Στις 31 Οκτωβρίου 2022 παρουσιάζεται στο Αρκαλοχώρι, στην αίθουσα του Πολιτιστικού Κέντρου της Ιεράς Μητροπόλεως Αρκαλοχωρίου – Καστελλίου -και Βιάννου, το βιβλίο της Άννας Μανουκάκη – Μεταξάκη «Ιστορικές μαρτυρίες από τον νομό Ηρακλείου (19ος – 20ος αι.)». (Έκδοση Περιφέρεια Κρήτης). Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα συλλογή άρθρων και μαρτυριών ανθρώπων που έζησαν γεγονότα του 19ου και 20ου αιώνα στο νομό Ηρακλείου.

Το βιβλίο περιέχει 85 άρθρα και πολλές μαρτυρίες, οι περισσότερες αδημοσίευτες.

Τα άρθρα έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες και περιοδικά, κυρίως στην εφημερίδα «Πατρίς», στηρίζονται στις μαρτυρίες αυτές και τις εντάσσουν στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής. Αναφέρονται στην τουρκοκρατία, στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα και τα περισσότερα στον πόλεμο του ’40, στην μάχη της Κρήτης, στην κατοχή και στην αντίσταση.

Το βιβλίο αποτελεί ένα πολύτιμο βοήθημα για τον ιστορικό αλλά και για τον άνθρωπο που θέλει να γνωρίσει την ιστορία του τόπου. Τα άρθρα συνδέουν τις μαρτυρίες και τις τοποθετούν μέσα στα ιστορικά γεγονότα και το κοινωνικό γίγνεσθαι  της εποχής στην οποία αναφέρονται. Με γλώσσα απλή και γλαφυρή, αλλά και με απόλυτη ιστορική ακρίβεια, η συγγραφέας περιγράφει την κάθε εποχή, την αναλύει και τοποθετεί τα περιγραφόμενα γεγονότα στη σωστή τους θέση. Η ζωή και οι συνθήκες στην τουρκοκρατία (από την οποία υπάρχουν ελάχιστες μαρτυρίες για τον νομό Ηρακλείου), οι δύσκολες δεκαετίες των αρχών του 20ου αιώνα και τα τραγικά όσο και μεγαλειώδη γεγονότα της περιόδου 1940 – 1945 σηματοδοτούν το πέρασμα στην σημερινή εποχή. Τα άρθρα αποτελούν ένα χρήσιμο οδηγό για την διερεύνηση αυτών των περιόδων, των αγώνων που έγιναν μέσα σε αυτές και την κατανόηση της ιστορίας του τόπου μας. Και είναι αυτά που αναδεικνύουν τις μαρτυρίες σαν τη φωνή της μνήμης του λαού μας.

Βγαλμένες από την καρδιά, το μυαλό και την θύμηση απλών ανθρώπων, μετατρέπουν την ατομική μνήμη σε συλλογική. Δεν είναι κάποιες διάσημες προσωπικότητες που γράφουν απομνημονεύματα. Είναι απλοί άνθρωποι του τόπου, που έζησαν ή ζουν ακόμη ανάμεσά μας. Άνθρωποι σαν και μας. Άνθρωποι που είχαν την τύχη ή ατυχία να δουν και συχνά να βιώσουν, ακόμη και να πρωταγωνιστήσουν σε πράγματα και καταστάσεις που μερικές φορές ξεπέρασαν τα ανθρώπινα μέτρα.

Οι μαρτυρίες δεν είναι ιστορικές μελέτες. Η κάθε μία έχει τη δική της ιστορία και τη δική της συμβολή. Με γλώσσα απλή και με ματιά καθαρή, όπως είναι πάντα καθαρή η ματιά του λαού μας, περιγράφουν αυτά που έζησαν. Και όχι μόνο αυτά. Περιγράφουν την πείνα και τις κακουχίες, το δύσκολο αγώνα της ζωής, τα βάσανα και τους εξευτελισμούς που υπέστησαν από τους κατακτητές, Τούρκους και Γερμανούς. Δεν περιαυτολογούν, δεν αλλοιώνουν τα γεγονότα, δεν τα μεγαλοποιούν ούτε τα υποτιμούν. Μιλάνε με απλά λόγια, με τον δικό τους τρόπο. Κάθε μία από αυτές τις μαρτυρίες είναι μια κατάθεση ψυχής. Μία κατάθεση που απευθύνεται όχι μόνο στον ιστορικό αλλά στον φίλο, τον συγγενή, τον συντοπίτη, τον άνθρωπο.

Κάθε ένας που καταθέτει την εμπειρία του, το κάνει με τον δικό του τρόπο και τη δική του γλώσσα. Άλλοι μιλάνε απλά και τυπικά, άλλοι συγκινούνται και πολλές φορές δακρύζουν ξαναφέρνοντας μπροστά τους το παρελθόν, άλλοι εξοργίζονται με την πορεία που πήραν τα πράγματα. Όλοι όμως νοιώθουν περήφανοι. Περήφανοι για τη δική τους συμβολή αλλά και για τη στάση του λαού, του δικού τους και δικού μας, σε όλες τις εποχές και όλες τις καταστάσεις. Είναι μέλη αυτού του λαού και η μνήμη τους είναι μνήμη όλων. Γι’ αυτό και οι μαρτυρίες τους είναι πολύτιμες.

Η συγγραφέας γράφει στον πρόλογό της «Οι μαρτυρίες των απλών ανθρώπων που καταγράφονται αποτελούν αναλλοίωτες πηγές του προφορικού λόγου και είναι μία από τις δύο συνιστώσες των πηγών της ιστορίας.

Είναι τα όσα αφηγούνται απόσταγμα από τα βιώματα και τις εμπειρίες που έζησαν άνθρωποι κάθε ηλικίας και συχνά η ζωή τους καθορίστηκε στο εξής από αυτά. Έχουν καταγραφεί στο συλλογικό ασυνείδητο. Τα κουβαλούν μέσα τους – ανασφάλεια και φόβο να μην ξαναπεινάσουν, να μη χάσουν τη ζωή τους και τους αγαπημένους τους. Θυμίζουν τον πάντα επίκαιρο Θουκυδίδη και το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου “Ειρήνη”».

Η αξία όμως του βιβλίου δεν σταματάει εδώ. Καθώς περιγράφει γεγονότα από και για τα χωριά του νομού Ηρακλείου, δίνει μια συνολική εικόνα τού πώς διαμορφώθηκε η ιστορία ολόκληρου του νομού. Η αξία και ο ιστορικός ρόλος τού κάθε χωριού περιγράφεται, αναδεικνύεται και αναλύεται. Τα άρθρα και οι μαρτυρίες αποδεικνύουν πως ο ηρωισμός και οι μεγαλειώδεις στιγμές που υπήρξαν στην διάρκεια της τουρκοκρατίας αλλά και στη διάρκεια της μάχης της Κρήτης, της Γερμανικής κατοχής και της αντίστασης δεν ήταν μεμονωμένες πράξεις κάποιων τολμηρών αγωνιστών (που και αυτές δεν έλειψαν) αλλά μια συνολική στάση του λαού του τόπου μας, πράγμα που της δίνει μια πολύ μεγαλύτερη αξία.

Ενώ όμως αναλύεται και αναδεικνύεται το συλλογικό, δεν παραβλέπεται το ατομικό. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου προβάλλονται προσωπικότητες που είχαν μέγιστη συμβολή στα γεγονότα που περιγράφονται και στη συνέχεια, τόσο η δράση τους όσο και οι ίδιοι οι αγωνιστές, σπιλώθηκαν και αντιμετώπισαν διώξεις στα δύσκολα χρόνια του εμφυλίου που ακολούθησαν. Η συγγραφέας καταφέρνει να τις τοποθετήσει στις πραγματικές τους διαστάσεις, απαλλαγμένες από φανατισμούς, πολιτικές σκοπιμότητες και κυρίως από τις ψυχώσεις που δημιούργησε το κλίμα του εμφυλίου.

Κλείνοντας αυτό το πολύ σύντομο σημείωμα πρέπει να αναφέρω για άλλη μια φορά πως πρόκειται για ένα πολύ χρήσιμο βοήθημα για όσους θέλουν να γνωρίσουν την ιστορία του τόπου τους μέσα από τις πιο ειλικρινείς, άδολες και γνήσια λαϊκές φωνές. Από φωνές που δεν αναζητούν εύσημα ή κάποιες υλικές ανταμοιβές, αλλά καταθέτουν τις εμπειρίες και τη γνώση τους σαν παρακαταθήκη για προβληματισμό και παραδειγματισμό των νεότερων.

 

Γεωργίου – Στυλιανού Κουτεντάκη