Στις 2 Μαρτίου συμπληρώθηκαν 155 χρόνια από τον θάνατο ενός από τους νεότερους και ενδοξότερους επαναστάτες της μεγάλης Κρητικής Επανάστασης του 1866, του εικοσιεξάχρονου Ηρακλή Κοκκινίδη.
Όπως κάθε χρόνο, ο Δήμος Μαλεβιζίου, οι κάτοικοι του Κεραμουτσίου, οι αρχές του τόπου μας και πολίτες θυμούνται και τιμούν τον Ηρακλή Κοκκινίδη, αρχηγό Μαλεβιζίου – Τεμένους.
Ας υπενθυμίσουμε τα γεγονότα τα οποία οδήγησαν στην Επανάσταση του 1866, στην ηρωική δράση και στον θάνατο του Ηρακλή.
Η βαριά φορολογία, οι αυθαιρεσίες, η κακοδιοίκηση, η σκληρότητα της τοπικής οθωμανικής εξουσίας, οι διακρίσεις σε βάρος του χριστιανικού πληθυσμού, οι εντάσεις στο εσωτερικό της χριστιανικής κοινότητας, ο πόθος του λαού της Κρήτης για ελευθερία και Ένωση με την Ελλάδα, ήταν κάποια από τα γενεσιουργά αίτια για την κήρυξη της Επανάστασης του 1866.
Η Επανάσταση κηρύχτηκε από την Παγκρήτια Επαναστατική Συνέλευση την 21η Αυγούστου 1866 στο Ασκύφου Σφακίων. Όμως, οι προετοιμασίες για την κήρυξή της είχαν ξεκινήσει μήνες νωρίτερα. Στα Ηρακλειώτικα, έγιναν δύο επαναστατικές συναθροίσεις. Μια στο Κράσι Πεδιάδος και μια στον Άγιο Μύρωνα Μαλεβιζίου.
Στη συνάθροιση του Αγίου Μύρωνα, στις 8 Αυγούστου 1866, ημέρα του πολιούχου της Κωμόπολης, ήταν πρωταγωνιστές οι Καπετάν Μιχάλης Κόρακας, Φραγκίσκος Μαστραχάς, Γεώργιος Ρωμάνος, Νικόλαος Κοκκινίδης κ.ά. Όλοι τους είχαν πολεμήσει στην Επανάσταση του 1821.
Δίπλα σε αυτούς τους ώριμους ηλικιακά επαναστάτες, αρκετοί από τους οποίους είχαν υπερβεί το εξηκοστό πέμπτο έτος, συντάχτηκαν πολλοί, νεότερης ηλικίας. Οι περισσότεροι είχαν γεννηθεί και ανδρωθεί αρκετά χρονιά μετά την επανάσταση του 1821. Αρκετοί ήταν εγγράμματοι.
Κάποιοι, μάλιστα, όταν προετοιμάζονταν η επανάσταση του 1866 ήταν φοιτητές, ενώ άλλοι ήδη απόφοιτοι του Παν/μιου Αθηνών, όπως ο Μελέτιος Καλησπεράκης από τις Γωνιές, ηγούμενος της Μονής Ιερουσαλήμ, ο Μιχαήλ Βιστάκης από τη Ρογδια, ο Μιχαήλ Καλημεράκης από τον Άγιο Μύρωνα, ο Σφακιανός Παυλής Ντεντιδάκης, οι Ανωγειανοί αδελφοί, Εμμανουήλ και Μιχαήλ Σκουλάς και βέβαια ο Ηρακλής και Εμμανουήλ Κοκκινίδης, παιδιά του Νικολάου Κοκκινίδη από το Κεραμούτσι, κ.ά.
Στο Κράσι, συναθροίστηκαν οι προερχόμενοι από τις ανατολικές επαρχίες του νομού και από εκείνες του Λασιθίου. Πρωταγωνιστές οι Λεωνίδας Γεωργιάδης Λόγιος, Χριστόφορος Αργυράκης, Στυλιανός Παπαδάκης, Αντώνιος Ξανθουδίδης, οι αδελφοί Εμμανουήλ και Μιχαήλ Κρανιώτης παιδιά του Νικολάου Κρανιώτη από το Κράσι κ.ά.
Εδώ θα μου επιτρέψετε να κάνω μια διευκρίνιση που αφορά στον Κεραμουτσανό Νικόλαο Κοκκινίδη και στον Νικόλαο Κρανιώτη από το Κράσι. Οι δύο αυτοί ήταν αδελφοπαίδια, με καταγωγή από την Κράνα Μυλοποτάμου. Το οικογενειακό τους επώνυμό του ήταν Κόκκινος. Μετοίκησαν, ο μεν ένας στο Κεραμούτσι με το επώνυμο Κοκκινίδης ο δε άλλος στο Κράσι όπου επικράτησε σαν επώνυμο ο τόπος καταγωγής του, Κρανιώτης. Οι λόγοι για τους οποίους ο Νικόλαος, πατέρας του Ηρακλή, άλλαξε το επώνυμό του δεν είναι γνωστοί. Όπως δεν είναι γνωστοί οι λόγοι για τους οποίους, μετά την επιστροφή του στην Κρήτη από την Αθήνα, όπου είχε πολεμήσει στην Επανάσταση του 1821, εγκαταστάθηκε στο Κεραμούτσι, ένα αμιγώς Τουρκοχώρι.
Πράγματι, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της απογραφής του 1834, το Κεραμούτσι είχε 20 μουσουλμανικές οικογένειες και καμία χριστιανική. Πιθανώς, ο Νικόλαος εγκαταστάθηκε στο Κεραμούτσι μετά το 1834, όταν δόθηκε αμνηστία από την Αιγυπτιακή Διοίκηση η οποία είχε αντικαταστήσει την οθωμανική. Ο Νικόλαος, από τον γάμο του με τη Μαρία Καρδαμάκη, από το Καρδουλιανό Πεδιάδος, απέκτησε τρία παιδιά, τον Ηρακλή, τον Μανόλη και τη Θεονύμφη. Στο Κεραμούτσι απέκτησε αξιόλογη κτηματική περιουσία, κυρίως ελαιώνες, και ιδιόκτητη φάμπρικα για την έκθλιψη του ελαιόκαρπου. Σημαντικό μέρος αυτής της κτηματικής περιουσίας καταναλώθηκε για τις ανάγκες της Επανάστασης του 1866. Ο Νικόλαος είχε συνδεθεί με ισχυρούς πατριωτικούς και φιλικούς δεσμούς με τον μεγάλο επαναστάτη της Κρήτης Μιχαήλ Κόρακα.
Στην επαναστατική συνάθροιση του Αγίου Μύρωνα, συμμετείχαν εκατοντάδες επαναστάτες προερχόμενοι από τη Μεσαρά, το Τέμενος, το Μαλεβίζι και τον ανατολικό Μυλοπόταμο. Εκλέχτηκαν οι αντιπρόσωποι για την Παγκρήτια Επαναστατική Συνάθροιση στα Μπουτσουνάρια Χανίων, σχηματίστηκε ισχυρό επαναστατικό σώμα 400 ηλικιακά νέων πολεμιστών, με την ονομασία Ιερός Λόχος, εψάλλει δοξολογία και ευλογήθηκαν τα όπλα των επαναστατών από τον ηγούμενο Μελέτιο Καλησπεράκη. Τα αδέλφια, Ηρακλής και Μανόλης Κοκκινίδης εντάχτηκαν από τους πρώτους στον Ιερό Λόχο.
Τις επόμενες ημέρες, στις 21 Αυγούστου 1866, στο Ασκύφου κηρύσσεται η επανάσταση από τους 16 αντιπροσώπους της Συνέλευσης των Μπουτσουναριων. Μεταξύ αυτών και του Εμμανουήλ Νικολάου Κρανιώτη, δευτεροεξάδελφου του Ηρακλή.
Στα Ηρακλειώτικα, η επανάσταση ξεκίνησε από το Μαλεβίζι. Τα επαναστατικά σώματα και ο Ιερός Λόχος, έδωσαν σκληρές μάχες στις περιοχές Αγίου Μύρωνα, Ασιτών, Γοργολαΐνη, Κρουσώνα, Τυλίσσου, δυτικά του Γαζίου, κ.α.
Ο εικοσιτετράχρονος Ηρακλής είχε οριστεί οπλαρχηγός Μαλεβιζίου. Πολεμούσε πάντα δίπλα στον αρχηγό Μαλεβιζίου-Τεμένους Π. Ντεντιδάκη, ο οποίος εκτιμούσε ιδιαίτερα τον πατριωτισμό, την ανδρεία, την επινοητικότητα, τις ηγετικές ικανότητες και το θάρρος του νεαρού πολεμιστή, όπως επίσης και τη μεγάλη οικονομική στήριξη του ιδίου και της οικογένειας του στην επανάσταση.
Στην μάχη της 16ης Ιανουαρίου 1867 στον Καμαριώτη, τραυματίστηκε ο Ντεντιδάκης. Μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο της επανάστασης στην Κράνα Μυλοποτάμου, το οποίο στεγάζονταν στο σπίτι του Ιερέα Νικολάου Κόκκινου ή παπά Κρανιώτη, θείου του Ηρακλή.
Ο Ντεντιδάκης λίγο πριν πεθάνει, όρισε διάδοχό του στην αρχηγία των επαρχιών Μαλεβιζίου – Τεμένους τον εικοσιπεντάχρονο Ηρακλή.
Ο Ηρακλής, με το επαναστατικό του σώμα, το οποίο συντηρούσε, κυρίως, με δικά του έξοδα, πολέμησε σε δεκάδες μάχες στην επαρχία του, στη Μεσαρά, τα Σφακιά, στον Γερακάρη Ρεθύμνου, στη δεκαήμερη μάχη του Οροπεδίου Λασιθίου και όπου αλλού τον καλούσε ο Αρχηγός Κόρακας
Σε όλες τις μάχες πολεμούσε πάντα στην πρώτη γραμμή, δίνοντας το παράδειγμα στους συμπολεμιστές του.
Ο πόλεμος εκείνα τα χρόνια ήταν διαφορετικός απ΄ ότι σήμερα.
μπέτι με μπέτι πολεμούν επά στο Μαλεβίζι.
Για δε τον Ηρακλή αναφέρει:
Αυτός ο περιβόητος που μπάλα δεν τρομάζει
Οι Τούρκοι λεν’ του Κόρακα στην αντρειά πως μοιάζει.
Πράγματι, η φήμη του νεαρού αρχηγού είχε απλωθεί σε όλη την Κρήτη αλλά και στην ελεύθερη Ελλάδα.
Δυστυχώς, ενώ ο Ηρακλής δεν τρόμαζε από τις μπάλες, οι μπάλες στις μάχες δεν κάνουν διακρίσεις.
Έτσι, στη μάχη της Πυργούς Μαλεβιζίου, αρχές Νοεμβρίου του 1867, τραυματίστηκε σοβαρά στο στήθος. Για να μην προκληθεί αναστάτωση στο στρατόπεδο των επαναστατών δεν ξεπέζεψε και δεν απομακρύνθηκε από τη μάχη.
Αναφέρει ο λαϊκός ποιητής:
το αίμα τρέχει ποταμός μα πάλι δεν τα χάνει,
να πολεμήσει δεν μπορεί μα καερέτι κάνει
τρεις ώραις είναι ς’ τ’ άλογον απάνω καρφωμένος
και δεν το κάτεχε κιανείς πως ήτον πληγωμένος
Ύστερα από λίγες ημέρες μεταφέρθηκε στην Αθήνα προκειμένου να υποβληθεί σε εγχείρηση. Οι εφημερίδες ενημέρωναν συχνά το αναγνωστικό κοινό για την υγεία τού νεαρού αρχηγού, όπως και για την επαναστατική του δράση. Μετά την αποκατάσταση της υγείας του, προσκλήθηκε από σωματεία και φορείς των Αθηνών σε εκδηλώσεις όπου γινόταν δεκτός με ενθουσιασμό. Επίσης προσκλήθηκε από τον Βασιλιά Γεώργιο στα ανάκτορα, όπου έγινε δεκτός με εξαιρετικές τιμές και υποσχέσεις για βοήθεια. Πράγματι, τον Φεβρουάριο του 1868 όταν έφυγε από την Αθήνα για να επιστρέψει στην Κρήτη, ο βασιλιάς τον εφοδίασε με τρόφιμα, πολεμοφόδια και 200 εθελοντές.
Το Σάββατο 2 Μαρτίου 1868, τουρκικός στρατός και πολυάριθμοι άτακτοι τουρκοκρητικοί, συνολικά 2.000 άντρες, στρατοπέδευσαν στον Γαζανό κάμπο. Ο Ηρακλής, παρά την αντίθετη γνώμη του Αρχηγού Κόρακα τους επιτέθηκε με 165 πολεμιστές. Σε μία από τις αντεπιθέσεις των Τούρκων σκοτώθηκε, χτυπημένος από σφαίρα στην κοιλιά.
Το σώμα του κατακρεουργήθηκε από τους άτακτους τουρκοκρητικούς, οι οποίοι έκοψαν το κεφάλι του και το εξέθεσαν για τρεις ημέρες στη Χανιώπορτα.
Την ίδια ημέρα σκοτώθηκε, σε μάχη στις Γούβες Πεδιάδος, ο δευτεροεξάδελφός του Εμμανουήλ Κρανιώτης, και αυτός 26 ετών .
Για τον θάνατο των δύο παλικαριών και εξαδέλφων ο λαϊκός στιχουργός Χατζής Ζαχαριάδης έγραψε:
Εστείλανε του Κόρακα κι άλλο κακό μαντάτο
Κρανιώτης εσκοτώθηκε το ίδιο το Σαββάτο.
Ο Κόρακας εδάκρυσε εκείνη την ημέρα
που έχασε δυό αρχηγούς τους έφαγε η σφαίρα.
Σήμερα, ο Ηρακλής, ο αδελφός του Μανόλης και ο πατέρας τους αναπαύονται στο κοιμητήριο της Μονής Σαββαθιανών.
Είκοσι ημέρες μετά τον θάνατο του Ηρακλή, στις 22 Μαρτίου 1868, οι Ηρακλειώτες και Μυλοποταμίτες επαναστάτες, υπό την αρχηγία του Κόρακα, εκδικήθηκαν τον χαμό του, κατατροπώνοντας με μια θυελλώδη επίθεση τον τουρκικό στρατό και τους άτακτους τουρκοκρήτες στη ίδια περιοχή όπου σκοτώθηκε ο Ηρακλής.
Στη μάχη αυτή σκοτώθηκε ο ιερέας Νικόλαος Κόκκινος ή παπα- Κρανιώτης, πρωτεξάδελφος του πατέρα του Ηρακλή.
Το Κεραμούτσι έχει τιμήσει τον εθνομάρτυρα Ηρακλή Κοκκινίδη, με προτομή, φιλοτεχνημένη από τον γλύπτη Κων. Παγωμένο. Επίσης στο σημείο όπου σκοτώθηκε, ο τότε Δήμος Γαζίου έστησε το μνημείο και ονόμασε τον οδικό κόμβο «Κόμβο Ηρακλή Κοκκινίδη».
Δόξα και τιμή στον Ηρακλή Κοκκινίδη, τον νεότερο αρχηγό επαρχιών στην Επανάσταση του 1866, τον γενναίο και ατρόμητο πολεμιστή, τον Κρητικό ο οποίος πολέμησε σε μάχες σε όλη την Κρήτη, τον αρχηγό ο οποίος φρόντιζε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τους συμπολεμιστές του και ιδιαίτερα τους τραυματίες, τον χρηματοδότη της επανάστασης.
Δόξα και τιμή στον εξάδελφο και συνομήλικό του Εμμανουήλ Κρανιώτη, όπως και στον θείο τους ιερέα Νικόλαο Κόκκινο, παπά Κρανιώτη.
Τιμή σε εκείνους οι οποίοι ανέδειξαν τη δράση, τους αγώνες και την προσφορά του ήρωα Ηρακλή Κοκκινίδη.
Δυστυχώς, η επίσημη ιστορία της χώρας μας, πολλές φορές και η τοπική, ελάχιστη προσοχή και ενδιαφέρον αφιερώνουν στην τοπική ιστορία και τους ήρωές της.
Τιμή, λοιπόν, στον Δήμο Μαλεβιζίου και στη γενέτειρά του, Κεραμούτσι, οι οποίοι κάθε χρόνο θυμούνται και τιμούν τη μνήμη και τους αγώνες του ένδοξου συντοπίτη τους, Ηρακλή Κοκκινίδη.
Οι αγώνες και η θυσία του αποτελούν για εμάς παράδειγμα, πηγή υπερηφάνειας αλλά και πηγή μεγάλης αισιοδοξίας για το μέλλον του τόπου μας.
Ας είναι αιωνία η μνήμη σου, Ηρακλή Κοκκινίδη, της πατρίδας και των προγόνων άξιε.!!! Ζήσας ολίγον, επλήρωσας χρόνους πολλούς.
* Ο κ. Παπαηλιάκης είναι γεωπόνος στο Ελληνικό Μεσογειακό Παν/μιο, ιστορικός ερευνητής