Ποιος θα το έλεγε κάποιες δεκαετίες πριν; Κι όμως ακούσαμε να το λένε φέτος οι Ισπανοί: «Τουρίστες πηγαίνετε σπίτια σας!».
Οι εικόνες των εξοργισμένων Ισπανών που βροντοφώναζαν στους έκπληκτους επισκέπτες της χώρας τους ότι είναι ανεπιθύμητοι, ενώ τους κατέβρεχαν κιόλας με νεροπίστολα, έχουν κάνει τον γύρο του κόσμου.
Και δεν μοιάζει το πρόβλημα να αφορά αποκλειστικά και μόνο τους Ισπανούς. Από το «Welcome» άλλων εποχών, φαίνεται πως περνάμε σιγά-σιγά στο «Go Home» της εποχής μας…
Τι έγινε όμως; Τρελάθηκαν ξαφνικά οι Ισπανοί και έγιναν τόσο αφιλόξενοι, ή κάτι άλλο συνέβη;
Το φαινόμενο περιορίζεται στα σύνορα της Ισπανίας ή μήπως η χώρα της Ιβηρικής χερσονήσου έκανε μόνο την αρχή;
Η Ισπανία είναι η δεύτερη χώρα στον κόσμο – μετά τη Γαλλία – με τους περισσότερους τουρίστες. Η Ελλάδα κατατάσσεται στην 13η θέση. Είναι ενδεικτικό του τι ακριβώς συμβαίνει το γεγονός ότι, η πρωτεύουσα της Καταλονίας των 1,62 εκατομμυρίων κατοίκων, προσέλκυσε μόνο πέρυσι 16 εκατομμύρια επισκέπτες.
Αυτή όμως η ροή έχει δημιουργήσει μια τεράστια «έκρηξη» στις βραχυχρόνιες μισθώσεις, πολλές από τις οποίες πραγματοποιούνται μέσω της πλατφόρμας Airbnb και όχι μόνο. Το 68% από αυτές αφορούν ακίνητα στο κέντρο της πόλης.
Μοιραία λοιπόν, οι επιπτώσεις αυτού του φαινομένου ήταν λίγο-πολύ προδιαγεγραμμένες. Επόμενο ήταν να εκτοξευθούν προς τα πάνω και οι τιμές ενοικίασης των ακινήτων σε εθνικό επίπεδο.
Οι τιμές ενοικίασης ανά τετραγωνικό μέτρο αυξήθηκαν τον περασμένο Απρίλιο κατά 14% σε ετήσια βάση. Σε βάθος δεκαετίας, τα ενοίκια έχουν αυξηθεί κατά 68% και το κόστος αγοράς ενός ακινήτου κατά 38%. Απέναντι σε αυτήν την κλιμακούμενη στεγαστική κρίση, οι δημοτικές Αρχές στη Βαρκελώνη ανακοίνωσαν πρόσφατα την απαγόρευση των βραχυχρόνιων μισθώσεων, από τον Νοέμβριο του 2028.
Στην πράξη όμως φαίνεται πως απαιτούνται πολύ περισσότερες ενέργειες, προκειμένου να δημιουργηθεί, αλλά κυρίως να επιβληθεί, ένα αξιόπιστο ρυθμιστικό πλαίσιο στον κλάδο και να μπει ένα φρένο στις επιπτώσεις που έχουν προκαλέσει οι βραχυχρόνιες μισθώσεις, εντείνοντας έτσι το φαινόμενο της στεγαστικής κρίσης και της έξαρσης των κοινωνικών ανισοτήτων.
Ο υπερτουρισμός φαίνεται σήμερα να κλονίζει την Ευρώπη. Είναι η ήπειρος με τους περισσότερους τουρίστες παγκοσμίως και πολλές ευρωπαϊκές πόλεις υποφέρουν από τον υπερτουρισμό. Η πλατφόρμα «Airbnb», πρωτοπόρος στον τομέα της, «εισέβαλε» στην Ευρώπη το 2010, αναμορφώνοντας ριζικά την αγορά βραχυχρόνιων μισθώσεων.
Το αποτέλεσμα συν τω χρόνω ήταν η έξαρση του υπερτουρισμού, η εξάντληση των αποθεμάτων κατοικιών, με δραματικές συνέπειες στα ενοίκια και στην αγορά ακινήτων και γενικά στην διόγκωση της στεγαστικής κρίσης. Σήμερα ο αριθμός των πόλεων που επιβάλλουν αυστηρούς περιορισμούς στις βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις αυξάνεται συνεχώς.
Η πρώτη παθούσα, Νέα Υόρκη, άρχισε να επιβάλει από τον περασμένο Σεπτέμβριο νόμο του 2022, που απαγορεύει την ενοικίαση κατοικιών για λιγότερο από 30 ημέρες. Οι συνέπειες όμως του υπερτουρισμού στην Ισπανία, αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, δεν περιορίζονται μόνο στην στεγαστική κρίση.
Τα εισοδήματα από τους επισκέπτες για τους ντόπιους δεν αποτελούν πλέον αρκετά κίνητρα και γι’ αυτό τους τελευταίους μήνες διαδηλώνουν μαζικά ενάντια στην αλλοτινή ευλογία που εξελίχθηκε όμως σε κατάρα για τις ζωές τους.
Το σύνθημα «Tourists go home!», κυριαρχεί σε ολοένα και περισσότερες πόλεις της Ευρώπης, μέσα από μαζικές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας που πυκνώνουν με τον καιρό, από πολίτες που πλήττονται και στενάζουν από τις συνέπειες του υπερτουρισμού.
Από τη Βαρκελώνη μέχρι τη Μάλαγα, από τη Βενετία μέχρι τη Φλωρεντία, από το Άμστερνταμ μέχρι το Ντουμπρόβνικ και από τον Ατλαντικό μέχρι τη Μεσόγειο και τις όχθες του Δούναβη, χιλιάδες άνθρωποι έχουν αποφασίσει πως «τα κακά του τουρισμού είναι πλέον περισσότερα από τα καλά του».
Φροντίζουν βεβαίως κάποιοι να τους υπενθυμίζουν ότι, εάν τα έσοδα από τον τουρισμό μειωθούν, τότε, ειδικά σε ορισμένες χώρες και πόλεις, η δημοσιονομική «τρύπα» θα είναι τεράστια και πολύ δύσκολα θα καλυφθεί.
Πηγή εισοδήματος ο τουρισμός λοιπόν, αλλά για ποιον;
Έτσι, στον ορίζοντα ξεπροβάλλει ένα εντεινόμενο κίνημα κατά του υπερτουρισμού. Και αυτό το κίνημα δεν αφορά μόνο την Ισπανία, αλλά και άλλους πληττόμενους δημοφιλείς προορισμούς.
Στην Ελλάδα ακόμα δεν υπάρχει ένα τέτοιο κίνημα, ωστόσο ήδη το φαινόμενο του μαζικού τουρισμού, που ήταν επί δεκαετίες ευλογία για τους Έλληνες, αρχίζει τώρα για πολλές περιοχές να μοιάζει με κατάρα.
Η τουριστική βιομηχανία στην Ελλάδα εξακολουθεί να αποτελεί βασική πηγή εισοδήματος και ευημερίας για τη χώρα, ειδικά μετά την πολυετή οικονομική κρίση που ακολούθησε την χρεοκοπία μας.
Οι μαζικές αφίξεις επισκεπτών που αυξάνονται χρόνο με τον χρόνο καταρρίπτοντας νέα ρεκόρ, φέρνουν έσοδα στα ταμεία του κράτους, στους επιχειρηματίες όλων των εμπλεκόμενων κλάδων με τον τουρισμό, καθώς και σε ένα μεγάλο πλήθος ιδιωτών που ασχολούνται τα τελευταία χρόνια με την βραχυχρόνια μίσθωση.
Οι υπόλοιποι πολίτες πάντως δεν βλέπουν να ωφελούνται σε κάτι. Από την άλλη πάλι, οι πόλεις και οι δημοφιλείς προορισμοί που δεν είχαν σχεδιαστεί για να υποδέχονται τέτοιο μεγάλο αριθμό τουριστών, αντιμετωπίζουν σήμερα σοβαρά προβλήματα, που ξεκινούν με την υπερδόμηση και τα αυθαίρετα κτίσματα και φτάνουν μέχρι τη διαχείριση των αποβλήτων και τα οδικά δίκτυα.
Η διαχείριση επίσης των φυσικών πόρων γίνεται ολοένα και δυσκολότερη, παρούσης μάλιστα αλλά και εντεινόμενης της κλιματικής κρίσης. Ειδικά το νερό σε πολλές περιοχές της χώρας συνιστά αγαθό που ήδη είναι σε ανεπάρκεια.
Οι μόνιμοι κάτοικοι σε τουριστικούς προορισμούς, νιώθουν ξένοι στον τόπο τους και αρχίζουν να έρχονται αντιμέτωποι με μια σειρά από προβλήματα της καθημερινότητας, ως συνέπεια της μεγάλης επέλασης των τουριστών.
Οι ντόπιοι εξοστρακίζονται, το νερό στερεύει, το ρεύμα γίνεται ακριβότερο λόγω της αυξημένης ζήτησης τους καλοκαιρινούς μήνες, τα οδικά δίκτυα και οι υποδομές ύδρευσης και αποχέτευσης δοκιμάζονται, το αστικό περιβάλλον επεκτείνεται εις βάρος του φυσικού, οι δημόσιες υποδομές επιβαρύνονται και τα τοπικά πολιτιστικά τοπία υποβαθμίζονται.
Τα τελευταία χρόνια η Αθήνα, όπως και άλλες πόλεις της Νότιας Ευρώπης, έχει έρθει αντιμέτωπη με τις αρνητικές επιπτώσεις της αθρόας, απρογραμμάτιστης εισροής τουριστών.
Η πρωτεύουσα της χώρας μας αποτελεί ένα τέτοιο παράδειγμα πόλης που υπέστη τις αρνητικές συνέπειες της μαζικής τουριστικοποίησης των τελευταίων ετών, χωρίς να υπάρχουν κανονισμοί και πολιτικές που να εμποδίζουν την μετατροπή του αστικού περιβάλλοντος σε προνομιακό πεδίο για συγκεκριμένους μόνο οικονομικούς παράγοντες.
Οι ελληνικές Αρχές, όχι μόνο δεν εμπόδισαν αυτήν την μετατροπή, αλλά αντίθετα υποστήριξαν, σθεναρά μάλιστα, την περαιτέρω τουριστικοποίηση μέσω πρωτοβουλιών, όπως τα προγράμματα «Golden Visa» και «Digital Visa».
Το μέλλον του ελληνικού τουρισμού όμως δεν προοιωνίζεται καθόλου ευοίωνο. Σύμφωνα με έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που επικαλείται η «Mirror», «το τρέχον τουριστικό μοντέλο δεν είναι βιώσιμο στη χώρα μας και θα μπορούσε να οδηγήσει σε διάλυση του τουριστικού τομέα».
Αλλά και οι εκτιμήσεις των ειδικών που μελετούν τις τάσεις που ήδη έχουν αρχίσει να καταγράφονται στον τομέα του τουρισμού, δεν είναι καλές: «Σε μια 10ετία, ο κεντρικός πυλώνας της ελληνικής οικονομίας θα μπορούσε να καταρρεύσει εξαιτίας ενός συνδυασμού υπερτουρισμού και κλιματικής κρίσης».
Οι Ισπανοί έχουν ήδη ξεσηκωθεί και με μαζικές διαδηλώσεις διεκδικούν πίσω τις πόλεις και τις ζωές τους. Αυτό που συμβαίνει σήμερα στην Ισπανία, ίσως να είναι μια φωτογραφία από το δικό μας, όχι και τόσο μακρινό μέλλον.
Αν δεν λάβουμε το μήνυμα, αν δεν αντιληφθούμε το πρόβλημα και αν δεν πάρουμε έγκαιρα μέτρα που να αντιμετωπίζουν τις δραματικές συνέπειες του υπερτουρισμού, θα έρθει μια μέρα που θα απορούμε, γιατί οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ο πατέρας των θεών, ο Δίας, ήταν «ξένιος»;