«Την Κατοχή υπήρχε ένας Γερμανός επιλοχίας που κυκλοφορούσε στο Καστέλλι παρέα με μια φωτογραφική μηχανή !». Αυτή ήταν η είδηση που μετέφεραν αρκετοί Καστελλιανοί, όταν καταγράφαμε τις εμπειρίες και τα κατοχικά βιώματά τους σε μαγνητοταινίες από το 1982 που αρχίσαμε να ασχολούμαστε με την ιστορία της ευρύτερης περιοχής των ετών 1941-1945.
Μάθαμε και το όνομα του Επιλοχία. Ρομπέρτο τον φωνάζανε όλοι τότε στο Καστέλλι. Ο Ρομπέρτο ο φωτογράφος !
Ο Γιώργος Πολεμαρχάκης, ο Γιάννης Μαυραντωνάκης, ο Κίμωνας Ζωγραφάκης, ο Νίκος Καμπάνης, η Όλγα Πολεμαρχάκη, ο Γιώργος Χαραλαμπάκης, συχνά μιλούσαν γι’αυτόν. Ο παπά-Γιώργης Μαραυγάκης το 2002 μας μετέφερε μια πολύ σημαντική είδηση. Την είδηση πως ο Ρομπέρτο είχε ένα φίλο στην Αθήνα, ένα στρατιωτικό γιατρό, που είχε τον βαθμό του Ταξιάρχου. Το όνομά του Παύλος Κουσουρής.
Τον Απρίλιο του έτους 2002, πήραμε την απόφαση να έρθουμε σε επικοινωνία με τον Παύλο Κουσουρή. Μάθαμε απ’αυτόν πως ο Ρομπέρτο, (Λέμπολντ το επίθετό του), ζει στην πόλη Μάινζ της Γερμανίας και είναι 88 ετών ! Η αγάπη του για την Κρήτη είναι τόσο μεγάλη, μας είπε ο Παύλος Κουσουρής, που μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε επισκεφθεί το νησί δώδεκα φορές.
Στις 13 Μαΐου 2002, γράψαμε μία επιστολή προς τον Ρομπέρτο Λέμπολντ. Στην επιστολή του ζητούσαμε να δωρίσει στη Σακορράφειο Βιβλιοθήκη του Δήμου Καστελλίου ένα μέρος του φωτογραφικού του αρχείου που αφορούσε το Καστέλλι και το πολεμικό του αεροδρόμιο, τα χρόνια 1941-1945. Την επιστολή υπέγραψε ο τότε Δήμαρχος κ. Γιάννης Δοκιανάκης και τη στείλαμε στον κ. Παύλο Κουσουρή. Με χαρά τη μετέφρασε και την έστειλε με τη σειρά του στον Ρομπέρτο Λέμπολντ. Έτσι άρχισε η επαφή μας με τον άνθρωπο που τα χρόνια της Κατοχής έζησε στο Καστέλλι, υπηρετώντας τις δυνάμεις Κατοχής της χώρας του. Ο πόλεμος δεν τον εμπόδισε να γίνει φίλος των Καστελλιανών από την πρώτη μέρα που πάτησαν τα πόδια του στο Καστέλλι, στις 5 Μαΐου 1942.
Πέρασαν κάμποσες μέρες και στις 28 Μαΐου 2002, μέσω του Δρ. Παύλου Κουσουρή, πήραμε απάντηση από τον Ρομπέρτο Λέμπολντ ! Δέχεται να δωρίσει μας είπε “για το αρχείο της πόλεως Καστελλίου” τις φωτογραφίες του ! Έπρεπε όμως να περιμένουμε λίγο διάστημα ώστε να τις ετοιμάσει.
Ο χρόνος κύλησε και στις 25 Σεπτεμβρίου 2002, έφθασαν στα χέρια μας οι πρώτες 88 φωτογραφίες της περιοχής Καστελλίου των ετών 1941-1945.
Από τότε πέρασαν τέσσερα χρόνια. Με ενδιάμεσο μεταφραστή τον αξιότιμο Δρ. Παύλο Κουσουρή, ανταλλάξαμε με τον φίλο του Καστελλίου Ρομπέρτο Λέμπολντ δεκάδες επιστολές. Κάθε φορά μας έστελνε και άλλες φωτογραφίες.
Το καλοκαίρι του 2006, (το ìαρχείο της πόλεως Καστελλίου) διέθετε πλέον 279 φωτογραφίες, δύο χάρτες και έναν πίνακα, όλα αυτά προσφορά του Ρομπέρτο.
Το Καστέλλι και το πολεμικό του αεροδρόμιο διαδραμάτισαν ένα πολύ σημαντικό ρόλο στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ιδίως το καλοκαίρι του 1942 που ο Στρατηγός Ρόμελ προήλαυνε στην Μέση Ανατολή.
Οι φωτογραφίες του Ρομπέρτο Λέμπολντ έρχονται να διαφωτίσουν τον ρόλο των Γερμανικών δυνάμεων που υπήρχαν στην περιοχή, τον ρόλο και τις αποστολές του πολεμικού αεροδρομίου, να συμπληρώσουν την ιστορία του τόπου, μιας πολύ σημαντικής ιστορικής περιόδου.
Ακολούθησε το έτος 2006 η έκδοση των φωτογραφιών του Ρομπέρτο Λέμπολντ σε ένα καλαίσθητο βιβλίο μεγάλων διαστάσεων με τίτλο :
Ρομπέρτο Λέμπολντ – Φωτογραφικό Λεύκωμα Καστελλίου 1941-1945
Με την έκδοση του Φωτογραφικού Λευκώματος, οι φωτογραφίες του Ρομπέρτο Λέμπολντ γίνονται κτήμα όλων των κατοίκων της περιοχής, γίνονται εργαλείο έρευνας ιστορικών μελετητών της περιόδου 1941-1945.
Ο πρώην Υπουργός Κωνσταντίνος Μπαντουβάς και γιος του Ιωάννη Μπαντουβά, Υπαρχηγού της Οργάνωσης του Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά, γράφει στον πρόλογο του Ιστορικού Λευκώματος τα εξής :
«Η μάχη της Κρήτης, η τετραετής γερμανοϊταλική κατοχή της Κρήτης και η Εθνική Αντίσταση του κρητικού λαού εναντίον των κατακτητών, υπήρξαν κατά γενική ομολογία και εκτίμηση, κορυφαίας σημασίας και ιστορικής αξίας γεγονότα. Υπήρξαν κομβικοί σταθμοί στη ροή των πολεμικών πράξεων και γεγονότων, που εσφράγισαν και έκριναν την εξέλιξη και το αποτέλεσμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Τα καίρια πλήγματα που εδέχθησαν οι επιδρομείς και κατακτητές από τον Κρητικό λαό, ήσαν άλλοτε άμεσα, στήθος με στήθος, φονικά και αμείλικτα, τραυματικά για τη φήμη και το αήττητο των ορδών του Χίτλερ και άλλοτε επακόλουθα, με αποφασιστικό επηρεασμό της κατάρρευσης των βασικών στρατηγικών, “Βατερλό” της γερμανικής πολεμικής μηχανής.
Το πρώτο ρήγμα της επιθετικής πολεμικής μηχανής του Γ΄ Ράιχ, επήλθε στο ρωσικό μέτωπο από τον στρατηγό «Χειμώνα», όπως ονομάστηκε, που οφείλετο στη μηνιαία καθυστέρηση της μάχης της Κρήτης και στην απασχόληση 150.000 χιλιάδων περίπου γερμανοϊταλικού στρατού στο νησί. Και το δεύτερο ρήγμα προήλθε από την αχρήστευση των μηχανοκινήτων ορδών του Ρόμελ και την παγίδευσή του στην αφρικανική έρημο, από έλλειψη καυσίμων, τα οποία καταστράφηκαν πάλι από την Εθνική Αντίσταση του κρητικού λαού.
Η τιμή και η δόξα για το έπος αυτό, ανήκει στον κρητικό λαό συνολικά. Όμως, στη διαδρομή της ιστορίας και των γεγονότων που την δημιούργησαν, υπήρξαν και διεκρίθησαν οι μπροστάρηδες, οι ηγέτες, οι σημαιοφόροι. Τούτοι ήσαν ή άτομα, ή ομάδες, ή περιοχές.
Στην ιστορία της Εθνικής Αντίστασης της Κρήτης 1941-1945 υπήρξαν ιδιαίτεροι ρόλοι και παρουσίες. Μέσα σ’αυτές, διακεκριμένη θέση, κατέχει η Πεδιάδα και το Ανατολικό Μονοφάτσι με προβάδισμα σε προσφορές και αποτελεσματικότητα. Στην περιοχή αυτή ρίζωσε και ανδρώθηκε η Αντίσταση. Οι κάτοικοι στήριξαν τον αγώνα και λίγοι περιορισμένοι “ανενεργοί” ανέχτηκαν και δε μίλησαν. Το δηλητηριώδες δέντρο της προδοσίας δεν ευδοκίμησε στην περιοχή.
Η ευρύτερη περιοχή του Καστελλίου βρέθηκε από τις πρώτες μέρες της κατοχής, στο μάτι του κυκλώνα. Το αεροδρόμιο ήταν στρατηγικής σημασίας για τις επιχειρήσεις στη Μεσόγειο, στην Αφρική και την παρακολούθηση των στρατιωτικών συμμαχικών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή.
Ήταν το κέντρο διοικητικής μέριμνας του Ρόμελ, ìο ομφάλιος λώροςî και η τροφός σε έμψυχο και άψυχο υλικό των γερμανικών δυνάμεων στην Αφρική και στη Μεσόγειο. Ήταν επόμενο να είναι και το κέντρο ενδιαφέροντος και κατασκοπίας των εμπολέμων. Όπως ήταν και φυσική συνέπεια της θέσης, της σημασίας για την έκβαση των επιχειρήσεων η περιοχή να μετατραπεί, πολλές φορές, σε πεδίο βομβαρδισμών και σε βωμό θυσιών του πληθυσμού από πυρά των ιδίων των συμμάχων.
Ο λαός στάθηκε όρθιος, άντεξε, αγκάλιασε τους εκλεκτούς ήρωες και αγωνιστές και τελικά έκοψε τον “ομφάλιο λώρο” τροφοδοσίας και ζωής της σιδηρόφραχτης στρατιάς του Ρόμελ με την παντοδύναμη ναζιστική Γερμανία. Έτσι το Καστέλλι, η Κρήτη, η Κρητική Αντίσταση, εθρυμάτισε ένα ακρογωνιαίο λίθο της ναζιστικής κατάρρευσης. Και όταν ήλθε η νίκη και η απελευθέρωση, οι Πεδιαδίτες, οι Καστελλιανοί, δεν εζήτησα από την αιμορραγούσα πατρίδα, δεν εκαυχήθησαν, δεν επέτρεψαν να απαξιωθεί το μεγαλείο της προσφοράς τους από κραυγές διεκδικήσεων και από επάρσεις και φραστικές κορώνες.
Το βιβλίο αυτό είναι ένα αυθεντικό ντοκουμέντο του κρίσιμου και κορυφαίου ρόλου του Καστελλίου και έχει το κύρος της ομολογίας και παρουσίας των στοιχείων από τον τότε εχθρό, που σήμερα δεχόμαστε την προσφορά της φιλίας του. Τα στοιχεία αυτά, είναι η επιβεβαίωση και επίρρωση των όσων παραπάνω είπα για το Καστέλλι και τη σημασία του…».
Ποιος ήταν όμως ο Επιλοχίας Ρομπέρτο Λέμπολντ που υπηρετούσε τα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στο σμήνος αναγνωρίσεως 2 (F) 123;
Ο ίδιος, στο βιογραφικό που μας έστειλε το έτος 2005 για το φωτογραφικό του λεύκωμα, γράφει :
Ο Roberto Lebold, γιος του αγρότου Eduard Lebold, γεννήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 1914 στο Wiesbaden. Αφού τέλειωσε τα σχολεία της χώρας του, σπούδασε χρωμολιθογράφος. Από το 1935 υπηρέτησε στον γερμανικό στρατό έως το 1945, στην πολεμική αεροπορία, στο σμήνος 2 (F) 123 (σμήνος αναγνωρίσεως).
Από τον Φεβρουάριο του 1941 έως τον Απρίλιο του 1945 ήταν επικεφαλής αξιολογήσεως αεροφωτογραφιών, με τον βαθμό του επιλοχία.
Στις 5.5.1942 έρχεται στο αεροδρόμιο Καστελλίου και φεύγει στις 17.9.1944. Έχει τιμηθεί από τη χώρα του με τρία παράσημα και από 3.5.1945 έως 8.8.1945 υπήρξε αιχμάλωτος πολέμου των Άγγλων.
Μετά τον πόλεμο εργάζεται στην Τοπογραφική Υπηρεσία της Έσσης στο Wiesbaden.
Σαν συνταξιούχος από το 1977 εργάστηκε εθελοντικά για την προστασία της φύσης και των πουλιών».
Στις 17 Ιανουαρίου 2003, ο Ρομπέρτο Λέμπολντ ήταν 89 ετών. Ζούσε στην πόλη Mainz Hechtseim της Γερμανίας. Δέχτηκε την πρόταση που του κάναμε μας απαντήσει σε ερωτήσεις σχετικά με τη μονάδα αεροφωτογράφισης που υπηρετούσε, τη 2 (F) 123, το πολεμικό αεροδρόμιο Καστελλίου, την καθημερινότητα των Καστελλιανών και τη σχέση τους μ’αυτούς. Συντάξαμε δεκαεφτά (17) ερωτήσεις και τις στείλαμε στη διεύθυνση κατοικίας του στη Γερμανία. Μας απάντησε εγγράφως τον Ιανουάριο του έτους 2003. Οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις του Ρομπέρτο Λέμπολντ, έχουν ως εξής :
ΕΡ. Πότε ήρθατε και πως στο αεροδρόμιο Καστελλίου;
ΑΠ. Κατά τα έτη 1937 και 1938 εφοίτησα σε σχολές φωτογραφίας στη Γερμανία για την αξιολόγηση των αεροφωτογραφιών. Με την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου τοποθετήθηκα στη 2(F) 123, που ανήκε σε ένα σμήνος αναγνωρίσεως για την επιχειρησιακή αεροφωτογραφική αναγνώριση.
Από την 23.2.1941 ήταν η 2(F) 123 στην Κατάνια της Σικελίας για επιχειρήσεις αναγνωρίσεως στον χώρο της Μεσογείου.
Στις 11.7.1941 πετάξαμε για αεροφωτογράφηση πάνω από το αεροδρόμιο Καστελλίου, το οποίο εχρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τους Εγγλέζους.
Στις 26.5.1941 άρχισε η μεταφορά στο αεροδρόμιο Τατοΐου στην Αθήνα.
Για λόγους στρατηγικούς ήταν για τη Γερμανία απαραίτητο να καταληφθεί η Κρήτη από τα γερμανικά στρατεύματα.
Οι πετρελαιοπηγές της Ρουμανίας ήταν απολύτως αναγκαίες για τα γερμανικά αεροπλάνα και άρματα μάχης. Και έπρεπε να εμποδιστεί η απογείωση βρετανικών τετρακινητήριων βομβαρδιστικών από την Κρήτη για τη Ρουμανία.
Από 17.2.1942-31.3.1943 μετεφέρθη η 2(F) 123 στο αεροδρόμιο Καστελλίου στην Κρήτη. Στις 5.5.1942 μεταφέρομαι εγώ ο επιλοχίας Roberto Lebold με ένα Ju 88 στο
Καστέλλι, για να αναλάβω την αξιολόγηση των αεροφωτογραφιών ως αρχηγός Ομάδος.
ΕΡ. Ποια ήταν η αποστολή σας στο Καστέλλι και τι βαθμό είχατε;
ΑΠ. Από 5.5.1942-17.9.1944 εγκαταστάθηκα στο Γυμνάσιο μαζί με το συνεργείο αξιολογήσεως αεροφωτογραφιών. Ως επιλοχίας αεροφωτογράφισης και επικεφαλής της ομάδος, ήμουνα υπεύθυνος για την αξιολόγηση των αεροφωτογραφιών της Ανατ. Μεσογείου.
ΕΡ. Η αποστολή σας (της ανάλυσης των αεροφωτογραφιών), με ποια αεροπλάνα και πώς γινόταν;
ΑΠ. Η 2 (F) 123 χρησιμοποιούσε τους παρακάτω τύπους αεροπλάνων :
9 μηχανές 88 Ju Τ Ι. Η εκτέλεση της αποστολής γινόταν σε ύψος 7-8000 μέτρων.
1 μηχανή Ju 86. Η εκτέλεση της αποστολής γινόταν σε ύψος 14.000 μέτρων περίπου.
1 μηχανές Me 109 με πρόσθετα ντεπόζιτα. Για ταχείες επεμβάσεις. Αυτά πετούσαν κατά το πλείστον συγχρόνως με 2 αεροπλάνα.
1 μηχανή Ju 52. Για πτήσεις μεταφοράς από το Καστέλλι στο Τατόι.
ΕΡ. Η αεροφωτογράφηση τι αφορούσε;
ΑΠ. α) σε ποια μέρη δρούσε ο αγγλικός στόλος. β) Την κίνηση των πολεμικών λιμένων Αλεξάνδρειας, Πόρτ Σάιντ, Σουέζ. γ) Τη νήσο Κύπρο και τα βόρεια παράλια της Αφρικής από τη Βεγγάζη μέχρι τη διώρυγα του Σουέζ, συμπεριλαμβανομένων και του σημερινού Ισραήλ και του Λιβάνου.
ΕΡ. Στον νομό Ηρακλείου χρησιμοποιούσατε τρία αεροδρόμια. Του Καστελλίου, του Τυμπακίου και του Ηρακλείου. Ποιο απ’αυτά είχε τη μεγαλύτερη σημασία για τις δυνάμεις σας; Τι ρόλο είχαν τα άλλα;
ΑΠ. Το αεροδρόμιο Καστελλίου εχρησιμοποιείτο κυρίως από τη 2(F) 123. Το αεροδρόμιο στο Τυμπάκι ήταν για να ανακουφίζει το Καστέλλι. Αυτό όμως δεν κατέστη πλήρως δυνατό, διότι λόγω ενεργειών σαμποτάζ σε αεροπλάνα, η 2(F) 123 επέστρεψε στις 31.3.1943 και πάλι στην Αθήνα.
ΕΡ. Μέχρι πότε η 2(F) 123 παρέμεινε στο Καστέλλι;
AΠ. Στις 19.3.1943 μετετέθη το σμήνος 2(F) 123 και πάλι στην Αθήνα/Τατόι. Από τις 19.3.1943 μέχρι 17.9.1944 παρέμεινε μια ομάδα επεμβάσεως στο Καστέλλι Πεδιάδος, για τη συνέχιση της αποστολής του 2(F)123 προς αποκατάσταση αεροπλάνων με μηχανικές βλάβες ή έλλειψη καυσίμων, τα οποία ήταν αναγκασμένα να προσγειώνονται στο Καστέλλι αντί στο Τατόι και να τα καθιστούν και πάλι αξιόμαχα. Επί πλέον ξεκινούσαν μόνο από το Καστέλλι για αναγνωριστικές πτήσεις τα Me 109 με πρόσθετα ντεπόζιτα ταυτόχρονα με δύο αεροπλάνα. Με την ομάδα αυτή παρέμεινα κι εγώ.
ΕΡ. Μερικοί κάτοικοι θυμούνται ένα αεροπλάνο στο Καστέλλι που τους έκανε μεγάλη εντύπωση ο όγκος του και το τεράστιο μέγεθός του. Έκανε λένε τον μεγαλύτερο θόρυβο από όλα τα αεροπλάνα που προσγειώνονταν στο Καστέλλι. Ποιο αεροπλάνο ήταν αυτό;
ΑΠ. Επρόκειτο για το εξακινητήριο μεταφορικό αεροπλάνο Me 323 Γίγας. Το αεροπλάνο αυτό εχρησιμοποιείτο για τη μεταφορά μονάδων πεζικού από και γύρω από το Καστέλλι προς την Τύνιδα τα έτη 1942/1943.
ΕΡ. Μιλήστε λίγο για την κίνηση των αεροσκαφών στο Καστέλλι
ΑΠ. Προς υποστήριξη του γερμανικού αφρικανικού σώματος με μεταγωγικά αεροπλάνα, ξεκινούσε την περίοδο 1942/43 από το αεροδρόμιο του Καστελλίου Πεδιάδος ένα σμήνος μεταγωγικό (TRANSGERMA), αποτελούμενο συνήθως από 5 Ju 52, για την DERNA και στην επιστροφή του έφερνε μαζί άρρωστους και τραυματίες στρατιώτες.
Οι πτήσεις για τη λήψη αεροφωτογραφιών γίνονταν σε ύψος 7000-8000 μέτρων με αεροπλάνα Ju 88. Λόγω των μεγάλων απωλειών, έφερε σε δράση η γερμανική αεροπορία τα Ju 86. Αυτά πετούσαν σε ύψος 13.000-14.000 μέτρων και εκτελούσαν την αποστολή τους ανενόχλητα, διότι τα αγγλικά καταδιωκτικά έφταναν μόνο μέχρι τα 11.000 μέτρα.
Αυτό το αεροπλάνο ήταν εξοπλισμένο με ντηζελομηχανή με δυο έμβολα. Κατά την εκκίνησή για μια εχθρική πτήση ανέβαινε το Ju 86 στην αρχή κάνοντας κύκλους πάνω από το αεροδρόμιο του Καστελλίου, μέχρι τα 4000μ. ύψος. Για να φτάσει το ύψος των14.000μ. γινόταν έγχυση του GM 1 (υγρό οξυγόνο) στην μηχανή. Για τον ανεφοδιασμό το GM 1 ήταν αποθηκευμένο σε μεγάλα δοχεία στους Αποστόλους κοντά στο Καστέλλι.
Μετά την προσγείωση στο αεροδρόμιο του Καστελλίου, αφαιρείτο η κασέτα και επροσκομίζετο στο Γυμνάσιο. Εκεί εμφανιζόταν το φιλμ και το στεγνώναμε γρήγορα με μεθυλική αλκοόλη. Εγώ μετέδιδα το αποτέλεσμα της αξιολόγησης του αρνητικού κωδικοποιημένο στην Αθήνα. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις επίσης και στη Ρώμη. Εν συνεχεία γινόταν η αξιολόγηση του θετικού των αεροφωτογραφιών.
*Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου