Πάντα η επιστροφή από το εξωτερικό αφήνει μια αίσθηση ασφάλειας λόγω της ζεστασιάς του οικείου περιβάλλοντος και της πάτριας γης, παράλληλα όμως και αναπόφευκτες συγκρίσεις με την κατάσταση που άφησες και την κατάσταση που βρίσκεις. Λόγω επαγγελματικής ενασχόλησης τα ταξίδια είναι συχνά και μάλιστα όχι σε μεγάλους τουριστικούς προορισμούς, το αντίθετο θα έλεγα, σε μικρές και αγροτικές περιοχές. Όπου και να ταξιδέψεις οι εμπειρίες που αποκτάς είναι πολύτιμα εφόδια, τροφή για σκέψη και γνώση για το μέλλον.
Δυστυχώς, οι συγκρίσεις στις οποίες μπαίνει το Ηράκλειο, η αγαπημένη μας πόλη, την αφήνουν πολύ ελλειμματική. Ξεκαθαρίζω εξαρχής ότι καταθέτω τις παρακάτω σκέψεις όντας μη υποψήφιος στις επόμενες τοπικές εκλογές, αλλά θεωρώντας τον εαυτό μου ως ένα ενεργό πολίτη που οφείλει να συμμετέχει στα κοινά δρώμενα με όποιο τρόπο μπορεί.
Η αλήθεια είναι ότι έχουν γίνει μεγάλα βήματα βελτίωσης τις τελευταίες δεκαετίες, με σημαντικότερα τις πεζοδρομήσεις στο κέντρο, την ανάπλαση του παραλιακού μετώπου, τη νέα Βικελαία και το Πολιτιστικό Μέγαρο σε σημείο που να αποσπά επαίνους και εκ Χανίων!
Όμως παρόλα αυτά το Ηράκλειο απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί ως σύγχρονη πόλη, φιλική προς τους κατοίκους της. Όσους τίτλους εξυπνάδας και εάν πάρει δεν μπορεί ακόμα να αναιρέσει το γεγονός ότι έχει καταφέρει να περάσει τις διαβάσεις τυφλών πάνω από κολώνες της ΔΕΗ, στάσεις του ΚΤΕΛ και περίπτερα και τους ποδηλατοδρόμους που υπάρχουν από τις μόνιμες θέσεις στάθμευσης στα άκρα των οδοστρωμάτων.
Η προσβασιμότητα για τα ΑΜΕΑ είναι ακόμα ζητούμενο, ενώ οι διαρκείς αναρτήσεις στο διαδίκτυο φανερώνουν την κατάσταση και την αγωνία πολλών συμπολιτών μας. Δεν είναι τυχαίο ότι ο πολιτισμός και η πρόοδος ενός τόπου μετράται με τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες που προσφέρει στους πιο αδύνατους της κοινωνίας.
Το εντός πόλεως οδικό δίκτυο έχει τα χάλια του και παραπέμπει μόνο σε μια τριτοκοσμική χώρα παραπέμπει. Νομίζω ότι αρκετές επαρχιακές πόλεις της χώρας μας έχουν καλύτερη ποιότητα οδοστρωμάτων και πεζοδρομίων απ’ του Ηρακλείου. Θα συνέστηνα στους νεοεκλεγέντες άρχοντες της πόλης, μόλις αναλάβουν να πάρουν ένα ποδήλατο, χωρίς αναρτήσεις και να περιδιαβούν τους δρόμους της. Μόνο να το κάνουν μέρα γιατί χρειαζόμαστε την καλή σωματική τους υγεία.
Η κατάσταση πλέον έχει φτάσει σε σημείο που να κινδυνεύει η σωματική ακεραιότητα όλων όσων τους χρησιμοποιούν, είτε πεζοί είτε τροχήλατοι. Και σίγουρα δεν φταίνε οι έντονες βροχές των τελευταίων μηνών αφού ξέρουμε όλοι την κατάσταση που υπήρχε και πριν απ’ αυτές.
Πολλά μπορούμε να καταλογίσουμε στους εργολάβους και κατασκευαστές, αλλά δεν μπορεί να ασφαλτοστρώνεται εξαρχής ένας ολόκληρος δρόμος (Εθνομαρτύρων) και την επόμενη το οδόστρωμα να εμφανίζει κενά πίσσας, λακκούβες και με την πρώτη βροχή να διαβρώνεται η άσφαλτος εμφανίζοντας το χώμα. Κάποιοι πρέπει να τα ελέγχουν αυτά.
Επίσης νομίζω ότι είναι παγκόσμια πρωτοτυπία στον τόπο μας να μην μπορούμε να φέρουμε στα ίσια το χείλος ενός φρεατίου με το οδόστρωμα! Η βελτίωση της ποιότητας του οδοστρώματος απ΄ όσο γνωρίζω δεν απαιτεί ιδιαίτερες και χρονοβόρες μελέτες. Όσο για τα πεζοδρόμια… κάποια στιγμή θα πρέπει τουλάχιστον στο κέντρο να αντιμετωπιστούν συνολικά.
Όμως, το σημαντικότερο και πιο επίκαιρο θέμα, λόγω των τοπικών εκλογών, είναι η «ανάπτυξη» του Ηρακλείου και όλα όσα θα θέλαμε σαν πολίτες και θα έπρεπε, λόγω της σύγχρονης πραγματικότητας, να περιλαμβάνονται σε αυτά τα εισαγωγικά. Είναι σίγουρο ότι ο καθένας από εμάς θα περιλαμβάνει εντελώς διαφορετικά αντικείμενα στην έννοια της ανάπτυξης, όμως ο δημόσιος λόγος που εκφέρεται και κυριαρχεί σε ΜΜΕ και ομιλίες είναι πολύ συγκεκριμένος.
Αναλυτές και ειδικοί μιλούν για τις δυνατότητες «ανάπτυξης» που προσφέρονται στην πόλη με την μετεγκατάσταση του αεροδρομίου (επιτρέψτε μου ειδικό σχόλιο παρακάτω) και αργότερα των Λινοπεραμάτων (;), τη συνένωση με την τουριστική ζώνη Γουρνών-Μαλίων και την παραπέρα τουριστική αξιοποίηση.
Η όποια ανάπτυξη πρεσβεύεται εδώ, έχει κατά την γνώμη μου μόνο οικιστικό πρόσημο και αστικοποίηση. Προβάλλεται η αριθμητική έννοια της ανάπτυξης (περισσότερα σπίτια, περισσότερος αστικός χώρος, περισσότερες τουριστικές μονάδες/επιχειρήσεις, περισσότερα χιλιόμετρα δρόμων κοκ.) και όχι η ποιοτική. Προβάλλεται η ανάπτυξη με όρους μεγέθυνσης και όχι της βελτίωσης των συνθηκών και της ποιότητας ζωής των κατοίκων.
Με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (πρώην ΕΣΥΕ) ο πραγματικός εγγεγραμμένος πληθυσμός του Δήμου Ηρακλείου το 2011 ήταν 173.450, ενώ γνωρίζουμε καλά ότι αυτοί που κατοικούν στην πόλη ξεπερνούν τους 200000. Το 1991 ο αντίστοιχος αριθμός κατοίκων (Δήμοι Ηρακλείου και Αλικαρνασσού) ήταν 126907, μια αύξηση δηλαδή της τάξης του 37% σε είκοσι χρόνια(!!!).
Αυτή τη στιγμή το Ηράκλειο, η πόλη με τα περισσότερα αυθαίρετα στην Ελλάδα είναι ο τέταρτος μεγαλύτερος δήμος της χώρας. Σε μελέτη όμως για την ποιότητα ζωής (Ψαθά Ευαγγελία, 2014, Διδ.Δ.: Συγκριτική αξιολόγηση της ποιότητας ζωής στις ελληνικές πόλεις μεσαίου μεγέθους. Παν. Θεσσαλίας) που περιελάβανε τις 7 μεσαίες πόλεις της Ελλάδας (Πάτρα, Ηράκλειο, Λάρισα, Ιωάννινα, Βόλος, Καβάλα, Καλαμάτα) το Ηράκλειο βρίσκεται στην τέταρτη θέση, κάτω μάλιστα από τον Εθνικό μέσο όρο με πρώτες το Βόλο, τη Λάρισα και τα Ιωάννινα.
Εάν επιπλέον αφαιρέσει κανείς τα κριτήρια της οικονομίας και της υγείας στα οποία πρωτεύει, η θέση του θα ήταν ακόμη χαμηλότερη. Ενδεικτικά στο πράσινο βαθμολογείται πολύ κάτω της μονάδας (με άριστα το 10 !!), στην ποιότητα στέγασης προσεγγίζει τη μονάδα, ενώ βρίσκεται κάτω του πέντε στην εκπαίδευση, στην κυκλοφορία και στις υποδομές.
Το αβίαστο ερώτημα που προκύπτει είναι πόσο περισσότερο «Ηράκλειο» θέλουμε, πόσους περισσότερους κατοίκους μπορεί να φιλοξενεί, πόσο περισσότερο τσιμέντο να χωράει; Την ανάπτυξη του Ηρακλείου τη βλέπουμε μόνο αριθμητικά, δηλαδή περισσότεροι κάτοικοι, περισσότερα σπίτια, περισσότερες επιχειρήσεις, περισσότερες τουριστικές κλίνες; Η προσωπική μου γνώμη και πολλών άλλων συναδέλφων, από όσο γνωρίζω είναι εντελώς διαφορετική.
Το Ηράκλειο του μέλλοντος οφείλει να δώσει περισσότερο ελεύθερο χώρο στους κατοίκους, περισσότερη ελευθερία στις μετακινήσεις, περισσότερο πράσινο και κοινόχρηστους χώρους, περισσότερη ασφάλεια, καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, καλύτερη υγεία, καλύτερη εντέλει ποιότητα ζωής
. Με όρους αποανάπτυξης λοιπόν θα έπρεπε να οραματιζόμαστε το μέλλον αυτής της πόλης, ώστε να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής και των λοιπών φυσικών κινδύνων, της αύξησης της θερμοκρασίας, της μείωσης του προσφερόμενου νερού και των πιέσεων του τουρισμού. Θα έπρεπε να γκρεμίζουμε αντί να κτίζουμε, να δημιουργούμε πράσινο αντί για αστικό χώρο, να μειώνουμε τους κατοίκους αντί να αυξάνουμε την πόλη. Μου ακούγεται εντελώς παράλογος στόχος η δυνατότητα για μελλοντική ανάπτυξη (προς ανατολικά και δυτικά) της πόλης του Ηρακλείου, ή της ανάπτυξης με όρους μεγέθυνσης και μόνο.
Ο χώρος του αεροδρομίου Καζαντζάκης, εάν και όταν υλοποιηθεί η εσφαλμένη κατ’ εμέ μεταφορά του στο Καστέλι, θα πρέπει να αποδοθεί στους πολίτες ως χώρος πρασίνου και ελεύθερης ζώνης. Τα αντίστοιχα παραδείγματα όμως του Ελληνικού και της πρώην Αμερικάνικης βάσης προϊδεάζουν για το αντίθετο. Θεωρώ ότι το μεγαλύτερο λάθος της σύγχρονης κρητικής κοινωνίας είναι το αεροδρόμιο του Καστελίου.
Μια υποδομή που αντί να βελτιώνει την εξυπηρέτηση των χρηστών της προσθέτει επιπλέον 40 χιλιόμετρα μετακίνησης στους κατοίκους της μεγαλύτερης πόλης του νησιού, δηλαδή στο 1/3 του πληθυσμού της Κρήτης, το ίδιο και στους κατοίκους του Ρεθύμνου που για αυτούς θα είναι πλέον απαγορευτική η χρήση του στο νέο χώρο, δεν βοηθά καθόλου την τουριστική βιομηχανία (το λένε εξάλλου και όλοι οι εκπρόσωποί της) αφού οι αποστάσεις των ανατολικών τουριστικών κέντρων παραμένουν οι ίδιες, ενώ αυξάνουν αυτές των δυτικών, θα δημιουργήσει έναν ακόμα δρόμο καρμανιόλα (Ηράκλειο-Χερσόνησο-Καστέλι) και ίσως έναν ακόμα (Ηράκλειο – Αρκαλοχώρι), καταστρέφει πολύτιμο αγροτικό χώρο και διοχετεύει δυσεύρετους πόρους σε λάθος στόχο, αντί του ύψιστου που είναι η βελτίωση και ο εκσυγχρονισμός του οδικού δικτύου.
Μια βελτίωση του οδικού δικτύου που θα μπορούσε να επιτρέπει στους πολίτες να δουλεύουν στις πόλεις και να κατοικούν στα γύρω χωριά, βοηθώντας στην αναζωογόνησή τους. Ενώ κάθε μεγάλη υποδομή αποτελεί μήλον της έριδος για τις τοπικές κοινωνίες, αποτελεί παράδοξο ότι ο δήμος του Ηρακλείου άφησε με τόση ευκολία να φύγει το αεροδρόμιο από τα όρια του, τη στιγμή που οι ελεύθεροι πλέον χώροι πέριξ του αεροδρομίου εξασφάλιζαν τη βελτίωση των υποδομών του και της ασφάλειας και την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της Αλικαρνασσού, που τόσο ωφελήθηκαν οικονομικά από την ύπαρξή του.
Το μέλλον λοιπόν του Ηρακλείου και των κατοίκων του στις δύσκολες εποχές που μας επιφυλάσσει η κλιματική αλλαγή θα πρέπει να περνά μέσα από την αραίωση του πολεοδομικού ιστού, την απελευθέρωση χώρων, την πύκνωση των πεζοδρόμων (στο σύνολο της εντός τειχών περιοχής), την αύξηση του πρασίνου, τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, την επέκταση της ηλεκτροκίνησης σε όλα τα δημόσια και δημοτικά μέσα και την αύξηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στα δημόσια και δημοτικά κτίρια.
Βλέποντας τα παραδείγματα άλλων αντίστοιχων πόλεων με ίδια ιστορικά και αστικά χαρακτηριστικά (πχ. Βαλένθια), τα οποία θέλω να πιστεύω ότι γνωρίζουν ή ότι είναι εύκολο να μάθουν οι νυν και μέλλοντες άρχοντες αυτής της πόλης, μπορούμε να βελτιώσουμε την ποιότητα ζωής στο Ηράκλειο και να την κάνουμε μια πόλη φιλική στους κατοίκους και βιώσιμη.
Φανταστείτε μόνο όλη η ενετική τάφρος μαζί με τα τείχη να αποτελούσαν μια ενιαία ζώνη πρασίνου που θα ξεκινά από τον Καράβολα και θα φτάνει μέχρι τον Κατσαμπά, με πάρκα, ποδηλατοδρόμους, πεζόδρομους, χώρους αθλοπαιδιών και νερού. Μια τέτοια ζώνη θα προσέφερε πάνω από 80 στρέμματα ενιαίου πρασίνου και ελεύθερου χρόνου. Θα απαιτούσε σίγουρα την μεταφορά των γηπέδων μπάσκετ, τένις και ποδοσφαίρου σε άλλους χώρους (πρώην ΣΕΑΠ πχ.).
Αλλά ούτως ή άλλως δεν είναι ντροπή όπως είναι σήμερα; Θα απαιτούσε επίσης μεταφορά των ΚΤΕΛ της Χανιώπορτας (υποδομή περασμένου αιώνα), μεταφορά ίσως του κηποθέατρου και κατασκευή γεφυρών πάνω από την τάφρο στη Χανιώπορτα, Κομμένο Μπεντένι, Καινούρια Πόρτα, Λ. Δημοκρατίας, Ικάρου, αλλά σήμερα τίποτα από όλα αυτά δεν είναι δύσκολο μπροστά σε έναν τέτοιο στόχο που θα άλλαζε τη μορφή της πόλης.
Νομίζω ότι μπροστά στην κρισιμότητα των εποχών και των προκλήσεων θα πρέπει εμείς οι πολίτες να θέσουμε πρώτα στον εαυτό μας το ερώτημα τί Ηράκλειο θέλουμε για το μέλλον μας, των παιδιών μας και των επισκεπτών του και στη συνέχεια στους δημοτικούς μας άρχοντες. Και βέβαια θα πρέπει πρώτα εμείς να αγαπήσουμε την πόλη μας, εμπράκτως πάνω από όλα και στη συνέχεια να το επιβάλλουμε και σε αυτούς που τη διοικούν. Ας έχουμε πάντα στο μυαλό μας τον πλούτο που απώλεσε το Ηράκλειο στο άνομα της στρεβλής (οικιστικής) ανάπτυξης στο παρελθόν και την ανάγκη για ανθεκτικότητα στις εποχές που έρχονται.
* Ο Χαράλαμπος Φασουλάς είναι δρ γεωλόγος ΜΦΙΚ-ΠΚ και συντονιστής του Ευρωπαϊκού Δικτύου Γεωπάρκων UNESCO