Στις αρχές Ιουλίου 1943 είχε ξεκινήσει η Συμμαχική απόβαση στη Σικελία, ενώ δημοσιεύτηκε ανακοίνωση των γερμανικών αρχών Κατοχής στην Ελλάδα, ότι, λόγω “της πληγής των ανταρτών” παραχωρούσαν την περιοχή “ανατολικά του Αξιού” στις βουλγαρικές δυνάμεις.
Με τον τρόπο αυτό, η Διοίκηση θα ήταν μεν γερμανική, όπως και η Αστυνομία, χωρίς όμως να θίγονται τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας. Εξαίρεση γινόταν στη Θεσσαλονίκη, καθώς και στη Χερσόνησο της Χαλκιδικής. Η παραχώρηση της Μακεδονίας ήταν “δώρο” στη Βουλγαρία, λόγω της συμμετοχής της Κυβέρνησης του Τσάρου Βόρις στον Άξονα.
Στο εξής, Ανατολική Θράκη και Μακεδονία θα είναι βουλγαρική επαρχία με την ονομασία “Μπελομόριε”, από το Bjalo More, όπως έλεγαν βουλγαρικά το Αιγαίο.
Στις αρχές Ιουλίου 1943, η 7η βουλγαρική Μεραρχία Πεζικού εισέβαλε στην περιοχή μεταξύ Στρυμόνα και Αξιού, με καθήκοντα αστυνομικά, υπό τη Διεύθυνση του Γερμανού Διοικητή Θεσσαλονίκης- Αιγαίου, με σκοπό τον εκβουλγαρισμό της περιοχής.
Το ΕΑΜ Μακεδονίας και ο μητροπολίτης Γεννάδιος αντέδρασαν, όπως και η οργάνωση ΠΑΟ, για να μην ανοίξουν και τα μαγαζιά της Θεσσαλονίκης, να γίνει διαδήλωση κατά της εισόδου του βουλγαρικού στρατού στην πόλη.
Πήραν μέρος πενήντα χιλιάδες διαδηλωτές, τραυματίστηκαν και συνελήφθησαν ορισμένοι, όπως ο φοιτητής της Νομικής Τάκης Βαφείδης, που εκτελέστηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία από τους Ες-Ες.
Εξαιτίας του γεγονότος αυτού, στις 8 Ιουλίου, έγιναν διαδηλώσεις και σε άλλες πόλεις της Μακεδονίας, ως και στην Καλαμάτα.
Στην Αθήνα, εν συνεχεία, οργανώθηκε διαδήλωση στις 22 Ιουλίου, από το ΕΑΜ, με προετοιμασία σε χώρους δουλειάς και στο Πανεπιστήμιο. Το πρωί της 22ας Ιουλίου, πάνω από 100.000 κόσμος συγκεντρώθηκε, για το ίδιο θέμα της Μακεδονίας, στην Πανεπιστημίου ως την ομόνοια και στους γύρω χώρους.
Στην προσπάθειά τους να φτάσουν στη Βουλγαρική Πρεσβεία, πυροβολήθηκαν από γερμανικά οχήματα, χάνοντας τη ζωή τους δεκαπέντε διαδηλωτές, μεταξύ των οποίων η Επονίτισσα Παναγιώτα Σταθοπούλου, στην πρώτη γραμμή. Μπροστά σε άρμα άπλωσε τα χέρια της ως εμπόδιο και το γερμανικό τανκ πέρασε πάνω της.
Ο Νίκος Μαυράκης υπάλληλος της Τραπέζης της Ελλάδος, υπεύθυνος του ΕΑΜ και των υπαλλήλων, μαζί με τους οργανωμένους του ΕΑΜ, εγκατέλειψαν την Τράπεζα. Η εκτενής, ρεαλιστική, αφήγησή του συμφωνεί με την ιστορική περιγραφή των γεγονότων, όπως του Κ. Κωνσταντάρα, καπετάνιου του ΕΛΑΣ και του Στέργιου Βαλιούλη. Ο Μαυράκης μας αφηγείται ότι “θυμούμαι που είχαμε δώσει στην Πλατεία Κλαυθμώνος μια συγκέντρωση, εκεί προς την Αριστείδου.
Είχαμε δώσει οδό Αθηνάς, άλλοι είχαμε δώσει προς την Ερμού. Ο επόμενος στόχος θα ήτανε το Σύνταγμα. Πάντως, η συγκέντρωση πέτυχε απολύτως και στο Σύνταγμα είχαμε μαζευτεί πάνω από εκατό χιλιάδες άνθρωποι από διάφορα σημεία, ξαφνικά, που δεν το περίμεναν” (Σανουδάκης-Μαυράκης, 62).
Αμέσως, όμως, εμφανίστηκαν οι Γερμανοί “και χτύπησαν από τις ταράτσες από πάνω, με πραγματικά πυρά εχτύπησαν”. Οι διαδηλωτές, από διαφορετικούς δρόμους κατευθύνθηκαν στην Ομόνοια, η οποία γέμισε.
Οι Γερμανοί, όμως, είχαν πολυβόλα “στο υπόγειο και την ταράτσα του “Παγκείου”… γνωστό εστιατόριο, και από την Ίωνος εχτύπησαν κατ’ ευθείαν στο ψαχνό με τα πολυβόλα.
Εγώ βρίσκομαι τότε με συναδέλφους Τραπεζικούς στην αρχή της οδού Αθηνάς και προς το μέρος που αρχίζει η Πειραιώς”.
Σε δύο κολώνες είχαν βγει ομιλητές “προς το μέρος της Πειραιώς και Σταδίου και μιλούσανε”. Μετά, όμως, “μισή ώρα άρχισε καταιγιστικό πυρ από το “Πάγκειο”, στην αρχή, μέσα στον κόσμο και μετά από τις άλλες μεριές. Ο κόσμος έχει μπλοκαριστεί, διαλύεται μεν, αλλά με μεγάλη δυσκολία, διότι ποδοπατείται στους δρόμους… απ’ ό,τι μάθαμε μετά είχαμε εφτά νεκρούς, εκεί, και πάνω από τρακόσους τραυματίες.
Ήτανε η μεγαλύτερη μάχη που δόθηκε μέχρις εκείνη τη στιγμή, με πραγματικά πυρά, από πλευράς κατακτητών, και Αθηναϊκού λαού” (ό. π., 64).
Μάλιστα, κατά τον ίδιο, “θυμάμαι εκείνη την ημέρα που ένα τάνκς πάτησε μια κοπέλα, η οποία κοπέλα, πριν να την πατήσει το τανκς, είχε ανέβει, είχε βρει ένα μπουκάλι, κάπου εκεί πέρα, και χτυπούσε το Γερμανό στο κεφάλι, στο κράνος του. Τέτοιο ηθικό υπήρχε. Κι αυτό έγινε κοντά στην Τράπεζα της Ελλάδος, που έτυχε να βρισκόμαστε εκεί κοντά, όπως ανέβαινε από την Ομόνοια, προς την Πανεπιστημίου” (ό.π., 64).
Με τις διαδηλώσεις του λαού, αποφεύχθηκε η πορεία του βουλγαρικού στρατού, όπως σχεδίαζαν η βουλγαρική Κυβέρνηση και οι Γερμανοί, η κατοχή της Μακεδονίας από τους Βουλγάρους δεν υλοποιήθηκε, καθώς οι Γερμανοί, λόγω των διαδηλώσεων, ανέστειλαν την απόφασή τους.
Ο Μαυράκης είχε, όμως, τις δικές του περιπέτειες, γιατί, λόγω του συλλαλητηρίου και της δραστηριότητας του λαού, πολύς κόσμος ήθελε “να φύγει για το βουνό”.
Ειδικότερα, στην Τράπεζα της Ελλάδος υπήρξε μαζικοποίηση του ΕΑΜ, “η οποία ήταν εκπληκτική” και μαζική, αλλά ο ίδιος “από την υπεύθυνη, τουλάχιστον θέση που είχα ήμουνα ενάντια στην ανοιχτή στρατολογία” (ό.π., 64). Αποφαινόταν ότι “στρατολογία μεν, αλλά με αυστηρό έλεγχο”.
Κι αυτό, γιατί ηδη στην Τράπεζα είχε παρέμβαση η “Μιλίτσια”, η Ιταλική Αστυνομία αλλά και η Γκεστάπο. Με αποτέλεσμα, να μην μπορέσει να πείσει την ηγεσία του ΕΑΜ και να έχει ο ίδιος επιπτώσεις.
Ενώ ήταν υπεύθυνος του ΕΑΜ, “με αντικατέστησαν από το πόστο αυτό και από κει που διοικούσα έτσι την οργάνωση ευρύτερα πολιτικά και εθνικοαπελευθερωτικά με περιόρισαν μόνο στον εφεδρικό ΕΛΑΣ μετά και για ένα διάστημα με είχανε πάει και στις ανατολικές συνοικίες, με υπεύθυνη δράση μες στην Τράπεζα μόνο συνδικαλιστική” (ό.π., 65).
Ως μέλος πια του ΕΑΜ και του Εφεδρικού ΕΛΑΣ, υπεύθυνος του συνδικαλιστικού στην Τράπεζα της Ελλάδος, θα πρωταγωνιστήσει στο μεγάλο μπλόκο των Γερμανών, στις 28 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, όπου και θα συλληφθεί, για να οδηγηθεί στις φυλακές του Stein και στην εκτέλεσή του, από την οποία, εν τέλει, επιβίωσε.
Πηγή:
Αντώνης Σανουδάκης, Νίκου Μαυράκη, Φυλακές Stein, Κνωσός, Αθήνα, 1987.
* Ο Αντώνης Σανουδάκης- Σανούδος είναι καθηγητής Ιστορίας-συγγραφέας