Στις 31.12.2019 η Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία (της ΕΛΣΤΑΤ) έδωσε στη δημοσιότητα βασικά στοιχεία για τις δημογραφικές εξελίξεις στη χώρα μας το 2018.
Από τα στοιχεία αυτά φαίνεται ότι ο πληθυσμός μας την 1.1.2019 ανερχόταν 10.724.599, μειωμένος κατά 398.793 σε σχέση με την 1.1.2011, στην οποία είχε φτάσει τα 11.123.392, το ιστορικά υψηλότερο επίπεδό του.
Υπάρχουν, όμως, μεγάλες διαφορές στη μεταβολή (αύξηση ή μείωση) του πληθυσμού ανάμεσα τόσο σε περιφέρειες όσο και σε νομούς.
Στο άρθρο αυτό θα εξετάσουμε τις μεταβολές του πληθυσμού της Κρήτης και των νομών της σε σχέση με εκείνη στις άλλες περιφέρειες και νομούς και στο Σύνολο Χώρας και τους δημογραφικούς παράγοντες στους οποίους οφείλονται οι μεταβολές αυτές.
Στο πρώτο μέρος του άρθρου θα εξετάσουμε τις μεταβολές του πληθυσμού:
- Την οκταετία 2003-2010 (τη μεταβολή την 1.1.2011 σε σχέση με την 1.1.2003)
- Την οκταετία των Μνημονίων 2011-2018 (τη μεταβολή την 1.1.2019 σε σχέση με την 1.1.2011), και
- Την 16ετία 2003-2018 (τη μεταβολή την 1.1.2019 σε σχέση με την 1.1.2003).
Στο δεύτερο μέρος του άρθρου θα εξετάσουμε τους δημογραφικούς παράγοντες που προκάλεσαν τις μεταβολές του πληθυσμού. Οι παράγοντες αυτοί είναι: η φυσική μεταβολή του πληθυσμού (γεννήσεις μείον θάνατοι) και η καθαρή εισροή ή εκροή μεταναστών (εισροή μείον εκροή).
Προκειμένου να κάνουμε συγκρίσεις της Κρήτης με τις άλλες 12 περιφέρειες και των νομών της με τους υπόλοιπους 47 (η Αττική είναι, ταυτόχρονα, περιφέρεια και νομός), εκτός από τον αριθμό τους δίνουμε και τις γεννήσεις, τους θανάτους, τη φυσική μεταβολή και τα μεταναστευτικά ρεύματα ανά 1.000 κατοίκους.
Τα στοιχεία που χρησιμοποιούμε είναι εκείνα που ανακοίνωσε η ΕΛΣΤΑΤ στις 31.12.2019 και για τα προηγούμενα χρόνια τα αντίστοιχα στοιχεία από τη βάση δεδομένων της ίδιας Υπηρεσίας.
Ι. ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2003 – 2018
Στο πρώτο μέρος του Πίνακα 1 δίνεται ο πληθυσμός της Κρήτης και των νομών της και του Συνόλου Χώρας την 1η Ιανουαρίου των ετών 2003, 2011 και 2019, στο δεύτερο οι μεταβολές και στο τρίτο οι ποσοστιαίες μεταβολές κατά την οκταετία 2003-2010 την οκταετία 2011-2018 και την 16ετία 2003-2018.
Από τον Πίνακα 1 φαίνεται ότι ο πληθυσμός:
– Την οκταετία 2003-2018 αυξήθηκε τόσο στην Κρήτη και στους νομούς της όσο και στο Σύνολο Χώρας.
Οι αυξήσεις στην Κρήτη και σε τρεις νομούς της ήταν μεγαλύτερες από εκείνη στο Σύνολο Χώρας, ενώ στο νομό Λασιθίου μικρότερη.
Η μεγαλύτερη αύξηση σημειώθηκε στο νομό Ρεθύμνης. Η αύξηση στην Κρήτη ήταν η μεγαλύτερη ανάμεσα στις 13 περιφέρειες.
Στις αυξήσεις στους 51 νομούς, ο νομός Ρεθύμνης κατείχε την 1η θέση, ο νομός Χανίων την 3η , ο νομός Ηρακλείου την 8η και νομός Λασιθίου την 28η.
Στο Σύνολο Χώρας ο πληθυσμός αυξήθηκε κατά 207.522.
– Την οκταετία 2011-2018 αυξήσεις σημειώθηκαν στην Κρήτη και στους νομούς Ηρακλείου, Ρεθύμνης και Χανίων, μειωμένες, όμως, σε σχέση με εκείνες της προηγούμενης οκταετίας, ενώ στο νομό Λασιθίου σημειώθηκε μείωση.
Η μεγαλύτερη αύξηση σημειώθηκε στο νομό Ηρακλείου. Μόνο σε τρεις περιφέρειες σημειώθηκε αύξηση (ανάμεσα σ’ αυτές ήταν η Κρήτη, η οποία κατείχε την 3η θέση, τις δύο πρώτες κατείχαν το Βόρειο και το Νότιο Αιγαίο), ενώ τις υπόλοιπες 10 μείωση. Σε 14 νομούς σημειώθηκε αύξηση (ανάμεσα στους οποίους ο νομός Ηρακλείου κατείχε την 8η θέση, ο νομός Ρεθύμνης τη 10η και ο νομός Χανίων την 11η ), ενώ στους υπόλοιπους 37 μείωση (ανάμεσα στους οποίους ο νομός Λασιθίου, που κατείχε την 14η θέση). Στο Σύνολο Χώρας ο πληθυσμός, όπως προαναφέρθηκε, μειώθηκε κατά 398.793.
– Την 16ετια 2003-2018 αυξήθηκε στην Κρήτη και στους νομούς Ηρακλείου, Ρεθύμνης και Χανίων και μειώθηκε στο νομό Λασιθίου και στο Σύνολο Χώρας. Η μεγαλύτερη αύξηση σημειώθηκε στο νομό Ρεθύμνης. Σε 5 περιφέρειες σημειώθηκε αύξηση (ανάμεσα σ’ αυτές η Κρήτη κατείχε την 3η θέση), ενώ στις υπόλοιπες 8 μείωση.
Σε 25 νομούς σημειώθηκε αύξηση (ανάμεσα σ’ αυτές ο νομός Ρεθύμνης κατείχε την 5η θέση, ο νομός Χανίων την 6η και ο νομός Ηρακλείου την 8η). Στους υπόλοιπους 26 μείωση (ανάμεσα στους οποίους ο νομός Λασιθίου κατείχε τη 22η θέση). Στο Σύνολο Χώρας ο πληθυσμός, εξαιτίας της μεγάλης μείωσής του τη δεύτερη οκταετία, μειώθηκε κατά 191.171.
ΙΙ. ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΟΦΕΙΛΟΝΤΑΙ
ΟΙ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2003-2018
Όπως προαναφέρθηκε οι δημογραφικοί παράγοντες στους οποίους οφείλονται οι μεταβολές του πληθυσμού είναι από τη μια μεριά η φυσική μεταβολή του και από την άλλη τα μεταναστευτικά ρεύματα.
(Α) Γεννήσεις, θάνατοι και φυσική μεταβολή του πληθυσμού
Στον Πίνακα 2 δίνονται οι γεννήσεις και ανά 1.000 κατοίκους τις οκταετίες 2003-2010 και 2011-2018 και η ποσοστιαία μεταβολή τους τη δεύτερη σε σχέση με την πρώτη οκταετία στην Κρήτη και στους νομούς της και στο Σύνολο Χώρας. Στο δεύτερο μέρος οι θάνατοι και ανά 1.000 κατοίκους και στο τρίτο η φυσική μεταβολή του πληθυσμού και ανά 1.000 κατοίκους. Στην 3η στήλη και των τριών μερών δίνεται η ποσοστιαία μεταβολή των στοιχείων ανά 1.000 κατοίκους.
Από τον Πίνακα 2 φαίνεται ότι την οκταετία 2011-2018 σε σχέση με την οκταετία 2003-2010
Η μεγαλύτερη μείωση στις γεννήσεις ανά 1.000 κατοίκους σημειώθηκε στο Ηράκλειο και η μικρότερη στο νομό Χανίων.
Οι μειώσεις στους νομούς Ηρακλείου και Χανίων ήταν μεγαλύτερες απ’ ό,τι στο Σύνολο Χώρας.
Μείωση σημειώθηκε σε όλες τις περιφέρειες και τους νομούς της χώρας.
Στις γεννήσεις ανά 1.000 κατοίκους, τόσο την πρώτη όσο και τη δεύτερη οκταετία η Κρήτη κατείχε την 1η (την υψηλότερη) θέση ανάμεσα στις περιφέρειες και οι νομοί της Κρήτης βρίσκονταν ανάμεσα στις 10 πρώτες θέσεις.
– Οι θάνατοι (βλέπε δεύτερο μέρος του Πίνακα) αυξήθηκαν στη Κρήτη και σε τρεις νομούς και στο Σύνολο Χώρας και μειώθηκαν στο νομό Ρεθύμνης. Η μεγαλύτερη αύξηση των θανάτων ανά 1.000 κατοίκους σημειώθηκε στο νομό Ηρακλείου. Από τις 13 περιφέρειες στις 12 περιφέρειες σημειώθηκε αύξηση και σε 1 (το Βόρειο Αιγαίο) μείωση. Στους θανάτους ανά 1.000 κατοίκους, ανάμεσα στις περιφέρειες η Κρήτη κατείχε την 11η θέση την πρώτη οκταετία και τη 12η τη δεύτερη, ενώ ανάμεσα στους νομούς οι νομοί Χανίων, Ρεθύμνης και Ηρακλείου βρίσκονταν ανάμεσα στις 10 τελευταίες θέσεις. Ο νομός Λασιθίου βρισκόταν ανάμεσα στις 26 πρώτες θέσεις.
– Η φυσική μεταβολή (διαφορά θανάτων από γεννήσεις, βλέπε δεύτερο μέρος του Πίνακα). Εξαιτίας των μεταβολών στις γεννήσεις και στους θανάτους που προαναφέρθηκαν σημειώθηκαν μεταβολές στη φυσική μεταβολή του πληθυσμού.).
Πιο συγκεκριμένα, όπως φαίνεται από το τρίτο μέρος του Πίνακα 2 τόσο στην πρώτη όσο και στη δεύτερη οκταετία, σημειώθηκε φυσική πληθυσμού αύξηση στην Κρήτη και σε τρεις νομούς, η οποία, όμως, ήταν μειωμένη τη δεύτερη οκταετία σε σχέση με την πρώτη, ενώ στο νομό Λασιθίου σημειώθηκε φυσική μείωση, η οποία ήταν αυξημένη τη δεύτερη σε σχέση με την πρώτη οκταετία. Στο Σύνολο Χώρας, ενώ την πρώτη οκταετία σημειώθηκε φυσική αύξηση, τη δεύτερη οκταετία σημειώθηκε φυσική μείωση, και μάλιστα μεγαλύτερη από τη φυσική αύξηση την πρώτη οκταετία.
(Α) Τα μεταναστευτικά ρεύματα (καθαρή εισροή ή εκροή πληθυσμού).
Τα μεταναστευτικά ρεύματα στις περιφέρειες και στους νομούς της χώρας τα ρεύματα είναι από και προς άλλες περιφέρειες και νομούς ή από και προς το εξωτερικό, ενώ στο Σύνολο Χώρας μόνο από και προς το εξωτερικό. Τα ρεύματα αυτά και τα ρεύματα ανα 1.000 κατοίκους και η ποσοστιαία μεταβολή τους στην Κρήτη και στους νομούς και στο Σύνολο Χώρας δίνονται στον Πίνακα 3.
Η Κρήτη ήταν ανάμεσα στις 6 περιφέρειες και οι νομοί Ηρακλείου, Χανίων και Ρεθύμνης ανάμεσα στους 32 νομούς στους σημειώθηκε καθαρή εισροή πληθυσμού και
τις δύο οκταετίες, ενώ ο νομός Λασιθίου ανάμεσα στους 29 στους οποίους σημειώθηκε εκροή.
Μια συνοπτική «εικόνα» της συμβολής της φυσικής μεταβολής και των μεταναστευτικών ρευμάτων στη συνολική μεταβολή του πληθυσμού της Κρήτης και των νομών της και του Συνόλου Χώρας τη 16ετία 2003-2018 δίνεται στον Πίνακα 4. Στην πρώτη στήλη του Πίνακα αυτού δίνεται η φυσική μεταβολή του πληθυσμού, στη 2η τα μεταναστευτικά ρεύματα και στην 3η η συνολική μεταβολή του πληθυσμού τους.
Από τον Πίνακα 4 φαίνεται ότι:
– Χάρη στη φυσική αύξηση του πληθυσμού τους και την καθαρή εισροή πληθυσμού και τις δύο οκταετίες ο πληθυσμός της Κρήτης και των νομών Ηρακλείου, Ρεθύμνης και Χανίων αυξήθηκε την 16ετία 2003-2018 και έφτασε την 1.1.2019 στο ιστορικά υψηλότερο επίπεδο του.
Στη συνολική αύξηση του πληθυσμού του νομού Ηρακλείου η συμβολή της φυσικής αύξησης ήταν μεγαλύτερη απ’ ό, τι εκείνη της καθαρής εισροής πληθυσμού, ενώ το αντίθετο συνέβη στους νομούς Ρεθύμνης και Χανίων και στην Κρήτη, αντίθετα.
– Στο νομό Λασιθίου εξαιτίας της φυσικής μείωσης του πληθυσμού που δεν αντισταθμίστηκε από την καθαρή εισροή πληθυσμού, ο πληθυσμός του μειώθηκε και έφτασε σε επίπεδο χαμηλότερο από εκείνο στο οποίο βρισκόταν την 1.2.2003. Το ίδιο συνέβη και σε 11 άλλους νομούς.
– Συνολικά, με διαφορετική συμβολή φυσικής μεταβολής και μεταναστευτικών ρευμάτων, ο πληθυσμός 5 περιφερειών και 25 νομών έφτασε την 1.1.2019 στο ιστορικά υψηλότερο επίπεδό του, ενώ εκείνος 8 περιφερειών και 26 νομών υποχώρησε σε επίπεδο κάτω από εκείνο στο οποίο βρισκόταν την 1.1.2003.
Ο πληθυσμός του Συνόλου Χώρας την 1.1.2019, όπως φαίνεται από τον Πίνακα 1, βρισκόταν σε επίπεδο χαμηλότερο εκείνου στο οποίο βρισκόταν την 1.1.2003, μειωμένος σχεδόν κατά 400.000(!). Η μείωσή αυτή οφείλεται στις επιπτώσεις της εφαρμογής των μέτρων τριών Μνημονίων την οκταετία 2011-2018, δηλαδή στην εκτίναξη στα ύψη της ανεργίας, στη μεγάλη μείωση μισθών και συντάξεων και στην αύξηση του ποσοστού του πληθυσμού που ζει στα όρια της φτώχεια ή κάτω από αυτά.
Τα μέτρα αυτά επηρέασαν και την Κρήτη και τους νομούς της. Οι επιπτώσεις τους όμως, όπως φάνηκε από την ανάλυση που έγινε στο άρθρο αυτό, ήταν ηπιότερες, και στην μεν Κρήτη και τους νομούς Ηρακλείου, Ρεθύμνης απλώς μείωσαν αλλά δεν ανέστειλαν το ρυθμό αύξησης του πληθυσμού τους, στο δε νομό Λασιθίου η μείωση του πληθυσμού ήταν πολύ μικρή.
Όπως προβλέπουν τόσο η Eurostat όσο και Ινστιτούτα Δημογραφικών Μελετών (π.χ. το «Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων»
στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας) η μείωση του πληθυσμού της χώρας και η γήρανσή του θα συνεχιστεί αν δεν ληφθούν δραστικά μέτρα, αν όχι για την ανάσχεση, τουλάχιστον για την επιβράδυνσή της μείωσης του
Δυστυχώς οι προτάσεις για την αντιμετώπιση του δημογραφικού μας προβλήματος που περιλαμβάνονται τόσο στο ομόφωνο πόρισμα της Βουλής του 1993 όσο και στην έκθεση της διακομματικής επιτροπής της Βουλής του 2018, αγνοήθηκαν προκλητικά τόσο από τις προηγούμενες κυβερνήσεις όσο και από τη σημερινή, η οποία περιορίστηκε σε μέτρα «ασπιρίνες» για το μέγιστο εθνικό μας πρόβλημα, το οποίο επιδεινώθηκε δραματικά την οκταετία 2011-2018.
*Ο Μανόλης Γ. Δρεττάκης είναι πρώην αντιπρόεδρος της Βουλής, υπουργός και καθηγητής της ΑΣΟΕΕ.