Ομολογώ ότι με γοητεύει η βυζαντινή ιστορία με το Ιερόν Παλάτιον, τις συνωμοσίες, τους κουροπαλάτες, τους παρακοιμώμενους και τις δολοφονίες των αυτοκρατόρων.
Ίσως επειδή στην περίοδο αυτή δημιουργείται μια πολιτισμική επανάσταση με την ώσμωση μεταξύ του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού και χριστιανισμού. Φυσικά στα πρώτα χρόνια έχουμε αρκετά δείγματα φανατισμού εναντίον των Ελλήνων, λέξη που δήλωνε όχι την εθνική ταυτότητα, αλλά τους ειδωλολάτρες.
Επίσης αρκετοί αυτοκράτορες έμειναν στην ιστορία με αρνητικά επίθετα παρά τη συμβολή τους στην μετεξέλιξη και την εδραίωση της αυτοκρατορίας. Έτσι ο Κωνσταντίνος Ε΄ (741-775) ονομάστηκε «κοπρώνυμος», γιατί ήταν εικονομάχος και ο Ιουστινιανός Β΄ (668-711) «ρινότμητος», που μισήθηκε γιατί ήταν αυστηρός και απαιτητικός.
Εκθρονίστηκε, του έκοψαν την μύτη, αλλά επανήλθε στον θρόνο, παρόλο που για να γίνει κάποιος αυτοκράτορας έπρεπε να είναι αρτιμελής. Μια τέτοια περίπου τύχη είχε και ο Ιουλιανός, που έμεινε γνωστός ως «παραβάτης», ένα επίθετο που τον αδικεί, γιατί υπήρξε και γενναίος στρατηγός και είχε βαθιά φιλοσοφική παιδεία και υπήρξε μεταρρυθμιστής.
Η μοίρα του ήταν τραγική. Και από παιδί έζησε με τον φόβο ότι θα τον δολοφονούσε ο εξάδελφός του αυτοκράτορας, Κωνστάντιος. Κατόρθωσε να επιβιώσει με πολλές περιπέτειες. Βασίλευσε μόνο δυο χρόνια (361-363) και σκοτώθηκε πολεμώντας στην Ανατολή, αφού ως καίσαρας είχε υπερασπιστεί με επιτυχία τις δυτικές κτήσεις.
Σώζονται πολλές του επιστολές, μελέτες και νομοθετικές εκσυγχρονιστικές προσπάθειες. Υπάρχουν επίσης διάφορες μελέτες για την προσωπικότητά του και τη βιογραφία του. Η πιο λαμπρή όμως και αναλυτική γι’ αυτόν μελέτη έχει εκδοθεί από το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
Λαμπρή και στη μορφή και στο περιεχόμενο. Συγγραφέας της είναι η Πολύμνια Αθανασιάδη, καθηγήτρια Πανεπιστημίου με διεθνή αναγνώριση. Έχει ασχοληθεί με την ύστερη αρχαιότητα από τα αλεξανδρινά χρόνια ως τους πρώτους αιώνες της ρωμαϊκής και βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Εξετάζει τη γέννηση και την άνοδο της μονοδοξίας στα πρώτα χριστιανικά χρόνια, όταν τον φιλοσοφικό διάλογο αντικατέστησε το δόγμα και εκείνος που διαφωνούσε θεωρούταν αιρετικός και καταδικαστέος. Έχει γράψει επίσης ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα, «Μετανάστες», με πολλές αρετές, όπου εκφράζει την αγάπη της για την Ανατολή.
Το λογοτεχνικό της χάρισμα της επιτρέπει και στη βιογραφία του Ιουλιανού να επιτύχει όχι μόνο την αναγκαία επιστημονική αλήθεια, αλλά να δώσει στον αναγνώστη και την απόλαυση της τέχνης. Η μελέτη αυτή περιλαμβάνει πλούσια βιβλιογραφία, σχετικές εικόνες και αποδεικνύει με καθαρό τρόπο την εμβριθή παιδεία και το όραμα του Ιουλιανού να αναστήσει την ελληνική πόλη.
Είχε μεγάλους δασκάλους της αρχαίας φιλοσοφίας ιδιαίτερα της νεοπλατωνικής, αλλά γνώριζε τις ανατολικές θρησκείες της εποχής του. Στο περιβάλλον του ως αυτοκράτορας επέλεξε άξιους συμβούλους. Η Πολύμνια Αθανασιάδη αποκαθιστά την αλήθεια για την προσωπικότητά του και διαφωτίζει με πληρότητα τα κρίσιμα χρόνια που έζησε.
Η έκδοση αυτή του ΜΙΕΤ που μέχρι τώρα διατηρεί τον υψηλό του στόχο με τις εκδόσεις του, υπηρετεί με άριστο τρόπο τα ελληνικά γράμματα. Η μορφή βέβαια του Ιουλιανού έχει εμπνεύσει και τον Κ.Π. Καβάφη που, όπως γνωρίζουμε, είχε πάθος με την ιστορία.
Έχει γράψει αρκετά ποιήματα γι’ αυτόν με τη λεπτή ειρωνεία που τον διακρίνει, όπου διαφαίνεται ότι η μορφή του τραγικού οραματιστή αυτοκράτορα τον είχε γοητεύσει. Θα παραθέσω μόνο ένα ποίημα, επειδή είναι το συντομότερο. «ΟΥΚ ΕΓΝΩΣ» Για τες θρησκευτικές μας δοξασίες ο κούφος Ιουλιανός είπεν «Ἀνέγνων, ἔγνων, κατέγνων». Τάχατες μας εκμηδένισε με το «κατέγνων» του, ο γελοιωδέστατος.
Τέτοιες εξυπνάδες όμως πέρασι δεν έχουν σ’ εμάς τους Χριστιανούς. «Ἀνέγνως, ἀλλ’ οὐκ ἔγνως· εἰ γὰρ ἔγνως, οὐκ ἂν κατέγνως» απαντήσαμεν αμέσως.