*Τώρα που φαίνεται πως «εγαληνέψαν οι καιροί» και ο καταληψίας Τσε Γκεβάρα, τουλάχιστον επιφανειακά, παρουσιάζει την εικόνα ενός φρόνιμου και, γιατί όχι, ταπεινωμένου αλαζόνα, καιρός να δούμε καθαρά την πραγματικότητα ως κοινωνία, ως έθνος και ως πολίτες.
Τι είναι άραγε ηρωισμός; Και πότε μια πράξη, δήθεν ηρωική είναι μια καθαρή βλακεία;
Ο Γιώργος Σεφέρης υποστηρίζει ότι «οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά», γιατί, φυσικά, εκείνοι ανοίγουν τον δρόμο προς το μέλλον και έπονται οι απλοί καθημερινοί πολίτες.
Ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν ήρωας, όχι μόνο χαρισματικός βασιλιάς και γενναίος πολεμιστής, αλλά και καινοτόμος σε ιδέες. Είχε στο μαξιλάρι του τον Όμηρο και δάσκαλό του τον Αριστοτέλη. Και ο Μέγας Ναπολέων ήταν ηρωικός και ευφυής, αφού κατόρθωσε από αφανής Κορσικανός να αναδειχθεί σε αυτοκράτορα και να διαπρέψει ως στρατηγός στις μάχες. Πέθανε, βέβαια, εξόριστος αλλά αξιολάτρευτος. Και οι δυο δέχονται αξίως το επίθετο Μέγας.
Υπάρχουν, όμως, και «τα παλικάρια της φακής». Οι ψευτοπαληκαράδες, που αποτελούν κλασικό τύπο διακωμώδησης, από τον Αριστοφάνη με τον Λάμαχο, μέχρι την comedian de l’ arte και τον Μολιέρο.
Στη σύγχρονη ελληνική πολιτική παρόμοιος κωμικός τύπος είναι ο γόης Βαρουφάκης. Γελοίος επίσης ψευτοπαληκαράς είναι ο Πάνος Καμμένος και ο αρχηγός των Χρυσαυγιτών. Και οι τρεις βγήκαν από το ίδιο καλούπι. Και φυσικά, οι αφελείς ψηφοφόροι είδαν στο πρόσωπό τους τον «Ελληναρά» που φαντασιώνονταν.
Τουρκοφάγοι, πυρπολητές, που θα τα κάνουν όλα Κούγκι, καυχησιολόγοι, γελοίοι τιμητές του υποτιθέμενου σάπιου κατεστημένου! Και, επειδή «του Έλληνος ο τράχηλος ζυγόν δεν υπομένει», υποσχέθηκαν Αρκάδια, τιμωρία των Ευρωπαίων τοκογλύφων, μεταβάλλοντας τον ιερό χώρο της Βουλής σε χώρο ρύπανσης, με ένα λόγο χυδαίο.
Ο Θουκυδίδης, στον Επιτάφιο, προσδιορίζει τον ανδρείο με τα παρακάτω λόγια: «Γενναίοι γαρ την ψυχήν δικαίως κριθείεν οι τα δεινά και ηδέα σαφέστατα γιγνώσκοντες και διά ταύτα μη αποτρεπόμενοι των κινδύνων».
Μτφ. «Δίκαια πρέπει να θεωρηθούν ανδρείοι και παλικάρια, όσοι γνωρίζουν πολύ καλά και τις συμφορές και τις δυσκολίες μιας σύγκρουσης. Αυτή, όμως, η γνώση δεν τους κάνει δειλούς, ώστε να αποφεύγουν να μπουν στη μάχη». Με τέτοιες αρχές στους μακρινούς αυτούς καιρούς δημιουργήθηκαν μεγάλα και θαυμαστά έργα. Μαραθωνομάχοι και Σαλαμινομάχοι.
Και ο Καβάφης, με την ειρωνική του στάση, αποδίδει «τιμή σ’ εκείνους που στη ζωή τους όρισαν να φυλάγουν Θερμοπύλες ποτέ από το χρέος μη κινούντες» κι ας ξέρουν ότι οι Μήδοι επιτέλους θα περάσουν. Ο Λεωνίδας ήταν επίσης ήρωας. Ο μεγαλύτερος, όμως, ήρωας της ελληνικής ιστορίας είναι, αναμφισβήτητα, ο τραγικός τελευταίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Του πρόσφερε ο Μωάμεθ ο Πορθητής τη δυνατότητα να φύγει από τη μυθική πόλη με όλα του τα υπάρχοντα και εκείνος απάντησε: Το να παραδώσω την πόλη δεν επιτρέπεται ούτε σε μένα ούτε σε κανέναν άλλο απ’ όσους την κατοικούμε. Με κοινή απόφαση «αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών». Μτφ. Όλοι με ελεύθερη εκλογή μας και απόφαση θα πεθάνουμε και δεν θα λυπηθούμε τη ζωή μας για να υπερασπιστούμε τις αξίες που αποτελούν την ουσία μας. Ο Σωκράτης έμεινε στην ιστορία όχι λόγω των φιλοσοφικών του συλλήψεων αλλά ακριβώς γιατί προτίμησε να πιει το κώνειο, αντί να δραπετεύσει και να παραβεί τους «άδικους νόμους» που τον καταδίκασαν.
Όλοι αυτοί και άλλοι πολλοί αποτελούν πρότυπα. Βάλτε απέναντί τους τους σημερινούς ηγετίσκους, για να αισθανθείτε την ευθύνη όλων εκείνων που, με την ανεύθυνη ψήφο τους «της αγανάκτησης και της οργής», μας ανάγκασαν να έχουμε σήμερα ηγέτες και κυβερνήτες ανθρώπους μικρούς.
Και επιτέλους, ας αντιληφθούμε ότι η δημοκρατία, με το μεγαλείο της, δίδει ευτυχώς στους πολίτες αυτό το όπλο που λέγεται ψήφος. Είμαι από εκείνους που βελτιοδοξούν. Αρκεί να μην ξανακάνομε τα ίδια λάθη και μετά να κλαψουρίζομε και να αποδίδομε σε άλλους τις ευθύνες.
«Πού καταντήσαμε λοχία!» αναρωτιέται ο στρατηγός στο γνωστό τραγούδι. Και ο Παλαμάς στον Δωδεκάλογο του γύφτου περιμένει σωστά ότι «απ’ του κακού τη σκάλα θα δούμε πάλι να μας φυτρώνουν τα φτερά τα πρωτινά μας τα μεγάλα». Τα φτερά μιας πατρίδας που ευτελίστηκε. Κι αν δεν υπάρξουν αυτά τα φτερά, ο αδιάφορος νέος, ο οργισμένος πολίτης, ο ψευτοπατριώτης και οι όμοιοί τους αυτοί φταίνε. Η πολιτική είναι ιερή λειτουργία. Ο ευτελισμός της απλώς αποδεικνύει ότι οι πολίτες δεν είναι άξιοι για «μεταξωτά βρακιά».
Η ηρωική πράξη δεν είναι πάντα η επίθεση και ο αποδεκατισμός του στρατεύματος. Πολλές φορές απαιτείται υποχώρηση. Το ύψιστο αγαθό της ζωής θυσιάζεται μόνο όταν απειλείται η τιμή και η αξιοπρέπειά μας.
Διαφορετικά, μια θυσία άσκοπη δεν είναι παλικαριά, αλλά καθαρή βλακεία.
* Ο Ζαχαρίας Καραταράκης είναι φιλόλογος