Η έννοια της Δημοκρατίας απολαμβάνει από τότε που γεννήθηκε μια μεγάλη αίγλη. Ακόμα και καθεστώτα ολοκληρωτικά, λαϊκίστικα και αυταρχικά αυτοαποκαλούνται δημοκρατίες. Επίσης όσοι θέλουν να εξαπατήσουν τους πολίτες και να υφαρπάσουν την εξουσία ισχυρίζονται ότι μιλούν στο όνομα του λαού και εκφράζουν τη βούλησή του. Πρόσφατες εμπειρίες, ακόμα και σε χώρες με δημοκρατική παράδοση, ώθησαν τους πολιτικούς στοχαστές να μελετήσουν και να αναλύσουν, γιατί κινδυνεύει η Δημοκρατία και να αμφισβητήσουν βασικές έννοιες.
Τελευταία κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Επίκεντρο η μελέτη του άγγλου καθηγητή και ακαδημαϊκού Άλμπερτ Γουίλ «Η βούληση του λαού, ένας σύγχρονος μύθος» με πρόλογο του συνταγματολόγου Ν. Κ. Αλιβιζάτου και μετάφραση του Δημοσθένη Κούλουθρου. Το έργο έρχεται να προστεθεί σε άλλες εξαιρετικές εκδόσεις του ίδιου εκδοτικού οίκου που μελετούν και μας διαφωτίζουν για θεμελιώδεις αρχές και αξίες που υπηρετεί η σύγχρονη κοινοβουλευτική δημοκρατία, όπως διαμορφώθηκε μετά τον διαφωτισμό και την Γαλλική Επανάσταση.
Υποκρινόμενοι ορισμένοι ότι είναι πράγματι δημοκράτες επικαλούνται την άμεση αθηναϊκή δημοκρατία και την βούληση του λαού. Μια ματιά στην αθηναϊκή δημοκρατία του 5ου αιώνα είναι χρήσιμη. Αν υποθέσουμε ότι στην πόλη- κράτος της Αθήνας κατοικούσαν 300.000, τότε πολιτικά δικαιώματα είχαν περίπου 30.000, αν εξαιρέσουμε τις γυναίκες, τους δούλους και τους μετοίκους, που φυσικά επίσης δεν στρατεύονταν.
Πόσοι όμως απ’ αυτούς συμμετείχαν στην εκκλησία του δήμου σε μια περίοδο μάλιστα που δεν υπήρχαν μεγαφωνικές εγκαταστάσεις; Ίσως 2000. Τα θέματα ήταν προκαθορισμένα και τον λόγο μπορούσαν να πάρουν όλοι. Ένα δικαίωμα που όμως δεν ασκούσαν στην πράξη. Υπήρχαν οι ηγέτες των παρατάξεων, ικανοί ρήτορες που εξασφάλιζαν τη συναίνεση με την πειθώ. Γι αυτό κι ο Θουκυδίδης υποστηρίζει ότι στα χρόνια του Περικλή ήταν «λόγω μενδημοκρατία, έργω δε του πρώτου ανδρός αρχή».
Την Αθήνα κατέστρεψαν οι δημαγωγοί που απευθύνονταν στο συναίσθημα και την υποτιθέμενη λαϊκή βούληση και όχι στην σκέψη των πολιτών. Αντίστοιχη μάστιγα της δημοκρατίας σήμερα είναι ο δεξιός και αριστερός λαϊκισμός. Τα περίφημα δημοψηφίσματα και η απλή και άδολη αναλογική όχι μόνο δεν λειτουργούν, αλλά όλοι έχουμε εμπειρία πού οδηγούν και ποιοί τα χρησιμοποιούν.
Η μελέτη του καθηγητή Αλμπερτ Γουίλ σε οκτώ κεφάλαια τεκμηριώνει με καθαρό τρόπο, γιατί η βούληση του λαού είναι ένας μύθος. Ιδιαίτερα τα κεφάλαια επτά και οκτώ «Η Δημοκρατία χωρίς μύθους» και «Η ηθική της ευθύνης» συμπυκνώνουν με άριστο επιστημονικό λόγο τα συμπεράσματά του μετά την ιστορική αναδρομή.
Γράφει χαρακτηριστικά «ο λαϊκισμός ισχυρίζεται ότι η διαφθορά και τα πάθη της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας θα διορθώνονταν, εάν επικρατούσε η βούληση του λαού. Αυτή η βούληση όμως είναι ένας μύθος, διότι οι απαραίτητες προϋποθέσεις για να καταστεί πραγματικότητα δεν μπορούν να υλοποιηθούν στον κόσμο της πολιτικής. Η εναλλαγή στην κυβέρνηση είναι το στοιχείο που καθιστά το σύστημα δημοκρατικό».
Θα κλείσω το άρθρο μου συστήνοντας το βιβλίο με δύο ακόμα επιγραμματικές σκέψεις του συγγραφέα «Οι δημοκρατίες τώρα κινδυνεύουν απο πολιτικές που υποτίθεται ότι υιοθετούνται εν ονόματι της δημοκρατίας. Αν ο λαϊκισμός είναι ο αναστεναγμός του καταπιεσμένου πλάσματος πρέπει να ανταποκριθούμε στη βάση μιας ρεαλιστικής εκτίμησης που υποστηρίζει σοβαρές κοινωνικές και οι κονομικές μεταρρυθμίσεις.
Φυσικά σε τελευταία ανάλυση το δημοκρατικό πολίτευμα έχει ένα μεγάλο εχθρό, τον αδιάφορο και ανενημέρωτο πολίτη που δεν μετέχει. Αυτόν άλλωστε θεωρεί ο Θουκυδίδης όχι «απράγμονα», αλλά «αχρείον» δηλαδή όχι φιλήσυχο, αλλά άχρηστο πολίτη. Εκείνον που επιλέγει την αποχή, τη συνωμοσιολογία, την απομυθοποίηση των πολιτικών με γενικές και αόριστες καταγγελίες. Όταν βρεθούν ηγέτες «με λογισμό και μ’ όνειρο» και πολίτες που μετέχουν και ασκούν τα δικαιώματα και την ελευθερία τους, χωρίς υπερβάσεις και βία, τότε η δημοκρατία ανθεί και μεγαλουργεί. Μια αναδρομή στην ιστορία μας, μας πείθει.
*Ο Ζαχαρίας Καραταράκης είναι φιλόλογος