρχηγό Σμήνους του 2(F)123 Υπολοχαγό SCHUWIRTH: “Η Ομάδα Επεμβάσεως Καστελλίου, δυνάμεως 13 ανδρών, πλήρης στη θέση της”.
EΡ. Από τη διαμονή σας στο Καστέλλι, έχετε να προσθέσετε κάτι άλλο αξιόλογο κατά την γνώμη σας;
ΑΠ. Η δράση της 2(F)123 στο Καστέλλι διήρκεσε από 19.3.1943 – 17.9.1944. Η θέση ήταν θέση αξιωματικού και κατελήφθη ακόμη από το 1943 μέχρι και τους πρώτους μήνες του 1944 από αξιωματικό.
Επειδή εγώ είχα καλή επικοινωνία με τους κατοίκου, μου ανετέθη η θέση αυτή του Επιλοχίου αεροφωτογράφου τους τελευταίους μήνες. Ήμουνα ο τελευταίος διοικητής της Μονάδος μέχρι την 17.9.1944 στο Καστέλλι.
Κατά τα μέσα Σεπτεμβρίου 1944 ήρθε η Όλγα Πολεμαρχάκη από την Κασταμονίτσα στο Καστέλλι σε μένα και είπε: “Ο πόλεμος χάθηκε για τους Γερμανούς, έλα στα βουνά, εγώ θα σου δώσω πολιτικά ρούχα”. Αυτό όμως δεν μπορούσα να το κάνω εγώ, διότι σαν επικεφαλής (αρχηγός) που ήμουνα θα εξοντώνανε στη Γερμανία την οικογένειά μου.
ΕΡ. Ποια είναι η γνώμη σας για το Καστέλλι και τους κατοίκους του εκείνη την εποχή;
Απ: Προσπάθησα από την αρχή να κερδίσω τις καρδιές των Κρητών. Στο Καστέλλι και τη γύρω περιοχή δεν είχα κανένα πρόβλημα, δηλ. με όλους είχα καλές σχέσεις.
Δεκατέσσερις ημέρες προ της αναχωρήσεώς μου από το Καστέλλι είχα μια επιστολή από την Αθήνα, την οποία έπρεπε να δώσω στο Αμαριανό. Επειδή, όμως, εκείνη την εποχή κανένας Γερμανός στρατιώτης δεν τολμούσε να πάει στην Κασταμονίτσα και στο Αμαριανό, διερωτήθηκα αν μπορούσα να πάω εγώ. Τότε μου είπανε:
-Ρομπέρτο εσύ μπορείς να πας. Εσένα δεν θα σου συμβεί τίποτα.
Ξεκίνησα να πάω παρέα μαζί με ένα γερμανό στρατιώτη. Στον δρόμο με ρωτούσαν τα βοσκόπουλα, ποιος ήμουν. Κι εγώ πάντοτε έλεγα:
-Είμαι ο Ρομπέρτο ο τοπογράφος από το Γυμνάσιο.
Έτσι ήμουνα σε όλους γνωστός. Όταν έφτασα στο Αμαριανό, κυκλοφορούσαν όλοι οπλισμένοι. Με οδήγησαν στον κρητικό, για τον οποίο ήταν το γράμμα από την Αθήνα.
Εκεί συζητήσαμε για τον πόλεμο και ότι γρήγορα θα φεύγαμε από το Καστέλλι. Εγώ επρότεινα να μην καταστρέψουμε το εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής και να μας αφήσουν να φύγουμε χωρίς πόλεμο. Έσφαξαν μία κότα. Εφάγαμε και ήπιαμε και μετά ετραγουδήσαμε. Επαναλαμβάνω ότι, δεν είχα κανένα φόβο και το αυτόματό μου το είχα αποθέσει στην άκρη σε μια γωνιά.
Μετά πήρα τον δρόμο για την Κασταμονίτσα. Σε κάποιο σπίτι συνάντησα πολλούς Κρητικούς από το Καστέλλι. Ο κ. Πολεμαρχάκης, ο πατέρας, λόγω του σκότους έδωσε εντολή: “Ρομπέρτο τώρα δεν μπορείς να γυρίσεις πίσω και πρέπει να κοιμηθείς εδώ και το πρωί θα πας πίσω στο Καστέλλι”.
Μετά τον πόλεμο πληροφορήθηκα ότι, επί 2 χρόνια το Καστέλλι έπαιρνε φως από το δικό μας ηλεκτρικό εργοστάσιο.
ΕΡ. Έχουν περάσει 58 χρόνια από τότε. Τι νοιώθετε τώρα γι’αυτόν τον πόλεμο;
ΑΠ. Ύστερα από 58 χρόνια το σχόλιό μου είναι: Οι Εγλλέζοι άρχισαν να κατασκευάζουν το αεροδρόμιο του Καστελλίου με τον σκοπό να καταστρέψουν τις πετρελαιοπηγές της Ρουμανίας με τα τετρακινητήρια βομβαρδιστικά. Αυτό έπρεπε να το εμποδίσουμε!
Εμείς οι Γερμανοί δεν ήρθαμε στην Κρήτη για να καταπιέσουμε τον λαό, εμείς θέλαμε την Κρήτη μόνο για βάση, για να ελέγχουμε τον χώρο της Μεσογείου από πλευράς αναγνωρίσεως και αεροφωτογραφίας. Μετά τον πόλεμο είχα την ευκαιρία να κάνω τις διακοπές μου στην Κρήτη κατά τα έτη 1974, 1976, 1977, 1979, 1981, 1986, 1990, 1992, 1995, 1996, 2001.
Έτσι μπόρεσα να βρω και να επισκεφθώ τους τότε εχθρούς μου, που ήσαν καπεταναίοι αντάρτες στα βουνά και γύρω από το Καστέλλι.
Έτσι συνάντησα: το 1977 στο Μάλεμε τον Μανόλη Πατεράκη, το 1986 στο Θραψανό το Γρηγόρη Χναράκη-Φανούριο και το 1986 στο Καστέλλι τον Κίμωνα Ζωγραφάκη-Ζαχαρία. Εσυζητήσαμε για τον ατυχή πόλεμο και γίναμε φίλοι. Παντού έγινα δεκτός με φιλία και με φιλοξενήσανε. Η γυναίκα μου έχει απαθανατίσει όλες αυτές τις συναντήσεις με φωτογραφίες.
Σήμερα, μετά από τόσα χρόνια, χαίρομαι ιδιαίτερα που εμείς όλοι, ο κρητικός και ο γερμανικός λαός, δίνουμε τα χέρια και με σεβασμό θυμόμαστε τους πολλούς νεκρούς».
Η παραπάνω συνέντευξη συμπεριλήφθηκε στην ύλη του βιβλίου του Ρομπέρτο Λέμπολντ «Φωτογραφικό Λεύκωμα Καστελλίου 1941-1945» που εκδόθηκε το έτος 2006.
Το βιβλίο παραλήφτηκε από τον Δήμο Καστελλίου και για ανεξήγητους λόγους παρέμεινε στις αποθήκες. Η απροθυμία παρουσίασης και διανομής του στους πολίτες, κράτησε ως την εκλογή και την ανάληψη των καθηκόντων της νέας Δημοτικής Αρχής την 1η Ιανουαρίου 2011. Στις 24 Σεπτεμβρίου 2011, διοργανώθηκε στο Καστέλλι από τον Δήμο Μινώα Πεδιάδας Ημερίδα με θέμα:
«Οι διερμηνείς των κατοχικών δυνάμεων του πολεμικού αεροδρομίου Καστελλίου και η συμβολή τους στον Αντιστασιακό Αγώνα 1941-1944». Ο Δήμαρχος Μινώα Πεδιάδας κ. Ζαχαρίας Καλογεράκης, ο Πρόεδρος του Δημοτικού Οργανισμού Πολιτισμού κ. Γεώργιος Καλογεράκης και ο Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Καστελλίου κ. Ανέστης Μαραυγάκης, απέστειλαν στον Ρομπέρτο Λέμπολντ την παρακάτω επιστολή με ημερομηνία 11 Ιουλίου 2011:
«Αξιότιμε φίλε Ρομπέρτο
Με μεγάλη χαρά σας προσκαλούμε στο Καστέλλι το Σάββατο 24 Σεπτεμβρίου 2011 στην τιμητική εκδήλωση που διοργανώνει ο Δήμος Μινώα Πεδιάδας, ο Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Καστελλίου και το Εργαστήριο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Η παρουσία σας θα μας γεμίσει χαρά και θα μας δώσει την ευκαιρία να σας απονείμουμε τιμητικό δίπλωμα με πλακέτα για την προσφορά και την αγάπη σας προς τον Δήμο μας. Να γνωρίζετε επίσης ότι το βιβλίο «Ρομπέρτο Λέμπολντ-φωτογραφικό λεύκωμα Καστελλίου 1941-1945» θα διανεμηθεί δωρεάν στους παρευρισκόμενους στην εκδήλωση…».
Η ημερίδα πραγματοποιήθηκε και το βιβλίο του Ρομπέρτο Λέμπολντ μοιράστηκε τελικά στους κατοίκους και σε όλους τους παρευρισκόμενους. Αντίτυπα του βιβλίου, είχαν παραδοθεί προσωπικά στον ίδιο τον Ρομπέρτο στο Μάινζ της Γερμανίας, από τον Γεώργιο Καλογεράκη και Ανέστη Μαραυγάκη ένα χρόνο πριν, στις 28 Ιουνίου 2010.
*Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου