Σεπτέμβριος 1943. Μια από τις γερμανικές θηριωδίες που ακόμη και σήμερα, 79 χρόνια μετά, όχι μόνο δεν έχει ξεχαστεί, αλλά αφήνει ανοιχτές πληγές. Για τα θύματα και τους θύτες λες και το αίμα δεν λέει να παγώσει… Οι δυνάμεις του γερμανικού στρατού προέβησαν σε απίστευτης αγριότητας αντίποινα εξαιτίας επίθεσης που εξαπέλυσαν αντιστασιακές ομάδες. Πρόκειται για μία από τις πλέον σημαντικές πολεμικές υποθέσεις που σκόρπισαν όλεθρο.
Ήταν Κατοχή και δύσκολες μέρες έτσι κι αλλιώς. Αλλά εκείνος ο μαύρος Σεπτέμβρης ήταν για τη Βιάννο ο χειρότερος στην ιστορία της. Μια επαρχία ολόκληρη μαυροφορέθηκε -εκατοντάδες άνδρες και γυναίκες εκτελέστηκαν, χωριά πυρπολήθηκαν, καταστράφηκαν ολοσχερώς.
Μια θηριωδία των Γερμανών, μια τραγωδία κρητική που συνοδεύεται από πολλά και μεγάλα “γιατί”. Ακόμη και σήμερα δεν έχει υπάρξει μία σαφής εικόνα, μια ξεκάθαρη απάντηση του τι έφταιξε. Ήταν απερισκεψία του καπετάν Μανόλη Μπαντουβά; Ήταν αναπόφευκτο να συμβούν έτσι τα γεγονότα; Υπήρξε ή όχι εντολή των Άγγλων; Συνέβαλε στην ιστορική συγκυρία η πρόθεση των Ιταλών να παραδοθούν;
Ερωτήματα τα οποία απαντώνται από διαφορετική σκοπιά, κάθε φορά, ανάλογα από το ποια γωνιά- και τι “χρώμα” γυαλιά- βλέπει την ιστορική πραγματικότητα ο καθένας. Πάντως με εξαίρεση ορισμένες θυμικού χαρακτήρα υπερβολές, όλοι οι ιστορικοί προσπαθούν να προσεγγίσουν τις πηγές με σεβασμό στην αλήθεια. Στην αλήθεια όμως του καθενός από εμάς.
Δεν παραβλέπουμε βέβαια ότι για την επαρχία της Βιάννου επί χρόνια ο Μανόλης Μπαντουβάς ήταν αποδιοπομπαίος τράγος. Τον θεώρησαν υπεύθυνο για τα όσα έγιναν. Δεν άξιζε λένε τον κόπο να χαθούν τόσες ζωές για τους «πατατάδες»… Αποτίνοντας φόρο τιμής σε αυτούς τους ανθρώπους που έχασαν τη ζωή τους, αλλά και σε εκείνους που έμειναν πίσω ας θυμίσουμε τα γεγονότα όπως περιγράφηκαν επισήμως από τις εκθέσεις.
Τα γεγονότα…
Βρισκόμαστε λοιπόν στο φθινόπωρο του 1943. Εκείνες τις μέρες που η Ιταλία κατέθεσε τα όπλα και ζήτησε την επιείκεια των συμμάχων. Στα μέρη της Βιάννου και στα γύρω βουνά βρίσκεται ένας από τους αρχηγούς του αγώνα, ο Μανώλης Μπαντουβάς. Είναι ο εφιάλτης των κατοχικών στρατευμάτων και δεν είναι τυχαίο ότι σε αυτόν προστρέχουν και πολλοί Ιταλοί που θέλουν να αυτομολήσουν.
Στην Κάτω Σύμη η ομάδα του Μπαντουβά σκοτώνει δύο Γερμανούς στρατιώτες οι οποίοι είχαν την ευθύνη να συγκεντρώνουν πατάτες για τις γερμανικές δυνάμεις. Η αντίδραση των Γερμανών ήταν άμεση. Οργανώνεται μια μεγάλη εκστρατεία που αρχίζει στις 10 Σεπτεμβρίου 1943. Μια αρκετά σκληρή μάχη γίνεται την επομένη μεταξύ ενός γερμανικού τμήματος και μιας ομάδας ανταρτών που καλύπτει μια από τις διαβάσεις προς τα βουνά όπου έχει εγκατασταθεί το αρχηγείο των ανταρτών.
Οι γερμανικές δυνάμεις παρά τα μέσα που διέθεσαν δεν μπόρεσαν να συντρίψουν την αντάρτικη ομάδα και καθηλώνονται επί αρκετές ώρες εκεί. Αργότερα κατά την αποχώρησή τους πέφτουν σε μια ενέδρα των ανταρτών και υφίστανται μεγάλες απώλειες. Πιάστηκαν και αιχμάλωτοι.
Η εξέλιξη αυτή εξαγριώνει τη γερμανική διοίκηση. Μπροστά στην αδυναμία των στρατιωτών του, να πλήξουν αποτελεσματικά τους αντάρτες, ο στρατηγός Μύλερ διατάσσει το σύνολο της γερμανικής δυνάμεως της περιοχής να στραφεί κατά του πληθυσμού των χωριών της Βιάννου. Ακολουθούν εκτελέσεις, εμπρησμοί, συλλήψεις, βασανιστήρια. Αυτά αποτελούν την κυρία ασχολία των γερμανικών στρατευμάτων κατά το διήμερο της 11ης και 12ης Σεπτεμβρίου του 1943.
Το βούλευμα…
Ο «σφαγέας της Βιάννου», Φρίντριχ Βίλχεμ Μύλερ, συνελήφθη στη Ρωσία, εκδόθηκε στην Ελλάδα και το 1947 καταδικάστηκε εις θάνατον…
Το βούλευμα του Ειδικού Γραφείου Εγκληματιών Πολέμου περιγράφει το ανθρωπομακελειό που έγινε τότε στην Βιάννο:
«Τμήματα του γερμανικού στρατού της μεραρχίας Ηρακλείου Κρήτης εκύκλωσαν ολόκληρον την επαρχίαν και δι’ απατηλών υποσχέσεων προς τους κατοίκους, ότι δήθεν δεν είχαν να πάθωσι τι, κατώρθωσαν να πείσουν τούτους να επανέλθουν εις τα χωρία των. Τούτου γενομένου ήρχισαν να συλλαμβάνωσι τους πάντες αδιακρίτως και να τους εκτελούν ομαδικώς εις τους δρόμους, εντός των οικιών ή όπου αλλού τους συνήντων.
Εν μια ημέρα εξετέλεσαν 700 εκ των κατοίκων.
Καθ’ οδόν απόσπασμα γερμανικόν συναντά τους Αθ. Παπαδημητρόπουλον, δικηγόρον, την σύζυγόν του, τον αδελφόν του Χαράλαμπον, επίσης δικηγόρον, την κόρην του Μαρίαν, ηλικίας 16 ετών, την εξαδέλφην του Κατίναν Μηλιαράκη, ηλικίας 25 ετών και άλλους εν συνόλω 17 μεταβαίνοντας εις Άγιον Βασίλειον Βιάννου και άνευ οιασδήποτε διαδικασίας τους παρέταξεν εις γραμμήν και τους εξετέλεσε, πλην του εκ τούτου Αθ. Παπαδημητροπούλου, όστις δεχθείς διαμπερές τραύμα εις το στήθος και εκληφθείς ως φονευθείς και μετά τας χαριστικάς βολάς εσώθη υπό μυθιστορηματικάς όντως συνθήκας, δια να αποσταλή, συλληφθείς εκ νέου μετά την επί μακρούς μήνας κρυφά νοσηλείαν του ως όμηρος εις Γερμανίαν.
Μετά την σφαγήν των κατοίκων οι Γερμανοί επεδόθησαν εις την καταστροφήν των χωρίων, λεηλατήσαντες και πυρπολήσαντες τα χωρία Συκολόγον, Καλάμη, Πεύκον, Σύμη, Κεφαλοβρύση, Κρεββατά Βιάννου, επυρπόλησαν και ανετίναξαν και τα σχολεία, εκκλησίας, εξετέλεσαν γέροντας, παιδιά 4 και 5 ετών, γυναίκας εγκύους, ασθενείς εις τας κλίνας των. Ελάχιστοι οίτινες διεσώθησαν ωδηγήθησαν γυμνοί και ανυπόδητοι δια τον εκτοπισμόν των. Η αποσύνθεσις των πτωμάτων και τα ρυάκια άτινα εσχημάτισε το αίμα προσέδιδαν αγρίαν και φρικώδη εικόνα».
Η έκθεση…
Η «κεντρική επιτροπή διαπιστώσεως ωμοτήτων εν Κρήτη» στην έκθεσή της (Καζαντζάκης, Καλιτσουνάκης, Κακριδής) μεταξύ άλλων σημειώνει για τις θηριωδίες στη Βιάννο:
“Την μεγαλυτέραν όμως καταστροφήν υπέστη κατά την περίοδον αυτήν η επαρχία της Βιάννου και εις αίμα και εις καταστροφάς χωρίων. Επειδή η επικοινωνία των ανταρτών και των αγγλικών εν Κρήτη υπηρεσιών με την Αίγυπτον εγίνετο κυρίως εκ της νοτίου παραλίας της Κρήτης, οι Γερμανοί ενωρίς είχον κηρύξει όλην την κεντρικήν νοτίαν λωρίδα, από Αγίας Γαλήνης μέχρι Μύρτου, ως νεκράν ζώνην, απαγορεύσαντες εις τους κατοίκους να την πλησιάζουν εις βάθος 3 χιλιομέτρων. Κατ’αυτόν τον τρόπον οι κάτοικοι εστερήθησαν των ευφορωτέρων κτημάτων των.
Εν τω μεταξύ εγκατεστάθησαν εις την επαρχίαν Βιάννου 3 γερμανικοί λόχοι, οιτινες ήρχισαν να βασανίζουν τους κατοίκους διατρεφόμενοι εις βάρος των, διαρπάζοντας τα σκεύη των οικιών των και τα πολύτιμα αντικείμενά των, επιβάλλοντες εις αυτούς αγγαρείες κτλ. Η αντίδρασις ήτο φυσική· οι ανδρες κατέφυγον εις τα βουνά, με άμεσον επακόλουθον οι Γερμανοί να εντείνουν τας πιέσεις και τας διώξεις επι των χωρίων της Βιάννου.
Κατ’ Ιανουάριον του 1943 συνέλαβον ως ομήρους κόρας προυχόντων, 6 από τον Βαχόν, 9 από τον Αμιράν,4 από το Κεφαλοβρύσι, 2 από τον Κρεββατάν,10 από τον Αγ. Βασίλειον κτλ. και τας ενέκλεισαν επί μήνα εις τας φυλακάς της Αγιάς, διά να εξαναγκασθούν οι κάτοικοι να παραδώσουν τα όπλα των.
Επί της Δίκτης, έδρα κατά το θέρος του 1943 το ανταρτικόν σώμα του αρχηγού της Κεντρ. Κρήτης Εμμ. Μπαντουβά ούτος λαβών διαταγάς παρά των Αγγλων να προκαλέση επεισοδια εν Βιάννω, ώστε να απασχοληθή εκεί γερμανικός στρατός, εφόνευσεν εις το χ. Σύμη της Βιάννου δύο Γερμανούς στρατιώτας. Οι Γερμανοί έστειλαν τοτε έναν λόχον εις την Σύμην, οστις εμπεσών εις ενέδραν των ανταρτών εξωθι του χωρίου εις τας 12/9/43 διελύθη αποδεκατισθείς, φονευθέντων 30 και αιχμαλωτισθέντων 12 ανδρών.
Συγχρόνως οι αντάρται απηλευθέρωσαν τους 12 ομήρους -μεταξύ των οποίων και ο εφημέριος του Κεφαλοβρυσίου Ματθ. Γιαλαδάκης- τους οποίους οι Γερμανοί είχον συλλάβει εκ των χ. Κεφαλοβρύσι και Πεύκος διά να τους εκτελέσουν επί του τόπου, όπου είχον φονευθή οι δύο Γερμανοί στρατιώται. Την επομένην η γερμανική διοίκησις απέστειλεν εξ Ηρακλείου και Ιεραπέτρας ισχυρά τμήματα στρατού, τα οποία εκύκλωσαν όλην την επαρχία Βιάννου.
Οτι την ήτταν του εχθρού εις την Σύμην θα την επλήρωναν, το εγνώριζον τα πέριξ χωρία, πόσον όμως θα ήτο το τίμημα, δεν ήτο δυνατόν να το φαντασθούν. Πάντως οι άνδρες όλοι απεμακρύνθησαν από των χωρίων αμέσως μετά την μάχην της Σύμης».