Εντελώς τυχαία, πριν λίγες μέρες, έπεσε το μάτι μου στο θέμα της έκθεσης στις πανελλαδικές εξετάσεις που αφορούσε στο ερώτημα γιατί να μαθαίνουμε ιστορία και αυτόματα αναδύθηκαν στο μυαλό μου πληθώρα βασανιστικών ερωτημάτων που αφορούν το συγκεκριμένο μάθημα στις διάφορες βαθμίδες της εκπαίδευσής μας. Ποια είναι η χρησιμότητα της ιστορίας, θα μπορούσε να ξεκινήσει τις απορίες του ένας μαθητής και γιατί άραγε θα πρέπει να μαθαίνουμε ιστορία στις μέρες μας;
Για μεγάλη μερίδα της νεολαίας μας, οι απαντήσεις είναι λίγο πολύ γνωστές και οι περισσότερες περιστρέφονται στο ζήτημα της αποστήθισης ανούσιων χρονολογιών που αφορούν κάποια παλιά γεγονότα. Όμως θα είχε μεγαλύτερο ενδιαφέρον να ρωτούσαμε τους καθηγητές που διδάσκουν το συγκεκριμένο μάθημα και να γνωρίζαμε τις δικές τους απόψεις, τη δική τους προοπτική, μια διαδικασία κάπως δύσκολη και ανεφάρμοστη ομολογουμένως, για πολλούς και ποικίλους λόγους!
Ο Μαρκ Μπλοχ, (Marc Bloch, 1866-1944) ένας από τους μεγαλύτερους ιστορικούς του εικοστού αιώνα, παράλληλα με την οικογενειακή του ζωή και την ακαδημαϊκή του καριέρα στο Στρασβούργο και το Παρίσι, έλαβε μέρος στη γαλλική αντίσταση εναντίον των Ναζί, κάτι που το πλήρωσε με τη ζωή του αφού εκτελέστηκε μαζί με άλλους αντιστασιακούς πατριώτες του, στις 16 Ιουνίου του 1944, και έτσι απέδειξε στην πράξη πως καθήκον ενός ιστορικού ερευνητή δεν είναι να ζει μακρυά από τα προβλήματα της κοινωνίας του, αλλά να ασχολείται ενεργητικά με τα προβλήματα της γενιάς του και να συμμερίζεται τις όποιες αγωνίες της εποχής του, συμβάλλοντας με τις διαθέσιμες δυνάμεις του στην επίλυσή τους.
Ξαναφέρνοντας σήμερα στην επικαιρότητα το ερώτημα για την χρησιμότητα της ιστορίας και φυσικά το ρόλο του ιστορικού, στην ουσία επαναφέρουμε τους ίδιους προβληματισμούς σε σύγχρονη βεβαίως εκδοχή. Όμως, το βασικό και καίριο ερώτημα είναι το ίδιο πάντα! Σε τι μας χρησιμεύει η ιστορία και τι ακριβώς πρέπει να κάνει ένας ιστορικός; Ανασκαλεύει ευρήματα παλιών πολιτισμών θαμμένων για αιώνες στο σκοτάδι, τα καταγράφει και ερμηνεύει, όπως πιθανότατα έτσι πιστεύουν οι περισσότεροι, ή τί άλλο; Εύκολα να διατυπωθούν οι ερωτήσεις, αλλά πολύ πιο δύσκολα να απαντηθούν.
Πριν απ’ όλα, φυσικά, πρέπει να δώσουμε τις δέουσες απαντήσεις σε ένα σωρό άλλων επίμαχων ερωτημάτων. Όλες αφορούν περασμένα γεγονότα και πως αυτά επηρεάζουν σήμερα τις ζωές μας, ποια είναι τα αποτυπώματα, ας πούμε, που αφήνουν πίσω τους στις επόμενες γενιές με την πάροδο του χρόνου, τουτέστιν το σύνολο της αποκτηθείσας γνώσης πάνω σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, την ιατρική, για παράδειγμα, την αρχιτεκτονική, τις τέχνες όλες σωστότερα και τις επιστήμες, και πως όλα αυτά μεταφράζονται σήμερα με τις δικές μας περγαμηνές και δίπλα στα σύγχρονα κατορθώματά μας.
Έργο, λοιπόν, του ιστορικού, είναι να αναστήσει περασμένα γεγονότα, να ανασυστήσει με τον δικό του, υποκειμενικό καθαρά, τρόπο, το παρελθόν μιας εποχής, ενός λαού, ενός σημαντικού γεγονότος, μιας εξέχουσας προσωπικότητας και φυσικά την αντίθετη εκδοχή της, αφού και στην περίπτωση αυτή με τη ζωή και τις ενέργειές του έστειλε την ανθρωπότητα πίσω από κάθε πλευρά! Αντικειμενικός και απώτερος, πάντα, σκοπός η κατανόηση του παρελθόντος, το σωστό του ξεδίπλωμα, πέρα από προσωπικές πολιτικές τοποθετήσεις και ιδεολογικές στρεβλώσεις. Και εδώ φυσικά αρχίζουν τα δυσκολότερα!
Ίσως, αυτές οι πανελλαδικές εξετάσεις ήταν το έναυσμα να έρθουν μπροστά για ακόμα μια φορά πολλά από τα παραπάνω ερωτήματα. Επιπλέον, ξενίζει το γεγονός πως ξεροί και άχαροι μαθηματικού τύποι, εξισώσεις και δυσεπίλυτες ασκήσεις, όπως φαίνονται εκ πρώτης όψεως και που βρίσκονται κατά κόρον στις άλλες γνωστές επιστήμες, να ασκούν λιγότερες αντιδράσεις από λίαν ενδιαφέροντα ιστορικά γεγονότα στους περισσότερους μαθητές.
Εντούτοις, είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι η προσέγγιση, ερμηνεία και ανάλυση του παρελθόντος, από μεριάς του ιστορικού αποτελεί κάποια ιδιαιτερότητα, γνωστού όντος ότι και άλλοι κλάδοι της σύγχρονης διανόησης και ουκ ολίγων επιστημών πολλάκις εμπλέκονται στα μονοπάτια της ιστορίας με την ενασχόληση πολλών εκπροσώπων τους, αφήνοντας στο τέλος το δικό τους προσωπικό αποτύπωμα και διακριτό στίγμα. Πολλά χρόνια πριν είδε το φως της δημοσιότητας ένα βιβλίο μου με τίτλο ‘Ιστορία της Ισλαμικής Ιατρικής’ (Βήτα Ιατρικές εκδόσεις, 2011).
Το έναυσμα, η σύλληψη της ιδέας για το γράψιμο εκείνου του βιβλίου, έγινε ταξιδεύοντας σε διάφορα μέρη και πόλεις των μουσουλμανικών χωρών της Βόρειας Αφρικής, της Μέσης Ανατολής και της Ασίας. Γυρίζοντας πίσω, έγραφα τότε στην εισαγωγή, έπρεπε να δω πάλι μερικά πράγματα που μου ξέφυγαν, και αυτά ήταν δυστυχώς ή ευτυχώς, πολλά! Και τι να προλάβει και να δει κανένας βέβαια σε μερικές εβδομάδες ή και μήνες σε μέρη που έδωσαν τόσα πολλά στον παγκόσμιο πολιτισμό! Σε μέρη που διαδραματίστηκαν αξιόλογα γεγονότα, για τα οποία το εκπαιδευτικό μας σύστημα φρόντισε, τόσο έντεχνα και ανόητα, να μας αφήσει απληροφόρητους!
Ακολουθούσαν αναγκαστικά νέα διαβάσματα, καινούργια γνώση, καινούργια ερεθίσματα, άνοιγαν καινούργιες πόρτες, καινούργια παράθυρα, τα οποία όμως δεν οδηγούσαν σε κάποιο τέλος, αλλά σε κάποια άλλη πάλι αρχή. Καινούργια ταξίδια ξανά σε άλλα μέρη, άλλες χώρες, επαφή με ανθρώπους ντόπιους, πολύωρες επισκέψεις σε μουσεία μοναδικά, ιατρικής και άλλα γενικότερου ενδιαφέροντος. Το μάθημα της Ιστορίας της Ιατρικής, όταν εγώ σπούδαζα στην Ιατρική Σχολή Αθηνών, δεν διδασκόταν για λόγους που πραγματικά δεν γνωρίζω. Ίσως να το θεωρούσαν τότε δευτερεύον μάθημα, αφού δεν είναι κάτι απαραίτητο, με τη στενή έννοια της λέξεως, στην άσκηση της Ιατρικής, αυτής καθ’ εαυτής.
Κλείνοντας αυτό το κείμενο, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως ο κάθε ιστορικός έχει την δική του άποψη για συγκεκριμένα γεγονότα και χαρακτήρες που σημάδεψαν την ιστορία και επηρεάζουν παράλληλα το παρόν και ίσως το μέλλον ανθρώπων, εποχών και κοινωνιών. Απολύτως θεμιτό, αρκεί να ομολογεί πως ότι γράφει και υποστηρίζει αποτελούν προσωπικές του απόψεις!
Παράλληλα, όμως, οι διαφορετικές εκδοχές είναι εκείνες που δίνουν το έναυσμα για περισσότερη μελέτη και ανάσυρση κρυμμένων αποδεικτικών ή βοηθητικών στην έρευνα στοιχείων, αφού όπως ελέχθη, η ιστορία είναι μια πινακοθήκη όπου υπάρχουν λίγοι αυθεντικοί πίνακες και πολλά αντίγραφα. Η επιλογή της μάθησης της ιστορίας από κάποιον μαθητή, πέρα από τις όποιες εξεταστικές δεσμεύσεις, αποτελεί ατομική προτίμηση, όχι μόνον του κάθε μαθητή αλλά και του κάθε ανθρώπου. Όμως οι ευθύνες της επίσημης Πολιτείας πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα είναι άλλες, τις οποίες δυστυχώς δεν έχει καταφέρει ακόμη να ανεύρει!